Kenía

Kenía dregur nafn sitt af Keníafjalli. Elsta ritaða dæmið um nafnið er að finna í skrifum þýska landkönnuðarins Johann Ludwig Krapf frá 19. öld. Hann ferðaðist með vagnalest undir stjórn hins sögufræga kaupmanns Kivoi Mwendwa. Krapf kom auga á fjallstindinn og spurði hvað hann héti. Kivoi sagði við hann Kĩ-Nyaa eða Kĩĩma-Kĩĩnyaa „Strútur“, líklega vegna þess að hvítur snjórinn og svartir klettarnir mynduðu mynstur sem minnti á strútsfjaðrir.^[14] Akiguyuar sem búa í hlíðum fjallsins kalla það Kĩrĩma Kĩrĩnyaga á kíkújú, en Embuar kalla það Kirenyaa. Öll þrjú nöfnin hafa sömu merkingu.^[15]

Ludwig Krapf skráði nafnið bæði sem Kenia og Kegnia.^[16][17][18] Sumir segja að síðari útgáfan hafi verið nákvæm ritun miðað við framburðinn /ˈkɛnjə/.^[19] Kort eftir skoska náttúrufræðinginn Joseph Thompsons frá 1882 notar nafnið Mt. Kenia.^[14] Nafn fjallsins varð síðan að nafni landsins. Það var ekki almennt notað fyrr á nýlendutímanum þegar landið var kallað Verndarsvæði Austur-Afríku. Opinbera heitinu var breytt í Keníunýlenduna árið 1920.

Kenía liggur við austurströnd Afríku. Miðbaugur liggur í gegnum norðurhluta þess. Landið er að miklu leyti hálent, en láglent við strendur. Í vesturdalnum eru mörg stór og afar djúp stöðuvötn svo sem Tanganjikavatn sem er annað dýpsta stöðuvatn heimis. Nyrst við landamæri Eþíópíu er mjög stórt vatn sem nefnist Turkanavatn. Í eystri sigdalinum eru grunn og afrennslulaus vötn. Ástæðan fyrir að vötnin þar eru grynnri er sú að þykk lög af eldfjallaösku hafa sest í austurdalnum.

Kenía er 580.367 ferkílómetrar að stærð og íbúadreif er 77,56 íbúar á ferkílómeter (07-2014). Höfuðborgin Nairobi er í 1800 metra hæð. Í Kenía velur folk sér bústað eftir gæðum náttúrunnar. Flestir hinna 28 milljón íbúa Kenía búa í suðurhluta landsins í grennd við höfuðborgina Nairobi og við landamæri Úganda hjá Viktoríuvatni. Þar eru góðar jarðir og nægileg úrkoma til að stunda akuryrkju. Það búa líka margir við strandlengjuna. Aðeins örfá prósent íbúa Kenía borga nokkurn skatt. Allir hinir eru smábændur sem stunda sjáfsþurfarbúskap eða vinna firir sér innan á óopinbera geirans í borgunum. Kenía er þróunarland og lífskjör þar eru afar ólík því sem gerist á Íslandi. Þegar Keníabúar fara til vinnu sinnar í borgunum fara þeir ekki á bíl, hjóli eða vespu Heldur fótgangandi. Sundum eru samt teknar rútur eða strætisvagnar en flestir ganga saman í stórum hópum inn í miðborgina og svo aftur heim um kvöldið. 99 prósent af Keníabúum eru af mismunandi þjóðarbrotum blökkumanna. Í landinu búa 80.000 arabar, 50.000 hvítir menn og 40.000 manns af asíuættum. Næstum því hvert þjóðarbrot hefur sitt eigið tungumál en til að einfalda þann vanda hefur Svahílí verið gert að ríkismáli. Svahílí er bantúmál sem blandast hefur við smá arabísku og ensku. Landamæri Tansaníu og Kenýu voru upphaflega alveg bein. Fyrir hundrað árum fengu landamærin þá lögun sem þau eru núna. Kenía var þá ensk nýlenda en Tansanía þýsk. Viktoría Bretadrottning breytti landamærunum þegar hún gaf þýska keisaranum, frænda sínum Kilimanjaro í afmælisgjöf. Kenía varð sjálfstætt ríki 1963.

Mjög margir starfa við landbúnað í Kenía. Landbúnaðinum er skipt í þrennt: smábú, stórbú og hefðbundin búfjárrækt. Langflestir vinna á smábúum. Smábændur rækta mest maís, sem er uppistaða fæðu venjulegs Kenía búa. Smábændur rækta líka baunir, maniok, durra, hirsi og kál. Þeir halda líka flestir kýr, kindur og geitur. Stórbúin eru hins vegar oftast í eigu hlutafélaga eða einstakra ríkra keníubúa. Afurðirnar þaðan eru ætlaðar til sölu. Þá er um að ræða: kaffi, te og ananas. Þeir sem lifa á hinni hefðbundnu búffjárrækt eru þjóðarbrotin sem stunda að mestu sjálfþurftabúskap. Í Kenía eru um 50 mismunandi þjóðir. Fyrsti forseti landsins var Jomo Kenyatta. Hann var af fjölmennustu þjóðinni kíkújú. Á meðan hann ríkti naut sú þjóð ýmissa forréttinda. Af því hlutust óeirðir í landinu. Áður en Kenía varð sjálfstætt ríki þá ríkti mikið ósætti í samfélaginu en nú eiga þau að starfa saman í einu ríki. Nú á dögum er Kenía með friðsamlegari löndum í Afríku, þrátt fyrir ýmsa erfiðleika.

Íbúar Keníu voru rúmlega 50 milljónir árið 2022.^[20] Þjóðin er ung með 73% íbúa undir þrítugu vegna mikillar mannfjöldaaukningar,^[21][22], en íbúafjöldi hefur meira en tífaldast á innan við einni öld.^[23]

Íbúar Keníu tilheyra nokkrum af stærstu þjóðum og málahópum Afríku. Enginn opinber listi yfir upprunahópa í Keníu er til, en fjöldi flokka og undirflokka hefur vaxið frá 42 árið 1969 í yfir 120 árið 2019.^[24] Flestir íbúar eru Bantúar (60%) eða Nílótar (30%).^[25] Keníabúar sem tala kúsísk mál mynda minnihlutahóp í landinu, auk Araba, Indverja og Evrópumanna.^[25][26]

Samkvæmt Tölfræðistofnun Keníu (KNBS) voru íbúar landsins 47.564.296 árið 2019. Stærstu upprunahóparnir voru Kikújúar (8.148.668), Lúhíjar (6.823.842), Kalenjinar (6.358.113), Lúóar (5.066.966), Kambar (4.663.910), Sómalar (2.780.502), Kisiiar (2.703.235), Mijikendar (2.488.691), Merúar (1.975.869), Masajar (1.189.522) og Túrkanar (1.016.174). Norðausturhérað Keníu, sem áður var þekkt sem NFD, er aðallega byggt Sómölum. Íbúar af erlendum uppruna eru meðal annars Arabar frá Óman, Indverjar og Evrópumenn.^[27]

Í Naíróbí er eitt stærsta fátækrahverfi heims, Kibera. Talið er að þar búi milli 170.000^[28] og ein milljón manna.^[29] Flóttamannabúðir Sameinuðu þjóðanna í Dadaab í norðurhlutanum hýsa um 500.000 manns.^[30]

• Vefur þings Keníu