Carolus Patinus (natus Parisiis 23 Februarii 1633, mortuus Patavii 10 Octobris 1693) fuit medicus et numismatistaFrancicus. Quia libros prohibitos in Franciam invexerat[1], iratoque rege, in exsilium proficisci coactus est. Per Europam diu peregrinabatur, donec Patavii consideret, ubi medicinam ab anno 1676 docebat. Libros sive de rebus medicis sive de numismatibus antiquis Latine plerumque publicabat.
Filius Guidonis Patini erat, Medicinae Facultatis Parisiensisdecani, hominis litterati cuius epistulae eleganter conscriptae hodieque aliquantuli aestimantur[2], tum vero praecipue notus erat quia circuitum sanguinis in corpore nuper a Gulielmo Harveo descriptum omnino respuebat atque Galeni placita summo studio tuebatur. Magister artium admodum adulescentulus factus Carolus Patinus iuri utrique in Universitate Pictaviensi studuit atque avunculo cuidam in officium apud Parlamentum successit. Dein tamen vestigia patris secutus Carolus et ipse doctor medicus a Facultate Parisiensi renuntiatus est[3]. Mox ipse ibidem lectiones de pathologia dabat quae multos auditores arcessebant. Simul antiquorum numismatum amore ita capiebatur ut medicinam quidem uxorem, numismaticam vero amicam suam dicere soleret. Cum maximis suae aetatis collectoribus Parisiensibus, Petro Seguino et Henrico Ludovico Lomenio Briennae comite, e quorum cimeliarchis nummos adhuc ineditos in lucem prodere ei licuit, artam familiaritatem contraxerat. Mox Patinus totum cimeliarchium Lomenii sex milibus librarum Parisiensium emit atque ipse unum e locupletissimis conllectaneis Lutetiae possedit. Iam duos libros Parisiis de numismatica publicarat, alterum Latine (1663), alterum ad tirones destinatum Francice (1665, altera editio 1667), cum subito Franciam reliquit et in Germaniam fugit (1667, mense decembri). Mense Februario 1668 ad perpetuum remigium in regia classe absens damnabatur. Praecipua causa fuisse videtur invidia librariorum Parisiensium ministrique Colberti et amicitia bibliopolae et typograhi Danielis Elsevieri in Hollandia.
Tum per Europam peregrinatus Angliam, Hollandiam, Germaniam, Helvetiam, Italiam percurrit ː ubique curationes a medicis adhibitas observabat et nummophylacia ceterasque antiquitates a curiosis collectas inspiciebat adeo ut sex milia nummorum adhuc ineditorum delineasse et secum ferre adfirmaret. Annis 1670-1671 Argentorati cum amico Iacobo Sponio commoratus est ubi magnum librum figuris incisis locupletatum de nummis aeneis imperatorum Romanorum prelo mandavit. Deinde Basileae mansit in qua urbe Suetonium numismatibus illustratum edidit. Quarum peregrinationum relationem nobis reliquit[4]
Tandem Patavii, in Venetorum republica consedit ubi ad medicinam docendam ab anno 1676 designatus, mox chirurgiae professor primarius fuit et unus ex Academia dei Ricovrati (cuius Academiae ante eum et Galilaeus particeps fuerat). Lutetiae Magdalenam Hommets uxorem duxerat quae duas filias ei peperit Carolam Catharinam et Carolam Gabrielidem. Omnes tres feminae Carolo incitante qui, tempore quo multi adhuc aliter sentiebant[5], puellas eisdem artibus atque pueros educandas existimabat, litteris eruditionique pronae erant. Gabrielis Carola Patina numismaticae quoque studuit[6] et Academiae dei Ricovrati (cui tum pater praeerat) una cum sorore et matre consociata est. Nec tamen tantis meritis impetrare potuit Carolus ut nomen suum in doctorum Parisiensium catalogum restitueretur unde post damnationem eum eraserant, quamvis venia 1681 a rege accepta qui poenam ei remisit. Patavii igitur anno 1693 exsul obiit. In ecclesia cathedrali sepultus est ubi eius elogium honorificum hodieque legere licet[7]. A gratis Venetiis eques Divi Marci factus erat.
