Mîstîzm
 |
Mîstîsîzm (ji yewnanî: myô, girtin, çavên xwe girtin, di cîhana hundurîn de têdeketin) têgihîştina (gumanbar) ya serwext, xwedayî, transsendent (ne bi saya hîsan) ne bi rêya aqil, lê: bi ezmûna hundurîn a xas, bi sehekî (zêhnî), bi medîtasyonê yan nimêjê, ezmûna hestyarî, hezkirina dilşewatî di rewşek ekstatîk de; Hewldana bo têdeketina kûrahî ya hişê xwe, da ku bi wê bi awayekî nefamber, nepenî ve beşdarî yekîtiya heyîna xwedayî (unio mystica) bibe; doktrîna mîstîk, tevgera mîstîk.
Hêmanên mîstîkî di gelek doktrînên metafizîkî de hene, wekî PLATO, CARDANUS, PICO, CAMPANELLA, AGRIPPA, PARACELSUS, NICOLAUS CUSANUS; G. BRUNO, PASCAL, MALEBRANCHE, SPINOZA ("evîna Xwedayê rewşenbîr"); F. VON SCHLEGEL, NOVALIS, SCHELLING, CHR. KRAUSE, F. BAADER, SCHOPENHAUER, FECHNER, E. V. HARTMANN, NIETZSCHE, û yên din. Mîstîkî bi taybetî teosofîstên hindî, orfîk, pîtagoriyên nû, neoplatonîst in; îrfan (gnosîs), kabbalâ, DIONYSIUS AREOPAGITA, BERNHARD VON CLAIRVAUX, BONAVENTURA, RICHARD û HUGO VON ST. VIKTOR, RAYMUND VON SABUNDE, Begharden, Sufîzm (Tesawifa îslamî); di heman demê de ECKHART, TAULER, SUSO, RUYSBROEK, GERHART GROOT, THOMAS A KEMPIS, nivîskarê "Teolojiya Germenî" (ji hêla F. Pfeiffer 1858 ve hate weşandin), VAL. WEIGEL, CASP. SCHWENKFELD, SEBAST. FRANK, J. BÖHME, ROB. FLUDD, ANGELUS SILESIUS, SWEDENBORG, ST. MARTIN, JACOBI, F. J. MOLITOR, PERTY, WL. SSOLOVYOV û yên din. Hin mîstîkvan nêzîkê panteîzmê ne - SCHELLING diyar dike: "Wateya to mystikon her tiştê veşartî, esrarî ye." "Bi piranî mîstîkî tebîet (xweza) e". "Kes bi îddîayên xwe tenê nabe mîstîkvan ... bi awayê ku ew îddîa dike, dibe mîstîkvan. Mîstîsîzm tenê dijberiya li dijî zanîna formal ya zanistî îfade dike." "Mîstîsîzm tenê dikare jê re bêje kalîteya derûnî ya ku hemû rastderketin an argumanên zanistî paşguh dike, ew a ku hemû zanîna rastîn, ya ku bitunî neye famkirin jî, tenê ji ronahiyek bi navê hundurîn pêşkêş dike, ne wek mecazî ji ronahiya famkirinê gelemperî ya her kesî, tenê ya di hundirê takekes de, ji vegotinek an pexamek tavilê, ji ferasetek ekstatîkî yan ji hest tenê ”(WW. I 10, 191 f.). SUABEDISSEN qala "mîstîsîzma ku di nêrîna ruh de xwe ji me re vedibêje" dike (Psychol. S. 117). "Têgeh ji hêla mîstîk ve êdî ne girîng e, lê hiş û xiyalê wî bi nehşanî dagirtî ne". Li gorî ULRICI, mîstîk di "ku haya me jê heye ku ramanek me heye, ku di me de bi mecbûrî bipejirînandina heyînek çê dibe, lê dîsa jî hewildanên me bo têgehkirina wî, bifikirîna wî, her tim têk diçin".
Ya mîstîkî "kêliyek bêveger a fikirîn, naskirin û zanîna me ye" (Good et al. P. 639). V. COUSIN not dike: "Le mysticisme contient un skepticisme pusillanime à l'endroit de la raison, et en même temps une foi aveugle et portée jusqu" à l'oubli de toutes les condition imposées à la nature humaine "(Du vrai p. 105) Li dijî mîstîsîzmê, ew tekez dike: »Le sentiment par lui-même est une source d'emotion, non de connaissance. La seule faculté de connaître, c'est la raison ”(l.c. r. 114). »La vraie union de l'âme avec Dieu se fait par la vérité et par la vertu. Tout autre union est une chimère, un péril, quelquefois un sûc ”(l.c. r. 115). »L'extase, loin d'élever l'homme jusqu 'à Dieu, l'abaisse au-dessous de l'homme; car elle efface en lui la pensée ôtant sa condition, qui est la wijdan "(l.c. p. 126). R. STEINER ji bo mîstîsîzmê ye. Xwedê li tiştan radiweste ji ber ku wî xwe daye her tiştî. Divê mirov biafirîner wî rizgar bike. “Mirov êdî hundirê xwe dinihêre. Weke hêzek afirîner a veşartî, hîn jî hebûnek bêpar, Xweda di ruhê û dilê mirovan de diaveje.
Di vê ruhê de cîhekî heye ku di wî de Xwedayê efsûnkar dikare îdsa vebijî. Ruh dayika ku dikare Xwedê ji xwezayê werbigire ye. Eger ku ruh biêhle ku xweza wê avis bike, ew ê ştitekî xwedayî biwelidîne. Ev ji vir şûnve Xwedayek nihênî nin e, ew yek ê eşkere ye. "
"Ji ber vê yekê, zanîna mîstîk di prosesa cîhanê de pêvajoyek rastîn e. Ew ji zayina Xwedê ye "(Xiristiyantî rastiyeke mîstîkî p. 23 f.; bdb. Mîstîsîzm di destpêka rewşenbirî ya nûjen de.). DU PREL jî mîstîsîzmê pirr hêja dibîne (Philos. Mîstîk; Monîzm. Doktrîna Ruh p. 11)
