Hvalsauki

Hvalsauki (hvalambur eða höfuðlýsi) er vaxkennd olía eða lýsi sem er í tunnulaga fitubólstri í höfði búrhvala og í minna mæli annarra hvala, svo sem andarnefju. Olían er fljótandi við líkamshita en storknar þegar hitinn fer niður fyrir 29°C og er talið að hvalirnir noti olíuna til að stýra flothæfni sinni með því að breyta hitastigi hennar og þar með eðlisþyngd.

Áður var álitið að olían í höfði hvalanna væri sæði þar sem hún þótti minna á sæði karla. Þessari kenningu er nú algjörlega hafnað en fitubólstrið er nefnt spermaceti á latínu (sperma = sæði, ceti = hvalir). Hvalsauki er lyktarlaus og skjannahvítur og var áður mikið notaður í snyrtivörur og sem leðuráburður, svo og í kerti, smyrsli og ýmsar aðrar vörur. Hann var verðmætastur af öllu hvalalýsi en úr einum búrhval gátu fengist 3000 –5000 kíló af honum.

• „Úr sögu hvalveiða“. Lesbók Morgunblaðsins, 13. júlí 1991.