1883
1883 (MDCCCLXXXIII) waor e gewoen jaor wat begós op maondag op de Gregoriaanse kalender.
Gebäörtenisse
[bewirk | brón bewèrke]
- 19 jannewarie - Biej ein aanvaring tösje 't Duutsje tweëmas zeilsjtoumsjeep "Cimbria" van de Hapag-Lloyd en 't Britse sjtoumsjeep "Sultan" biej Borkum kómme 437 opvarende óm 't laeve.
- 6 mieërt - Biej eine sjtörm biej 't wadde-eilandj Borkum kómme 121 vösjersj oet Paesens-Moddergaat en Zawtkamp óm 't laeve.
- 10 mieërt in Den Helder richte 189 marineoffecere de Vereeniging tot behartiging van de op Zeë betrèkking höbbende Óngerwerpe op. Zie zint bezörg euver de sjtaat van de Nederlandse zeëmach nao 't vergaon van de monitor Zr. Ms. Adder door sjlech óngerhawt en ein ónvolledige bemanning.
- 13 april - Alfred Packer wirt sjöldig bevónje aan kannibalisme.
- 16 april - Paul Krüger wirt president van Transvaal.
- 23 april - Beëdiging van 't Kabinèt-Heemskerk Azn.
- 24 mei - Äöpening mèt vuurwerk van Brooklyn Bridge, de groatste hangbrök in de waereld, die de gemeintes New York en Brooklyn verbundj. President Chester Arthur woont de feëstelikheje biej.
- 1 juni – De Maaslien tösje Nijmege en Venlo wirt in gebruuk genómme.
- 1 juli - In Utrech wirt de Nederlandsche Vélocipèdisten-Bond opgerich mèt veurluipig 200 leje.
- 26 augustus - Biej de óntploffing van 't vulkanisch eilandj Krakatau óntsjteit eine tsunami die meë es 36000 luuj 't laeve kos.
- 4 oktober - Óm 19.30 oer vertrèk de officieel eësjte Oriënt Express oet 't Pariese Gare de Strasbourg. De reizigers mótte in Bulgarije nog ein paar euversjtappe make, mer later zal me rechsjtreeks nao Istanboel kènne reize.
- 1 november - Sjtation IJmuide wirt in gebruuk genómme.
- 6 december - 't Londese warehoes Harrods brent aaf.
- zónger datum
- Óntploffing van de kroetfebriek van Muide.
- De Amerikaanse arts George Howard Monks óntwikkelt 't bordsjpel halma.
- In 't rugby wirt veur 't eësj 't jaorlikse Veerlenjtoernooi gehawwe tösje Èngelandj, Sjotlandj, Ierlandj en Wales. Èngelandj wint dat toernooi.
- Óngerteikening van 't manifes van de kunstenaersgroep Les XX.
Gebaore
[bewirk | brón bewèrke]- 1 jannewarie - Ko Arnoldi, Nederlandse acteur (gesjtórve 1964)
- 27 jannewarie - Bok de Korver, Nederlandse voetballer (gesjtórve 1957)
- 8 fibberwarie - Joseph Schumpeter, Tsjechische econoom (gesjtórve 1950)
- 18 fibberwarie - Níkos Kazantzákis, Griekse sjriever (gesjtórve 1957)
- 24 fibberwarie - Amleto Giovanni Cicognani, Italiaanse kardinaal-sjtaatssecretaris (gesjtórve 1973)
- 13 mieërt - Enrico Toselli, Italiaanse componis en pianis (gesjtórve 1926)
- 4 april - Albert Servaes, Vlaamse kunssjilder (gesjtórve 1966)
- 21 april - Kyuzo Mifune, Japanse judoka (gesjtórve 1965)
- 25 april - Semyon Mikhailovich Budenny, Russische maarsjalk (gesjtórve 1973)
- 4 mei - Maurice Geuens, Belzje advocaat en volksvertaengewoordiger (gesjtórve 1967)
- 4 mei - Jan Olieslagers, Belzje lóchvaartpioneer en moterrenner (gesjtórve 1942)
