Gwylar

Gwylar Efander menhesennow: 535 - 0 Ma
Besies Mor Rudh (Alcyonium glomeratum), gwylar medhel
Gwylar ympynnyon ryllek (Diploria labyrinthiformis), gwylar kales
Klassans bewoniethek
Gwlaskor:	Animalia
Fylum:	Cnidaria
Isfylum:	Anthozoa
Urdhow hag isklassys
Helioporacea Alcyonacea Scleractinia Antipatharia †Rugosa †Tabulata
Gwandrans a gribow gwylar a-drdro’n bys

Gwylar po korel yw furvyes gans enevales munys, h.y. polypow a'n fylum Cnidaria.

Enevales morek yw gwylar, po war estyllennow brastiryel po a-derdro enesow keynvorek. I a drig yn trevesigethow.

Yth yw pub polyp yn trevesigeth zooyd: ekwals yns i, kethsam yn genynnek. Y'n drevesigeth i a dhinyth dre dhinythyans direydhek, mes i a yll gul devnydh a dhinythyans reydhek ynwedh. Trevesigethow a'n keth eghen a liver gametow war-barth, dres onan, diw po teyr nos termyn an loor leun.

Pub eneval gwylar yw hevelep dhe sagh byghan. An ygeryans a-wartha yw an ganow. Tentaklys a-dro dhe'n ganow a'n jeves nemacystow a yll gwana, ow palsya an enevales munys dybrys gans an polypow.

Gwylar a dyv dell yw usys yn dowrow trovannel, mes re anedha a yll tevi yn dowrow yeyn, kepar ha'n keynvor a-dro dhe Vreten ha Norgagh. An hanow rag gwylar dowr yeyn yw merl (liesek meyrl) yn Kernewek ha Bretonek. Dyffrans dhe wylar yw merl, drefen nag yw kelmys dhe leur karnek an keynvor. mes i a wra rolya kepar ha 'tumbleweed' a-hys leur an mor bys pan dheffo ha bos re veur dhe waya.

An brassa niver a wylar a'n jeves nerthedh ha megyans dhyworth kesvewans gans algi unnkell lughwriansek gelwys zooxanthellae. Yma edhom dhedha a howlwolow, hag i a dyv yn dowrow kler bas, yn tipek yn downder a les ages 60 meter.

Lies eghen a wylar a gesvew gans zooxanthellae a'n kinda Symbiodinium, hag yw dinoflagellates. Dell yw usys, pub polyp a syns un eghen a algi. Dre lughwrians, an algi a re nerthedh dhe'n gwylar ha gweres y'n argerdh a galgheans. An gwylar a re tyller saw dhe'n algi, hag an algi a dheber karbon dioksid ha skollyon nitrojenus an polyp. Mar kwrello an algi kawsya re a bosow war an polyp, an polyp a's estewl. Pan wrello an estewlensow hwarvos yn rew, aswonnys yw henna avel kanna gwylar, drefen bos an algi a weres ri liw dhe'n gwylar. Estewlans a wra ynkressya chons an polyp dhe dreusvewa posow termyn kott. I a yll daskavos algi, martesen a eghen aral a-wosa. Mar kwrello an posow durya, an gwylar a yll merwel.

Krib gwylar (po krib korel) yw tyller may deffo lies gwylar. Krib gwylar yw tyller da rag lies eneval aral kepar ha puskes, kankres, kregyn bolgh ha spongow.

Pub eneval gwylar a woliv kalciom karbonat a-dro dhodho. Hemm yw starneth soled an drevesigeth. Pan varwo an polyp, polypow nowydh a drig war benn an starneth kottha. An garrek yw gwrys y'n maner na yw henwys gwylar (po korel) ynwedh. Furv a galgh yw. Gelwys yns i korf eskern gwylar. Pub sort a drevesigeth a dherev kinda dyffrans a gorf eskern, may hallo trevesigethow bos shapys avel ympynnyon, skavel gronek, kowlen, po lies shap aral. Gwrys yw furvyansow meur dres eghen dres termyn. Oll an furvyansow war-barth a wra krib gwylar.

Usys yw gwylar treweythyow avel gemmweyth.

• 
  Delinyans a unn polyp
• 
  Bagas a bolypow
• 
  Krib gwylar yw gwrys gans milvilyow a bolypow. Lies eneval aral a drig a-dro dhe'n grib
• 
  Krib-bar Meur Ostrali yn skeusen tennys dhyworth an efanvos
• 
  Merl ogas dhe arvor Enys Arran, Alban
• 
  Temigow merl war treth yn Iwerdhon
• 
  Gwylar kannys