[go: up one dir, main page]
Here naverokê

Fundamentalîzma îslamî

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Fundamentalîzma îslamî
أصولية إسلامية Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Fundamentalîstên Îslamî di sala 2012an de li Hyde Park, Sydney, Awustralya, bi pankartên “Serê her kesê ku heqaretê li Pêxember dikin jêkin” û “Miriyên me li cennetê ne, miriyên we jî di cihennemê de ne!”
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêreBelge

Fundamentalîzma îslamî wek tevgereke purîtanîst, vejînxwaz û reformxwaz a misilmanan hatiye pênasekirin ku armanca wan vegera li pirtûkên damezrîner ên Îslamê ye.[1] Fundamentalîstên îslamî di wê baweriyê de ne ku divê welatên ku piraniya wan misilman in, vegerin ser bingehên dewleteke îslamî ya ku bi rastî cewhera pergala îslamê, di warê pergala wê ya civakî-siyasî-aborî de nîşan dide. Fundamentalîstên îslamî alîgiriya şirovekirineke wêjeyî û orîjînal a çavkaniyên bingehîn ên Îslamê (Quran, Hedîs û Sunnet) dikin, hewl didin ku bandorên ne-îslamî ji her beşê jiyana xwe ji holê rakin[2]. Ew gotina "fundamentalîzma îslamî" wek têgeheke nebaş dibînin ya ku ji aliyê kesên derve ve ji bo vejîna îslamî û aktîvîzma îslamî hatiye bikaranîn.

Pênase û danasîn

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Pênase diguherin ka fundamentalîzma îslamî bi rastî çi ye û gelo ew çawa ji îslamîzmê (an îslama siyasî) an vejîna îslamî cûda dibe. Peyva fondamentalîzmê ji aliyê kesên ku pêşniyar dikin ku hemî misilmanên serekî bi eslê xwedayî û kamilbûna Quranê bawer dikin û ji ber vê yekê "fundamentalîst" in, şaş tê dîtin.[3] Ev ne peyveke ku ji aliyê kesên derve ve ji bo ravekirina meylên ku di nava Îslamê de têne dîtin jî bê bikaranîn.[4] Profesorekî lêkolînên olî li zanîngeha Georgetown, John L. Esposito, rexne li têgeha "fundamentalîzma Îslamî" kir ji ber cewhera wê ya nezelal û ji ber ku bikaranîna wê bi giranî ji ber çavek rojavayî ya pêşgotinên Xirîstiyanî tê bandor kirin. Li gorî wî, têgînên guncawtir dê "vejînparêziya îslamî" û "aktîvîzma îslamî" bin, ji ber ku kevneşopiyên Tecdîd (vejîn) û Islah (reform) di dîroka olî ya îslamî de, ji sedsalên destpêkê yên îslamî heta demên hevdem, di bin çavan de ne. Di salên 1990î de, dewletên piştî Sovyetê "Fundamentalîzma Îslamî" wek hevwateya "wehabîzmê" bi kar anîn.[5][6]

Hin fundamentalîstên îslamî Seyîd Qutb, Îbnî Siûd, Ebul Ala Mewdudî[7] û Îsrar Ehmed in.[8] Tevgera Wehabî û fînansekirina wê ji hêla Erebistana Siûdî ve bi gelemperî wekî berpirsiyarê populerbûna fundamentalîzma îslamî ya hevdem tê binav kirin. Ji vê çarçoweya herêmî ya taybetî, fundamentalîzma îslamî dikare wekî şaxek rastgiriya tund were dîtin.[9]

Armancên civakî û siyasî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Li gel alîgirên tevgerên din ên fundamentalîst,[10], fundamentalîstên îslamî xwedî vê nêrînê ne ku pirsgirêkên cîhanê ji bandorên laîk derdikevin.

