Alaska

Alaska
Fylki
State of Alaska
Fáni Innsigli
Viðurnefni:  The Last Frontier Land of the Midnight Sun (Land miðnætursólarinnar)
Kjörorð:  North to the Future (Norðan framtíðarinnar)
Staðsetning Alaska í Bandaríkjunum
Land	Bandaríkin
Varð opinbert fylki	3. janúar 1959; fyrir 65 árum (1959-01-03) (49. fylkið)
Höfuðborg	Juneau
Stærsta borg	Anchorage
Stjórnarfar
• Fylkisstjóri	Mike Dunleavy (R)
• Varafylkisstjóri	Nancy Dahlstrom (R)
Þingmenn öldungadeildar	Lisa Murkowski (R) Dan Sullivan (R)
Þingmenn fulltrúadeildar	Mary Peltola (D)
Flatarmál
• Samtals	1.723.337 km2
• Land	1.477.953 km2
• Vatn	245.383 km2  (14,2%)
• Sæti	1. sæti
Stærð
• Lengd	2.285 km
• Breidd	3.639 km
Hæð yfir sjávarmáli	580 m
Hæsti punktur (Denali)	6.190,5 m
Lægsti punktur	0 m
Mannfjöldi  (2023)[1]
• Samtals	733.406
• Sæti	48. sæti
• Þéttleiki	0,43/km2
• Sæti	50. sæti
Heiti íbúa	Alaskan
Tungumál
• Opinbert tungumál	20+ tungumál, þ.m.t. enska
• Töluð tungumál	Enska: 86,3% Amerísk frumbyggjamál: 5,2% Tagalog: 3,4% Spænska: 2,9% Önnur: 2,2%
Tímabelti
Austan við 169°30'	UTC−09:00 (AST)
• Sumartími	UTC−08:00 (ADT)
Vestan við 169°30'	UTC−10:00 (HST)
• Sumartími	UTC−09:00 (HDT)
Póstnúmer	AK
ISO 3166 kóði	US-AK
Breiddargráða	51°20'N til 71°50'N
Lengdargráða	130°V til 172°A
Vefsíða	alaska.gov

Alaska er stærsta fylki Bandaríkjanna. Nafnið Alaska þýðir „meginlandið“ eða „stóra landið“ á inúítamáli.

Frumbyggjar Alaska komu fyrst yfir Beringssund fyrir um 14.000 árum en þá var þar landbrú milli meginlandanna. Evrópuþjóðir fengu áhuga að nýta svæðið á 18. öld. Rússar námu þar land og rússneskir veiðimenn veiddu otra en skinn þeirra var verðmætt. Árið 1799 tók rússneskt verslunarfélag sér verslunarrétt á svæðinu. ^[2]. Bandaríkin keyptu síðan landið af Rússum fyrir $7,2 milljónir ($113 milljónir í dag) árið 1867.^[3] Það var fyrir milligöngu William Seward, utanríkisráðherra BNA. Kaupin voru umdeild og talað var meðal annars um ísbox Sewards (Sewards icebox) og mistök Sewards (Sewards folly).

Árið 1898 kom upp gullæði í Alaska og fóru þúsundir þangað til að freista gæfunnar. Gullæðið gekk yfir á rúmlega 30 árum. Í seinni heimstyrjöld hertóku Japanir 3 eyjar í Aljúteyjum við Vestur-Alaska. ^[4]

Árið 1959 varð Alaska 49. fylki Bandaríkjanna. Einn stærsti jarðskjálfti sem mælst hefur varð í Alaska árið 1964, 9,2 á Richter. Stór flóðbylgja fylgdi og olli skemmdum á vesturströnd Bandaríkjanna, á Hawaii og í Japan. 139 manns fórust. Á 7. og 8. áratugnum fundust stórar olíulindir í Alaska og í kjölfar þess var lögð olíuleiðsla þvert yfir fylkið, frá Norður-Íshafinu að Valdez á suðurströndinni, alls um 1200 kílómetra leið.