Martial Desbois - Carolus Patinus.1660 ː In stirpem regiam epigrammata... = Devises et emblèmes de la maison royale..., Parisiis. Hoc opusculo Carolus Patinus nonnullas figuras et sententias Ludovico XIV proponebat, quae in numismatibus positae gloriam domus regiae Francicae extollerent. Postea hunc libellum variis editionibus suae Introduction à l'histoire... velut appendicem quandam adnexit.
1663 ː Familiae Romanae in antiquis numismatibus, ab Urbe condita, ad tempora divi Augusti. Ex bibliotheca Fulvii Ursini, cum adjunctis Antonii Augustini, episc. Ilerdensis. Carolus Patin, doctor medicus Parisiensis, restituit, recognovit, auxit, Parisiis, apud Joannem Du Bray.... Hic liber regi Ludovico XIV dedicatus et multorum nummorum Romanorum ectypis ornatus velut secunda editio libri eiusdem tituli a Fulvio Ursino anno 1577 Romae publicati erat, qui omnia numismata magistratuum Romanorum nominibus inscripta usque ad Augustum imperatorem recensebat. Carolus Patinus nonnullos nummos Fulvio ignotos, praecipue aeneos atque aureos, typographice stella notatos addere potuit, amicis Petro Seguino et Ludovico Lomenio Briennae comite[8] qui ingentem numerum aeneorum collegerant concedentibus. Illos novos nummos brevi commentario illustrabat, alioqui textum et ordinem Ursini servabat. Etiam dissertationem Antonii Augustini de familiis Romanis immutatam adnectebat. At dum plura numismata addere cupit nummos in coloniis a duoviris cusa ceteris interposuit, quod neque Ursinus fecerat neque numismatistae noni decimi vel vicesimi saeculi postea facturi erant. Ita quod optimum in illo opere invenitur ad Ursinum non ad Patinum pertinebat. Magni preti tamen sunt iudicia de praecipuis auctoribus et collectoribus a Carolo Patino in limine operis posita.
1665 ː Introduction à l'histoire, par la connaissance des mèdailles, A Paris : Chez Jean Du Bray, et R. de Ninville. Hic libellus prima elementa scientiae numismaticae docebat. Francogallice fuere secunda editio 1667[9] et tertia Patavii anno 1691[10], posthuma denique 1695[11]. Circa id tempus nova ars numismatica iesuitae Ludovici Jobert, La science des médailles inscripta, in Francia ei successit. Interpretationes quoque , Italiana anno 1673[12], Latina Amstelaedami anno 1683[13] in lucem prodiere. Mira controversia orta est cum in uno e primis fasciculis hebdomadalis publicationisLe Journal des Savants inscriptae, quae sibi novos libros recensere et describere proponebat, mense Februario 1665 Carolus Patinus ab ipso editore Dionysio de Sallo accusabatur quod omnia quae scribebat apud Ludovicum Savotum furatus esset, cui acerba epistula Patinus respondit[14]. Accusatio nimia nobis videtur quia L. Savotus dissertationem suam ad eruditos et doctos homines destinabat, Patinus contra breviarium ad rudes tirones ː ita etiamsi nihil apud Patinum fuit quod non in Savotio inveniretur ac si nonnumquam verba eadem erant, tamen nihil utilitati novi libri detrahebatur qui multos lectores delectavit[15]. E quo liquet inimicos Carolo Patino non defuisse.
