Anthraks

Ensampel a	dises klevesus, notifiable disease, kleves
Klass	primary bacterial infectious disease, zoonosis, primary Bacillaceae infectious disease, Kleves
Arbenigekter medhegel	Infectious diseases, veterinary medicine
Arwodhyow	Ulcer, penn-dro, skit, rectorrhagia, hematochezia, swelling, lymphadenitis, meningism signs
Acheson	Anthrax toxin, bacillus anthracis
Fordh treusworra	Contact transmission, airborne transmission, vector-borne transmission
Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Anthraks yw kleves kawsys gans an bakteriom bacillus anthracis. Ha tus hag enevales erel a yll y gavos. Kemmyn yw gans karnviles besies troos parow kepar ha kowrvergh ha jirafes. Sporow an bakteriom a yll bewa rag kansow a vledhynnyow. Tus a gyv an dises dhyworth enevales dell yw usys, yn le dhyworth den aral. Y hyllir dyghtya anthraks gans gorthviotigow. Bryghlin er y bynn a eksist ynwedh. Heb dyghtyans, anthraks a yll ladha. Godhonydh prussek Robert Koch (1843–1910) o an kynsa dhe aswon Bacillus anthracis avel an bakteriom a gaws anthraks, ha Louis Pasteur o an kynsa dhe dhisplegya bryghlin er y bynn.

An ger anthraks a dheu dhyworth an Grek ἄνθραξ, an ger Grek rag glow, drefen liw du yn kres goliow kneus.

Anthraks a yll hwarvos yn peswar furv: kneus, skevens, kolonydhyel ha skityans. Dalleth an arwodhow a hwer ynter unn jydh ha dew vis wosa klevesans.

• An furv kneus a dhalleth gans bothel vyghan ha hwedh a-derdro a dreyl dhe goli byw dibayn gans kres du.
• An furv anellans a dhiskwedh terthen, payn brest ha berr-anellans.
• An furv kolonydhyel a dheu gans skit (a yll komprehendya goos), drog torr ha hwyja.
• An furv skityans a dhiskwedh terthen ha goli byw le mayth esa tyller an skityans drogg.

Aswonnys yw 89 eghen dhyffrans a anthraks.

Usys veu sporow anthraks avel arv bresel vewoniethel. An kynsa tro o pan wrug rebels, proviys gans an luyow almaynek, usya anthraks erbynn Lu Emperourethek Russi yn Pow Finn yn 1916. Prevys o anthraks gans Unses 731 a Lu Kwantung Nihon yn Manchuria dres an 1930ow, treweythyow ow klevesa prisners bresel a-borpos, ow ladha milyow. Hwithrys veu anthraks gans luyow an Keffrysysi ynwedh. Yn 1942, klevesys veu Enys Gruinard yn Alban gans sporow anthraks gans an Lu Bretennek. Difennys o mos dhe'n enys bys dhe 1990 wosa glanheans an gweres mostys.

An 2a a vis Ebrel, 1979, dyllys veu sporow dhyworth onan a'n gweythvaow dhe ves a Sverdlovsk yn Russi a wrug anthraks dres an Vresel Yeyn. Klevesys veu 94 den ha 64 a verwis. An Unyans Sovyetek a wrug blamya eghen aral a anthraks ow leverel dell wrussons dybri kig klevesys. Byttegyns, wosa henna diskudhys veu bos an tardh kawsys gans dyllans a'n bakteriom dre wall dhyworth gweythva ogas a dhisplegas arvow bewoniethel rag an Unyans Sovyetek.

Yn mis Gwynngala 2001, danvonys veu niver a lytherow ow komprehendya anthraks dhe nebes kowethyansow media ha politegoryon an Statys Unys. Kevrennys veu an hwarveansow dhe omsettyansow Gwynngala 11 a hwarvsa nebes dedhyow a-gynsow.

• 
  Klevesans kneus drefen anthraks
• 
  Bacillus anthracis, an bakteriom a gaws anthraks
• 
  Skeusen skens klevesys gans anthraks
• 
  Louis Pasteur ow bryghi daves erbynn anthraks
• 
  Gwithti Robert Koch yn Wolsztyn Poloni