Margîse

Tu dikarî vê gotarê ji gotarên wekhev ên Wîkîpediyayên holendî û norwecî bi riya wergerê berfireh bikî. Ji bo dîtina rêzikên wergerandinê pê li [nîşan bide] bike. Binêre versiyoneke wergerandî ya gotara holendî. Amûrên Microsoft Bing an Google Translate ji bo wergerê bi kêr tên, lê belê divê tu kontrol bikî gelo werger rast e yan na. Ji kerema xwe bêyî sererastkirinê wergerên van amûran li Wîkîpediya kurdî zêde nekin! Gotarên neewle yan bêkalîte wernegerînin. Heke gengaz be, çavkaniyên gotara wîkiya din jî lê zêde bikin. Pêwîst e ku ji ber mafên telîfê di kurteya guhartinê de ev nivîs ji Wîkîpediyaya din hatiye wergerandin were nivîsin. Mînakeke nivîsina kurteyê: Nivîsa vê guhartinê ji gotara Wîkîpediyaya holendî [[:nl:Kameleons]] hatiye wergerandin; ji bo dîroka gotarê binêre wê rûpelê. Divê li beşa çavkaniyan a rûpelê şablona {{werger çavkanî|nl|Kameleons|oldid=numeraya guhartina dawî}} zêde bikî.

Margîse, bûkelemûn, pîrika melekdas an (bi soranî) têrtêre (Chamaeleonidae), famîleyek qirtîşan e. Margîse weke gelek zindiyên li xwezayê li gorî hawirdorê reng diguherîne. Ev reng guherîna wan bûyereke estetîk e û mirov matmayî dihêle. Li cihên ku lê dijîn bi guherîna rengan xwe hem ji dijminên xwe diparêzin û hem jî bi vî rengî bi hêsanî nêçîra xwe digirin.

Margîse li hinek welatên Afrîka, Asya û Ewropayê dijî, lê hinek cins û cureyan li Amerkaya Bakur û li giravên Hawayê tên dîtin. Margîse pir bi giranî tevdigerin, li ser çilo û daran dijîn, lê hinek margîseyan li ser erdê jî dijîin.

Gelek guherînan di mezinahî û pêkhatiya margîseyan çêdibin. Dirêjiya nêrê Brookesia micra nêzî 15 mm û dirêjiya Furcifer oustaleti nêzî 65.5 cm.^[1][2]. Çend cureyên margîseyan bi dîmorfîka zayendî tên nasîn , ku nêr ne dirûvê mêyan e.

Çend mezinahiyên nimûneyî ne ji cureyên margîseyan ku wekî dilberîkan tên kedî kirin:

Navê zanistî	Navê nas	Dirêjî (nêr)	Dirêjî (mê)	Reng	Temen (bi salan)
Chamaeleo calyptratus	Margîseyê rûveşartî (?)	14–24 in	10–13 in	Kesk û rengên vekirî	derdorî 5
Trioceros jacksonii	Margîse yê Jakson	9–13 in	10–13 in	Kesk û rengên vekirî	5–10
Furcifer pardalis	Margîseyê pars	15–21 in	9–13 in	Rengên tarîtir	derdorî 5 (2–3 ji mêyên nûbuyî)
Rieppeleon brevicaudatus	Margîseyê esûsk yê birî	2–3 in	2–3 in	Qehweyî, bêj, kesk	about 3–5
Rhampholeon spectrum	margîseyê esûsk yê reşeyî	3–4 in	2–4 in	Esmer û gewr	3-5
Rhampholeon temporalis		2.5–4.0 in	2.0–3.5 in	Gewr û qehweyî	5-11

Pêyên margîseyan gelek hatine guncandin ku ser daran bilebite, lê di hinek cureyên din wekî Chamaeleo namaquensis ku hobûye ser erdê bilebite tevî lebata ser daran jî. Ji ber ku pir bi giranî tev digerin nikarin ji dijminê xwe birevin, lê ji bo vê kêmasiya xwe ji holê rakin taybetiyek wan pir baş heye. Ev taybetî jî guherîna rengan e.

Lê baweriyek heye ku margîse li ser kîjan cihî be ji bo hevsengiyekê pê re çêbike reng diguherîne şaş e.

Li gorî baweriya heyî guherîna rengan bi tevahî ne di bin kontrola wan de ye. Yanî kengî bixwazin dikarin xwe bixin her şeklê rengî ne rast e.

Margîse guherîna reng bi saya germ û ronahiyê bi pîgmentên rengan diguherîne. Di çermê margîseyê de pîgmentên hucreyên cuda hene. Ev hucre li gorî germahî, ronahî û kîmyasalên di bedenê de li gorî guherînan mezin dibe an jî biçûk dibe. Mînak madeyên rengên zer dema mezin dibin tîrêjên rojê ku dikeve ser bedena wê û margîse di rengê zer de xuya dike. Di nava rojê de li gorî tîrêjên rojê rengê wê tê guhartin. Guherîna rengan mekanîzmaya herî ewlekar a margîseyê ye. Ev taybetiyên wê ji aliyê sîstema sînîrê ve tê kontrolkirin.^[3]

Ji bo germahiya bedena xwe eyar bikin reng diguherînin. Hemû ajalên(heywan) marîjok ji ber xwînsar in, germahiya bedena wan girêdayî derve ye. Rengên tarî germahiyê bêtir dikişîne û ji bo germahiya bedena xwe zêde bikin rengê çermê wan tarî dibe.

Li gorî tevgerê jî guherîna reng mimkûn e. Bi taybetî dema rastî margîseyeke din tên, ji bo herêma xwe biparêzin, raqîbê xwe an jî dijminê xwe bitirsînin di çermê xwe de noqte an jî xêzan çêdikin û bi vî rengî reng diguherînin.

Di dema tirs, êrîş an jî parastinê de margîse heta jê tê devê xwe vedike û kezeba xwe bi hewayê tijî dike û xwe mezin nîşan dide.

Her wiha ji bo margîse li hemberî hev cîlweyan bikin, li ser hemcinsê xwe bandorê bike reng diguherîne û bi zimanê xwe têkiliyê datîne, bi rengên ku bandorê dike hestên xwe vedibêje.

Margîse bi vê taybetiya xwe ya guherînê ji geşedanên teknolojîk re jî bûye mînak. Heta fabrîkayeke alman a caman ji vê taybetiya margîseyan camên ku reng diguherîne çêkirine.

Hêlên qels ên margîseyê bi taybetiyên xurt ji holê hatiye rakirin. Mesela çavên wê… Qapaxa çavên wê pir stûr e û dema çavên xwe digire di nava wê de valahiyek dimîne. Çavên xwe bêyî hev her çavek bi serê xwe dikare hereket bike. Ev yek jî taybetiyeke margîseyan e. Ji çavên wan tu kitekit nareve; yek dema li pêş dinihêre, yê din dikare paşiya xwe kontrol bike.

Margîse nêçîra xwe ji mêş û mûr bi zimanê xwe ku wekî tîrekê davêje digere. Di serê zimanê wê de hicameke (vantuz) taybet heye. Dema zimanê xwe diavêje, bi nêçîrê ve dizeliqe û dikêşe devê xwe, mirov bi çavên xwe nikare bibîne. Ev hemû di demeke pir kin de pêk tê.

Margîse bi hêkan pir dibe.

• Agahiyên ser margîseyan