ಭಾರತದಲ್ಲಿ ೧೯೮೪ ರಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಭೊಪಾಲ್‌ ವಿಷಾನಿಲ ದುರಂತವು ಮಾನವ ಸಮಾಜದ ಮಾಲಿನ್ಯ ಘಟನೆಯಾಗಿದೆ. ಯುನಿಯನ್‌ ಕಾರ್ಬೈಡ್‌ ಫ್ಯಾಕ್ಟರಿ,

ಯುನಿಯನ್‌ ಕಾರ್ಬೈಡ್‌ ಫ್ಯಾಕ್ಟರಿ (UCIL) ೧೯೬೮ ರಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪನೆ ಆಗಿತ್ತು. ೧೯೮೪ ಡಿಸೆಂಬರ್ ೨-೩ರ ರಾತ್ರಿ ಮಿಥೈಲ್ ಐಸೋಸೈನೇಟ್ ಅನಿಲ ಸೋರಿಕೆಗೆ

ಯುನಿಯನ್‌ ಕಾರ್ಬೈಡ್ ಕಾರ್ಪೊರೇಷನ್ ಕಂಪೆನಿ(ಯುಸಿಸಿ) ಹಾಗೂ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರ ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ಹೊರಗೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡ ಒಪ್ಪಂದದ ಪ್ರಕಾರ ೪೭೦ ಮಿಲಿಯನ್ ಡಾಲರ್ ಪರಿಹಾರ ನೀಡಲಾಗಿದೆ

• ಭೂಪಾಲ ಅನಿಲ ಸೋರಿಕೆ ದುರಂತದ ಸಂತ್ರಸ್ತರಿಗೆ ಇಪ್ಪತ್ತೆರಡು ವರ್ಷಗಳ ನಂತರ ಪರಿಹಾರ ಧನದ ಕೊನೆಯ ಕಂತು ಲಭಿಸಿದೆ.
• ೩,೦೪೦ ಕೋಟಿ ಮೊತ್ತವನ್ನು ಸುಮಾರು ೫.೭೪ ಲಕ್ಷ ಸಂತ್ರಸ್ತರಿಗೆ ಎರಡು ಕಂತುಗಳಲ್ಲಿ ನೀಡಲಾಯಿತು.
• ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ಸಂತ್ರಸ್ತರಿಗೆ ಸರಾಸರಿ ರೂ ೫೦,೦೦೦

ಟ್ಯಾಂಕ್ ಮೇಲಿನ ಕವಾಟಗಳು ಅಸಮರ್ಪಕವಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿವೆಯೆಂದು ನಿಗಮವು ನಿರಾಕರಿಸಿತು ಮತ್ತು ಘಟನೆಯ ನಂತರ ಸಸ್ಯದ ಜಲ-ತೊಳೆಯುವ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಗೆ ಹತ್ತಿರವಿರುವ ಕವಾಟವು ಮುಚ್ಚಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ ಮತ್ತು ಲೀಕ್-ಬಿಗಿಯಾಗಿತ್ತು ಎಂದು ತೋರಿಸಿದ ದಾಖಲೆಗಳನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ. ಇದಲ್ಲದೆ, ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯ ಸುರಕ್ಷತಾ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳು ಆಕಸ್ಮಿಕವಾಗಿ ನೀರನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸದಂತೆ ತಡೆಗಟ್ಟಿದ್ದವು. ಕಾರ್ಬೈಡ್ ೧೯೮೨ ರಲ್ಲಿ ಗುರುತಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಸುರಕ್ಷತಾ ಕಾಳಜಿಗಳನ್ನು ೧೯೮೪ ರ ಮೊದಲು ತೆರವುಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಈ ಘಟನೆಯೊಂದಿಗೆ ಯಾವುದೇ ಸಂಬಂಧವಿಲ್ಲ ಎಂದು ಕಾರ್ಬೈಡ್ ಹೇಳಿದೆ.ಸುರಕ್ಷತೆಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳು ಒಂದು ಸೋರಿಕೆಯನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡುವುದರಿಂದ ಆ ಪ್ರಮಾಣದ ರಾಸಾಯನಿಕ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ತಡೆಗಟ್ಟುವುದಕ್ಕೆ ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ ಎಂದು ಕಂಪನಿಯು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡಿದೆ. ಕಾರ್ಬೈಡ್ನ ಪ್ರಕಾರ, "ಸಸ್ಯದ ಸುರಕ್ಷತಾ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳನ್ನು ವಿನ್ಯಾಸಗೊಳಿಸುವುದರಲ್ಲಿ, ಈ ಪ್ರಮಾಣದ ರಾಸಾಯನಿಕ ಕ್ರಿಯೆಯು ಕಾರಣವಾಗಲಿಲ್ಲ" ಏಕೆಂದರೆ "ಟ್ಯಾಂಕ್ನ ಅನಿಲ ಸಂಗ್ರಹಣಾ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು ಅಷ್ಟು ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ನೀರನ್ನು ಸ್ವಯಂಚಾಲಿತವಾಗಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಪರಿಚಯಿಸುವುದನ್ನು ತಡೆಯಲು ವಿನ್ಯಾಸಗೊಳಿಸಲಾಗಿದೆ" ಮತ್ತು "ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ಸುರಕ್ಷತೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳು-ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಯು ನೀರನ್ನು ಆಕಸ್ಮಿಕವಾಗಿ ಪ್ರವೇಶಿಸುವುದನ್ನು ತಡೆಗಟ್ಟಿದೆ". ಬದಲಾಗಿ, "ನೌಕರರ ವಿಧ್ವಂಸಕ-ದೋಷಯುಕ್ತ ವಿನ್ಯಾಸ ಅಥವಾ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆ ಅಲ್ಲ-ದುರಂತದ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ" ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ^[೧].

