Gler

Gler kemur fyrir í náttúrunni sem steind, sem getur hafa orðið til þegar eldingu sló niður í sand eða við viss skilyrði í eldgosum. Sem dæmi flokkast hrafntinna sem gler. Að grunni til er gler sandur sem hefur bráðnað og snöggkólnað án þess að mynda kristalla.

Rúðugler (flotgler) er yfirleitt ekki sama glerið og það sem er notað við blástur eða það sem mótað er á einhvern hátt í skúlptúra. Rúðugler harðnar mjög fljótt og þess vegna er erfitt að móta það með blæstri. Rúðugler er orðin ein algengasta glertegundin þegar gler er steypt í leirmótum eða mótum úr ryðfríu stáli. Hægt er að bæta ýmsum efnum við glerið til að lengja þann tíma sem það tekur að harðna og til þess að ná fram litbrigðum í glerið. Á tímabili var blý notað í þessum tilgangi en mjög hefur dregið úr notkun þess þar sem það getur haft mengandi áhrif á umhverfið.

Glerið sem notað er í húsglugga er nefnt flotgler, því eftir að glermassinn hefur verið bræddur og blandaður er honum fleytt út á fljótandi málmblöndu sem er eðlisþyngri en glerið. Þar flýtur glermassinn á meðan hann myndar yfirborðsspennu. Það er svo vegna þess að glerið storknar á fljótandi undirlagi sem það er jafn slétt og raun ber vitni.

Mannkynið hefur notað gler síðan á steinöld. Föníkumenn voru fyrstir til að búa til gler. Sagan segir að skip hafi komið hlaðið nítrum (blanda þvottasóda og pottösku) og þar sem skort hafi á eldivið voru klumpar af efninu settir á bálköst á ströndinni þar sem báturinn lá. Hafi efnið bráðnað saman við sandinn á ströndinni og undan runnið glær seigur vökvi. Þannig hafi uppgötvast hvernig búa ætti til gler. Talið er að Föníkumenn hafi notað efnið til að glerja leirker allt frá 3000 f.Kr, en til eru fornleifar frá 2500 f.Kr. sem sýna að gler var búið til á þeim tíma í Mesópótamíu.

 

Mótun glers er mörg þúsund ára gömul iðn en að móta það með því að blása í pípur var fyrst gert á fyrstu öld fyrir Krist í Sýrlandi. Líklegt er að gler hafi í fyrstu verið notað til að glerja leirmuni.

Áður hafði gler verið notað í skartgripi og skreytingar en nú var mögulegt að búa til nytjahluti. Fundist hafa glerílát og aðrir glerhlutir í rústum Pompeii.

Feneyjar urðu miðstöð glergerðar. Í kringum árið 1200 stofnuðu glergerðarmenn gildi í Feneyjum og árið 1291 voru allir glergerðarmenn neyddir til að flytja til eyjunnar Murano. Það var vegna eldhættu í Feneyjum út af öllum glerbrennsluofnunum og vegna þess að Murano var í hæfilegri fjarlægð frá borginni og svo afmörkuð að hægt var að fylgjast með ferðum þaðan. Mikil leynd hvíldi yfir glergerðinni og glergerðarmennirnir máttu ekki fara frá Murano til að tryggja að þekking þeirra breiddist ekki út. Ýmis konar glergerðartækni þróaðist í Murano, þar voru m.a. búnir til fyrstu speglarnir sem ekki voru úr málmi.

Á 17. öld var gefin út bókin L’Arte Vetraria eftir Antonio Neri. Þar var í fyrsta skipti lýst leyndardómnum við glergerð, hvernig ætti að búa til gler, hvaða hráefni þyrfti, hvaða verkfæri þyrfti og hvernig ætti að blása gler. Á endurreisnartímanum spratt glergerð upp víðar í Evrópu, m.a. á Spáni, í Frakklandi, Þýskalandi, Niðurlöndum, á Englandi og í Svíþjóð. Glergerðin fór fram í glergerðarhúsum í skógum og þar var notað hráefni úr skógunum — viðaraska eða pottaska sem var hreinsuð og blönduð með koparoxíði þannig að glerið varð fölgrænt og gljáandi. Glergerðarhúsin í skógunum framleiddu aðallega gler í drykkjarílát og glugga. Árið 1676 fann maður að nafni George Ravenscroft upp aðferð til að nota blý í gler, en þá var hægt að vinna miklu lengur með glerið og auðveldara varð að móta það.

Í kringum aldamótin 1900 urðu miklar framfarir í glergerð í verksmiðjum. Þá komu fram á sjónarsviðið sjálfvirkar vélar sem gátu framleitt flöskur og ljósaperur.