Úshmúyeshlik

Bul maqala Wikipedia qaǵıyda hám talaplarına say bolıwı ushın wikilestiriliwi kerek.

Úshmúyeshlik — bir tuwrı sızıqta jatpaytuǵın úsh noqat hám úshları sol noqatlarda bolǵan ush kesindinen jasalǵan figura. Berilgen noqatlar úshmúyeshliktiń úshlari, úshlarin tutastırıwshi kesindiler úshmúyeshliktiń tárepleri, tárepleri arasındaǵı ush múyesh úshmúyeshliktiń múyeshleri dep ataladı. Úsh tárepi óz-ara teń bolǵan úshmúyeshlik teń tárepli (úzliksiz úshmúyeshlik), eki tárepi teń bolsa, teń jaqlı úshmúyeshlik dep ataladı. Úsh múyeshi ótkir bolǵan úshmúyeshlik ótkir múyeshli, múyeshlerinen biri tuwrı bolsa, tuwrı múyeshli, múyeshlerinen biri topır bolsa, topır múyeshli dep ataladı. Úshmúyeshlikte tek bir tuwrı yamasa topır múyesh boladı (sebebi úshmúyeshliktiń ishki múyeshleri jıyındısı eki tuwrı múyesh, yaǵnıy 180° yamasa radian ólshewine teń).

Úshmúyeshliktiń maydanı S =ah/2 ge teń (bunda, a — úshmúyeshlik táreplerinen biri, h — bolsa sol tárepke túsirilgen biyiklik).

Úshmúyeshlik hár tárepiniń uzınlıǵı qalǵan eki tárep uzınlıqları jıyındısınan kishi, ayırmasınan bolsa úlken bolıp tabıladı. Tómendegi shártlerden biri atqarılsa, eki úshmúyeshlik teń boladı :

1) TTT belgii. úshmúyeshliktiń 3 tárepi basqa úshmúyeshliktiń 3 tárepi menen teń bolsa bunday úshmúyeshlikler óz-ara teń úshmúyeshlikler ;

2) TTB belgii. úshmúyeshliktiń eki tárepi hám olar arasındaǵı múyeshi basqa úshmúyeshliktiń 2 tárepi hám olar arasındaǵı múyeshka teń bolsa bunday úshmúyeshlikler óz-ara teń;

3) TBB belgii. úshmúyeshliktiń bir tárepi hám oǵan jabıwǵan 2 múyeshi basqa úshmúyeshliktiń bir tárepi hám oǵan jabıwǵan 2 múyeshi óz-ara teń bolsa bunday úshmúyeshlikler óz-ara teń. Úshmúyeshliklerdiń kóplegen basqa ózgesheliklerin trigonometriya, sferik geometriya, sferik trigonometriya hám basqa tarawlarda uyreniledi.

Úshmúyeshlik geometriyalıq figuralardan biri bolıp, bir tuwrı sızıqta jatpaytuǵın úsh noqat hám sol noqatlardı izbe-iz tutastırıwdan payda bolǵan figura. Noqatlar úshmúyeshliktiń ushları, kesindiler bolsa onıń tárepleri esaplanadı. Úshmúyeshlik onıń úshların kórsetiw menen belgilenedi. „Úshmúyeshlik“ sózi ornına geyde ∆ belgiden paydalanıladı.