ಸುರಕ್ಷತಾ ಪರಿಶೋಧನೆಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ಯುಎಸ್ ಮತ್ತು ಯುರೋಪಿಯನ್ ಸಸ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಮಾಡಲಾಗುಯತ್ತದೆ,ಆದರೆ ಪ್ರಪಂಚದ ಇತರ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿ ಎರಡು ವರ್ಷಗಳಿಗೊಮ್ಮೆ ಮೇ ೧೯೮೨ರಲ್ಲಿ ಯುಸಿಸಿಯ ಅ"ಬಿಸಿನೆಸ್

ಕಾನ್ಫಿಡೆನ್ಷಿಯಲ್"ಸುರಕ್ಷತಾ ಲೆಕ್ಕ ಪರಿಶೋಧನೆಗಳು ಭೋಪಾರರಲ್ಲಿ "ಒಟ್ಟು ೬೧ ಅಪಾಯಗಳು,೩೦ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಮುಖ ಮತ್ತು ೧೧ ಅಪಘಾತಕಾರಿ ಅಪಾಯಕಾರಿ ಪೋಸಿಜನ್/ಮೀಥೈಲ್ ಐಸೊಸೈನೇಟ್ ಘಟಕಗಳಲ್ಲಿ"ಸುಮಾರು ೧೧ ಮಂದಿಯ ಬಗ್ಗೆ ತಿಳಿದಿತು ಆಡಿಟ್ ೧೯೮೭ರಲ್ಲಿ,ಕಾರ್ಮಿಕರ ಪ್ರದರ್ಶನವು ಕೆಳ ಮಟ್ಟದ ಮಾನದಂದವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಸೂಚಿಸಲಾಯಿತು.ಹತ್ತು ಪ್ರಮುಖ ಕಾಳಜಿಗಳನ್ನು ಪಟ್ಟಿ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ. ಯುಸಿಸಿ ಭೋಪಾಳರಿಗೆ ಮುಂಬರುವ ತಂಡವನ್ನು ಕಳುಹಿಸಲಿಲ್ಲ.ವರದಿಯಲ್ಲಿನ ಅನೇಕ ಅಂಶಗಳು ತಾತ್ಕಾಲಿಕವಾಗಿ ನಿವಾರಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು,ಅದರೆ ೧೯೮೪ರ ಹೊತ್ತಿಗೆ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಗಳು ಮತ್ತಷ್ಟು ಕ್ಷೀಣಿಸಿತು.ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ ೧೯೮೪ರಲ್ಲಿ,ಅಮೇರಿಕಾದಲ್ಲಿ ವೆಸ್ಟ್ ವೆಜಿರ್ನಿಯಾ ಸ್ಥಾವರದ ಮೇಲೆ ಅಂತರಿಕ ಯುಸಿಸಿ ವರದಿಯು ಹಲವಾರು ದೋಷಗಳು ಮತ್ತು ಅಸಮರ್ಷಕ ಕಾರ್ಯಗಳನ್ನು ಬಹಿರಂಗಪಡಿಸಿತು.

• Twenty Years Without Justice: The Bhopal Chemical Disaster Archived 2009-11-17 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ. International Campaign for Justice for Bhopal video
• Bhopal.fm Archived 2019-08-18 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ. Arts website with broadcasting, photos, music and videos
• "One Night in Bhopal". BBC News.
• It happened in Bhopal part 1 Reportage 27 Aug 2007 (Youtube)
• It happened in Bhopal part 2 Reportage 27 Aug 2007 (Youtube)
• Sambhavna Trust Clinic Webreportage 2007
• BBC News 2004 A film and a reportage
• Bhopal's health effects probed BBC News 26 March 2009. Reportage and links.
• Film: Shrouds of Silence, August 2008 (youtube)
• Bhopal: Prayer for Rain, upcoming film based on the Bhopal disaster.
• The Yes Men Fix the World, documentary film being released on October 23, 2009 which includes discussion of the disaster and shows
• The Yes Men's 2004 Dow settlement hoax.
• Bhopal on Youtube

• Raghu Rai Photos taken in 1984
• Pablo Bartholomew Archived 2010-12-10 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ. Photos taken in 1984
• The Ghosts of Bhopal Archived 2007-12-22 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ. slideshow from the Common Language Project
• World Press Photo of the Year | 1984 Archived 2006-10-01 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ. Child killed by the poisonous gas leak in the Union Carbide chemical plant disaster.
• Poison in Bhopal Archived 2012-12-09 at Archive.is Photo report from ReMedAct | 2008
• BHOPAL XXV Archived 2010-12-12 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ. 3 photographers associate around 25 years of Bhopal disaster | Facts | Project | Actions | 2009
• Bhopal Gas Tragedy - 25 Years On | 26 Photos^{[ಶಾಶ್ವತವಾಗಿ ಮಡಿದ ಕೊಂಡಿ]} Reuters(India)