Nikel

Ensampel a	Elven gymyk, soled helosk, ferromagnetic material
Klass	allergen, stoff
Furvell gymyk	Ni
Dydhyas diskudhans	1751
Niver atomek	28
Elektronegedhegedh	1.91
Studh oksidyans	−1, 1, 2, 3, 4
Rann a	period 4, bagas 10
	Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Elven gymyk yw nikel, niver 28 y'n Vosen Beriodek. Y furvell gymyk yw Ni. An hanow a dheu dhyworth an ger Almaynek kupfernickel, ow styrya kober an Jowl.

Essensek yw nikel dhe nebes eghennow, mes ny wodhvedhys yw poran an fordh may hwra effeythya an korf. Anella polter nikel a yll kawsya kanker skevens ha tron, hag tava teudhansow nikel a yll kawsya fagel an kroghen (dermatitis yn Sowsnek). Tus val almaynek a wodhya moon rudh-gell henwys kupfernickel gansa (kober an Jowl, awos ny yllens kavos alkan dyworto). Usys o gansa dhe liwa gweder gwyrdh. Yn 1751 diskudhys veu alkan nikel gans Axel Fredrik Cronstedt yn Stockholm.

Meur a'n nikel war an nor a dheuth dhyworth meyn kowas. Men kowas bras hag a dhiyskynnas yn ranndir Sudbury, Kanada, nans yw a-dro dhe 2 bilvil a vledhynnyow, a styr bos balyow bras ena (30% a askorrans ollvysel). Ostrali hag Indonesi a askorr meur a voon ynwedh. Kolonnen an nor yw gwrys a horn a nikel.

Yn 1844 diskudhys veu bos nikel pur dha dhe weres gans platyans arghans. Lemmyn usys yw dhe wul dur dinam. Es yw dhe wul gwiver dhyworth nikel. Yma meur a wlasow ow tevnydhya nikel dhe wul bathow. Yma niver a gesalkenyow arbennek ow komprehendya nikel, kepar ha:

Invar yw 64% horn ha 36% nikel. Ny wra omlesa pan yw tommhes. Usys yw yn klockow ha snodow musura.

Nikrom yw nikel gans ynter 11% ha 22% kromiom. Ev a wra gorthsevel tommder. Usys yw yn fornow ha krasellow.

Monel yw 70% nikel ha 30% kober. Da yw rag gorthsevel kesknians gans dowr an mor. Usys yw dhe wul gwelynni kengorreroryon yn gorholyon.

Nikel aluminid (Ni₃Al) yw pur grev yn tempredhow ughel. Usys yw dhe wul jynnow fusennow ha jettow.

Nitinol yw 55% nikel ha 45% titaniom. Yma dhe'n alkan ma an gallos dhe berthi kov furv kyns. Usys yw dhe wul framyow dewweder.

Usys yw nikel avel katalydh dhe dreylya oylow dybradow dhe vlonegow, dre henna ow kul margarin (marjarin).

Poos atomek nikel yw 58.69. Y boynt teudhi yw 1453°C ha'y boynt bryjyon yw 2732°C. Y dhosedh yw 8.9kg an liter. Alkan arghansek, lenter, es y dhyghtya yw.

Mirva

Axel Fredrik Cronstedt
Men kowas nikel
Bathow nikel a'n Iseldiryow
Batriow nikel-kadmiom
Jynn fusen
Klapes gwrys a monel
Ranndir Sudbury, Kanada