- 7 mei - Cor Bruijn, Nederlandse sjriever (gesjtórve 1978)
- 23 mei - Douglas Fairbanks, Amerikaanse acteur (gesjtórve 1939)
- 5 juni - John Maynard Keynes, Britse econoom (gesjtórve 1946)
- 11 juni - Aubrey Wray Fitch, Amerikaanse admiraal (gesjtórve 1978)
- 20 juni - Jules Verstraete, Nederlandse acteur (gesjtórve 1951)
- 3 juli - Franz Kafka, Tsjechische (Duutsjtalige) sjriever (gesjtórve 1924)
- 19 juli - Louis Paulhan, Franse lóchvaartpioneer (gesjtórve 1963)
- 23 juli - Alan Brooke, Britse veldmaarsjalk (gesjtórve 1963)
- 28 juli - Angela Raubal, Oasteriekse haufzöster van Adolf Hitler (gesjtórve 1949)
- 29 juli - Benito Mussolini, Italiaanse fascistische dictator (gesjtórve 1945)
- 30 augustus - Theo van Doesburg, Nederlandse kunstenaer en oprichter van De Stijl (gesjtórve 1931)
- 19 augustus - Gabrielle 'Coco' Chanel, Franse modeóntwerpster (gesjtórve 1971)
- 11 september - Asta Nielsen, Deense actrice (gesjtórve 1972)
- 13 oktober - Marinus Jan Granpré Molière, Nederlandse architec en sjtedeboewer (gesjtórve 1972)
- 8 november - Arnold Bax, Èngelsje componis, pianis en dichter (gesjtórve 1953)
- 16 december - Gustave Guillaume, Franse linguïst (gesjtórve 1960)
- 19 december - Louis Davids, Nederlandse cabaretier en revue-arties (gesjtórve 1939)
- 29 december - Henri Koot, Nederlandse deskundige op 't gebeed van cryptografie en cryptologie (gesjtórve 1959)
- Gebaore in 1883
-
Douglas Fairbanks, Amerikaanse acteur
-
Franz Kafka, Tsechische sjriever
-
Benito Mussolini, Italiaanse dictator
-
Coco Chanel, Franse modeóntwerpster
Gesjtórve
[bewirk | brón bewèrke]- 24 jannewarie - Friedrich von Flotow (70), Duutsje componis
- 13 fibberwarie - Richard Wagner (69), Duutsje componis
- 14 miert - Karl Marx (64), Duutsje filosoof en gróndjlègker van 't marxisme
- 30 april - Édouard Manet (51), Franse sjilder
- 26 mei - Abd al-Kader (75), Algeriense vriejheidssjtriejer
- 14 juni - Edward FitzGerald, Èngelsje sjriever en vertaler
- 2 september - Cromwell Fleetwood Varley (55), Èngelsje elektrotechnicus
- 10 september - Hendrik Conscience (76), Vlaamse sjriever
- 15 september - Joseph Plateau (81), Belzje natuur- en wiskundige
- 19 november - Carl Wilhelm Siemens (60), Brits-Duutsje indusjtriejeel en oetvènjer
- Gesjtórve in 1883
-
Karl Marx, Duutsje filosoof, gróndjlègker marxisme
-
Édouard Manet, Franse sjilder
-
Carl Wilhelm Siemens, Brits-Duutsje indusjtriejeel
Meziek
[bewirk | brón bewèrke]- Johann Strauss jr. sjrief de operette "Eine nacht in Venedig"
- Johannes Brahms componeert zien Serenade nr 3, Opus 90
- Antonin Dvořák sjrief de ouverture Opus 67 Husitská
Beeldende Kuns
[bewirk | brón bewèrke]-
Fontijn Bènnehof mèt beeld van graaf Willem II (1883) Cuypers & Jünger, Bènnehof, Den Haag
-
Ophaolbrök in Nuuj-Amsterdam (1883) Vincent van Gogh
-
Zeë en klippe (ca 1883) Pierre-Auguste Renoir, Metropolitan Museum
Boewkuns
[bewirk | brón bewèrke]-
Xaveriuskirk, Amsterdam (1883) Alfred Tepe
-