Hin alimên Îslamê, wek Bassam Tibî, di wê baweriyê de ne ku, berevajî peyama wan, fundamentalîstên îslamî bi rastî ne kevneperest in. Ew fetwayên ku ji aliyê fundamentalîstan ve hatine derxistin ji Qur'anê wêdetir û bê piştgirî ne, wek fetwaya ku dibêje: "Her misilmanek ku daxwaza rawestandina şerîetê dike, murted e û dikare were kuştin". Kuştina wan murîdyan li gorî qanûnên îslamî nayê darizandin" . Tibî dibêje, "Emrê kuştina misilmanên aqilmend ne îslamî ye, îcadeke bingehîn a fundamentalîstên îslamî ye".[11][12]

Nakokiyên bi dewleta laîk re

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Hewldana fundamentalîzma îslamî ya ji bo şerîat û dewleteke îslamî bi têgînên dewleta laîk, demokratîk re dikeve nava nakokiyê, wek Danezana Gerdûnî ya Mafên Mirovan ku ji aliyê navneteweyî ve hatiye destekkirin. Anthony J. Dennis destnîşan dike ku "Dîtinên rojavayî û îslamî yên dewlet, kes û civakê ne tenê ji hev cihê ne, ew pir caran bi tevahî li dijî hev in."[13] Di nav mafên mirovan[14] de ku ji hêla misilmanên fundamentalîst ve têne red kirin ev in:

Dewletên fundamentalîst ên îslamî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Şoreşa Îslamî ya Îranê ya sala 1979’an ji aliyê hin zanyaran wekî serkeftina fundamentalîzma îslamî tê dîtin.[25][26][27] Hin zanyar dibêjin ku Erebistana Siûdî jî bi piranî ji hêla prensîbên fundamentalîst ve tê rêvebirin (binêre tevgera Wehabî)[28] lê Johannes J.G. Jansen napejirîne, dibêje ku ew bêtir dişibihe dewleteke misilman a kevneşop, ku cihêbûna hêzê di navbera "mîran" (umarā) û "aliman" (ulema) de heye.[29] Berevajî vê yekê, Jansen amaje dike ku Xumeynî bi parêzbendiya avakirina sîstemeke hukûmeta islamî ku asta herî bilind a desthilatdariyê di destê ulemayê de ye, hat ser desthilatê (li Wilayat al Feqih binêre).[30]

Komên bingehîn ên îslamî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]

Hin komên fundamentalîst ên Îslamî ev in: El Qaîde, Talîban, Ebû Seyaf, Ensar El-Îslam, Koma Îslamî ya Çekdar a Cezayîrê, Artêşa Îslamê, Boko Haram, Cîhada Îslamî ya Misirê, Laşkar-e-Taiba, Ceyş-e-Mohammed, Cemaah Islamiyeh, Hamas, Harkat-ul-Cîhad el-Îslamî, Harkat-ul-Mucahîdîn, Mucahidînên Hindî, Dewleta Îslamî, Tehrik-i-Taliban Pakistan, Tahrîr el-Şam, Hizb-ut Tahrîr - û gelek komên din.