Alaska er stærsta fylki Bandaríkjanna að flatarmáli en jafnframt fjórða fámennasta fylkið. Það er 1.723.337 km² að stærð en íbúar þess aðeins rúm 700 þúsund. Alaska liggur að kanadíska sjálfstjórnarsvæðinu Júkon og fylkinu Bresku Kólumbíu í austri, Alaskaflóa og Kyrrahafi í suðri, Beringshafi, Beringssundi og Tjúktahafi í vestri og Beauforthafi og Norður-Íshafi í norðri. Fjöldi eyja tilheyrir fylkinu og þar eru flest hæstu fjöll Bandaríkjanna. Kodiakeyjaklasinn er úti fyrir suðurströndinni og er þar Kodiakeyja stærst. Hæsta fjall Norður Ameríku, Denali (áður Mt. McKinley) rís nær 6200 metra yfir sjávarmál og er hluti af Alaska-fjallgarðinum sem spannar meira en 600 km í suðurhluta fylkisins. Fljótið Júkon rennur í gegnum Alaska frá austri til vesturs.

Jöklar þekja 41.440 km² svæði í fylkinu. Mýrar og freðmýrar þekja nálægt 487.000 km².

Í kringum 50 eldfjöll eru í Alaska, einkum á Alaska-skaga og Aljúteyjum. Eldfjallasvæðið er hluti af Kyrrahafseldhringnum.

Miklir barrskógar eru í Alaska, ekki síst í suðurhlutanum. Meðal trjáa eru sitkagreni, svartgreni, hvítgreni, marþöll, fjallaþöll, stafafura, fjallaþinur, alaskasýprus, elri, birki og alaskaösp. Íslendingar hafa sótt tré til ræktunar frá Alaska frá síðari heimstyrjöld. Þar má helst nefna sitkagreni, alaskaösp og stafafuru. Einkum hefur þótt hentugt að sækja trjákvæmi til Kenai-skaga og Suðaustur-Alaska en veðurfar þar er sambærilegt og á Íslandi.^[5], ^[6]

Dýralíf er fjölbreytt. Meðal spendýra eru hjartardýr, elgir, hreindýr, úlfar, íkornar, klettafjallageit,háhyrningar, svart-, ís- og brúnbirnir. Ernir, gæsir,endur, lóur, lundar, rjúpur, fálkar, hrafnar, uglur og gjóðar eru meðal fuglategunda. Laxategundir hrygna í ám inni í landi. Einnig finnast froskategundir, salamöndrur og skjaldbökur í fylkinu.

Í Alaska eru 23 þjóðgarðar. Þar á meðal eru Denali National Park and Preserve, Kenai Fjords National Park, Glacier Bay National Park and Preserve og Wrangell–St. Elias National Park and Preserve. Ríkið á 65% lands í fylkinu.^[7]

• Aleutians East Borough
• Anchorage
• Bristol Bay Borough
• Denali Borough
• Fairbanks North Star Borough
• Haines
• Juneau
• Kenai Peninsula Borough
• Ketchikan Gateway Borough
• Kodiak Island Borough
• Lake and Peninsula Borough
• Matanuska-Susitna Borough
• North Slope Borough
• Northwest Arctic Borough
• Sitka
• Skagway
• Wrangel
• Yakutat

Tæplega 740.000 manns búa í Alaska (2020). Höfuðborgin er Juneau. Langflestir búa í borginni Anchorage eða um 290 þúsund manns. Eina borgin inni í landi er Fairbanks. Um 67% íbúa eru hvítir, 15% frumbyggjar, 5% asíubúar og 3% svartir. Í dag lifa íbúarnir aðallega á fiskveiðum, olíu- og jarðgasframleiðslu auk skógarhöggs.^[8] Ferðaþjónusta er einnig mikilvæg.

Samgöngur í suðausturhluta fylkisins eru að miklu leyti með ferjum þar sem vegir eru af skornum skammti. Lestarsamgöngur takmarkast við svæðið norðan og sunnan við Anchorage; frá Fairbanks að Kenai-skaga.

• Skýrslan Alaska

Wikiorðabókin er með skilgreiningu á orðinu Alaska.

Wikimedia Commons er með margmiðlunarefni sem tengist Alaska.

• Opinber vefsíða
• Ætluðu Bandaríkjamenn að kaupa Ísland fyrir 60 árum?; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1930
• Tré og skógar Alaska - Kjarnaskógur.is

  Þessi Bandaríkja-tengda grein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.