1671 ː Imperatorum Romanorum numismata ex aere, mediae et minimae formae: descripta & enarrata, Argentinae : prostant apud Simonem Paulli, bibliopolam. In hoc opere Leopoldoimperatori dedicato nummis antehac aliquantulum neglectis operam dabat Carolus Patinus, id est nummis aeneis non maximi circuli ut sestertii sed sive mediae (qui Romae asses aut dupondii dicebantur) sive infimae magnitudinis (quadrantes aut semisses Romae) ; nec Latinis tantum sed etiam qui in provinciis aut coloniis Graecis litteris inscripti erant. Multos nummos communes simul praeteribat ac selectos tantum retinebat quibus commentarium historicum adponere liberet. Duas tabulas insuper geographicas totius Imperii Romani inseruit in quibus officinae monetariae, id est urbes quorum nomina in nummis antiquis legebantur, indicabat, quod tum omnino novum erat. Praeter insignem auctoris eruditionem pulchritudo codicis ipsius admiranda erat elegantissimis ornamentis typographicis et statuarum aliarumque antiquitatum aeneis ectypis decorati, ne de ipsis numismatibus loquar. Privilegium Francicum iam mense Februario anni 1662 Lutetiae Parisiorum datum testatur auctorem hoc propositum diu fovisse antequam publicaretur. Mortuo Patino novae editiones Parisiis[16] et Amstelodami[17] prodierunt 1696 et 1697, multo inferiores siquidem ad bibliophiliam spectas.
Ultimis annis et praesertim postquam Patavii consedit brevissimas dissertationes paucarum paginarum - nonnumquam in epistulae forma - de uno aut duobus nummis raris publicabat ː
Alli eruditi nonnumquam epistulas a Carolo Patino sibi missas una cum suis scriptis publicarunt, ut Iohannes Henricus Eggelingius de abstrusis quibusdam Neronis numismatibus ː
Fuerunt etiam versio Italiana Venetiis edita[20] et editio posthuma (Amstelodami, 1695[21]). Nec praetereundum Lyceum Patavinum, in quo libro Carolus Patinus vitas omnium quidem professorum Patavinorum collegarum suorum breviter referebat (ita unus e primis erat qui prosopographiae universitariae operam daret), suam vero aliquanto longiusː
Ian anno 1662 Itinerario amici Lomenii Briennae comitis[22] operam dederat qui peregrinationes suas narrabat ; cum Basileae moraretur non tantum Suetonium numismatibus illustratum de quo supra diximus sed etiam Stultitiae laudemDesiderii Erasmi figuris a Ioanne Holbenio delineatis ornatum quas Patinus typographice adhuc ineditas in marginibus libri Basilensium in bibliotheca servati invenerat ac quia admirationem moverant aeri incidi statim fecit ut publicarentur[23]. Circa idem tempus nonnihil et epistularum Petri Martyris editioni contulit[24], quam Daniel Elzevier Guillelmo Lamonio, Patini amico, dedicavit.
↑Introduction a la connoissance des medailles. Par Me. Charles Patin, Docteur regent en la Faculté de medecine de Paris, De l'impression d'Elzevier, & se vend à Paris, chez Jean du Bray ruë St Jacques aux Espics meurs. M DC LXVII. Titulum ita paululum mutavit quem Dionyssius de Sallo in Ephemeridibus eruditorum 23 Februarii 1665 parum idoneum iudicarat.
Franco Benucci, « Charles Patin: la casa, gli ultimi anni di vita a Padova, la famiglia », Quaderni per la storia dell'università di Padova, 2008 ː 3-81
Celebrazioni patiniane : Carolus Patinus 1633-1693, 4 maggio 1994, atti. (= Quaderni per la Storia dell’Università di Padova, 1996(29).) Patavii, Editrice Antenore, 1997
Charles Patin : la collezione numismatica, la raccolta artistica, la biblioteca (curante Giovanni Gorini, Vicenzo Mancini...), Padova, 2008
C.E. Dekesel, Charles Patin, a man without a country : an annotated and illustrated bibliography, Gandavum Flandrorum, Bibliotheca Numismatica Siliciana, 1990