Çavkanî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
  1. ^ Arjomand, Said A. (1995). "The Search for Fundamentals and Islamic Fundamentalism". Bi van Vucht Tijssen, Lieteke; Berting, Jan; Lechner, Frank (edîtor). The Search for Fundamentals: The Process of Modernisation and the Quest for Meaning. Dordrecht: Springer Verlag. rr. 27–39. doi:10.1007/978-94-015-8500-2_2. ISBN 978-0-7923-3542-9.
  2. ^ Roy, Failure of Political Islam, 1994: p. 215
  3. ^ Bernard, Lewis, Islam and the West, New York: Oxford University Press, 1993.
  4. ^ " 'The Green Peril': Creating the Islamic Fundamentalist Threat", Leon T. Hadar, Policy Analysis, Cato Institute, 27 August 1992.
  5. ^ Atkin, Muriel (2000). "The Rhetoric ofIslamophobia". CA&C Press. Ji orîjînalê di 25 îlon 2021 de hat arşîvkirin.
  6. ^ L. Esposito, John (1992). The Islamic Threat: Myth or Reality?. New York: Oxford University Press Inc. rr. 7–8. ISBN 0-19-510298-3.
  7. ^ "Islamic fundamentalism". Muslimphilosophy.com. Roja gihiştinê 16 gulan 2013.
  8. ^ Esposito, Voices of Resurgent Islam ISBN 0-19-503340-X
  9. ^ Islamic Radicalism: Its Wahhabi Roots and Current Representation| islamicsupremecouncil.org
  10. ^ Matthews, Terry L. "Fundamentalism". Lectures for Religion 166: Religious Life in the United States. Wake Forest University. Ji orîjînalê di 6 çiriya pêşîn 2009 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 29 tebax 2009.
  11. ^ Bassam Tibi, The Challenge of Fundamentalism: Political Islam and the New World Disorder. Updated Edition. Los Angeles, University of California Press: 2002. Excerpt available online as The Islamic Fundamentalist Ideology: Context and the Textual Sources Girêdana arşîvê 27 îlon 2007 li ser Wayback Machine at Middle East Information Center.
  12. ^ Douglas Pratt, "Terrorism and Religious Fundamentalism: Prospects for a Predictive Paradigm" Girêdana arşîvê 2008-12-27 li ser Wayback Machine, Marburg Journal of Religion, Philipps-Universität Marburg, Volume 11, No. 1 (June 2006)
  13. ^ Dennis, Anthony J. The Rise of the Islamic Empire and the Threat to the West (Ohio: Wyndham Hall Press, 1996) p. 26
  14. ^ See Dennis, Anthony J. "Fundamentalist Islam and Human Rights" pp. 36–56 in The Rise of the Islamic Empire and the Threat of the West (Ohio: Wyndham Hall Press, 1996).
  15. ^ See Dennis, Anthony J. "The Attack on Women's Rights" pp. 40–44 in The Rise of the Islamic Empire and the Threat to the West (Ohio: Wyndham Hall Press, 1996).
  16. ^ See Dennis, Anthony J. "Strange Bedfellows: Fundamentalist Islam and Democracy" pp. 31–33 in The Rise of the Islamic Empire and the Threat to the West (Ohio: Wyndham Hall Press, 1996).
  17. ^ See Dennis, Anthony J. "The Attack on Freedom of Expression" pp. 47–56 in The Rise of the Islamic Empire and the Threat of the West (Ohio: Wyndham Hall Press, 1996).
  18. ^ See Dennis, Anthony J. "The Attack on Other Religions" pp. 44–47 in The Rise of the Islamic Empire and the Threat to the West (Ohio: Wyndham Hall Press, 1996)
  19. ^ "Murtad", Encyclopedia of Islam
  20. ^ Grand Ayatollah Hossein-Ali Montazeri: "Not Every Conversion is Apostasy", by Mahdi Jami, In Persian, BBC Persian, 2 February 2005. Retrieved 25 April 2006.
  21. ^ What Islam says on religious freedom, by Magdi Abdelhadi, 27 March 2006. Retrieved 25 April 2006.
  22. ^ Fatwa on Intellectual Apostasy Girêdana arşîvê 25 nîsan 2009 li ser Wayback Machine, Text of the fatwa by Sheikh Yusuf Al-Qaradawi
  23. ^ S. A. Rahman in "Punishment of Apostasy in Islam", Institute of Islamic Culture, Lahore, 1972, pp. 10–13
  24. ^ The punishment of apostasy in Islam Girêdana arşîvê 26 îlon 2009 li ser Wayback Machine, View of Dr. Ahmad Shafaat on apostasy.
  25. ^ Appleby (1993) p. 342
  26. ^ Ahmed (1993), p. 94
  27. ^ Gary Ferraro (2007). Cultural Anthropology: An Applied Perspective. Cengage Learning. r. 362. ISBN 978-0495100089. Roja gihiştinê 14 çiriya paşîn 2010.
  28. ^ Challenges of the Muslim World: Present, Future and Past. Emerald Group Publishing. 2008. r. 272. ISBN 9780444532435. Roja gihiştinê 14 çiriya paşîn 2010.
  29. ^ Johannes J. G. Jansen (1997). The Dual Nature of Islamic Fundamentalism. Cornell University Press. r. 8. ISBN 9780801433382. Roja gihiştinê 14 çiriya paşîn 2010.
  30. ^ Jansen, The Dual Nature of Islamic Fundamentalism, p. 69
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Fundamentalîzma_îslamî&oldid=1560403" hatiye standin.