Heimspeki 18. aldar
Heimspeki 18. aldar, einnig nefnd heimspeki upplýsingarinnar eða heimspeki upplýsingartímans, er tímabil í sögu vestrænnar nýaldarheimspeki, einkum evrópskrar heimspeki. Stundum er 17. öldin einnig talin heyra til heimspeki upplýsingarinnar.
Á 18. öld ríkti mikil bjartsýni meðal heimspekinga og vísindamanna um getu vísindanna til þess að útskýra þau lögmál sem giltu um heiminn og um almennar framfarir. Þessi framfaratrú var einn þáttur í þeirri hugmyndafræði sem gat af sér frelsisstríð Bandaríkjanna og frönsku byltinguna og síðar sjálfstæðisbaráttu suður-amerískra ríkja. Hún gat einnig af sér klassíska frjálshyggju, lýðræði og auðvaldshyggju.
Yfirlit yfir heimspeki 18. aldar
[breyta | breyta frumkóða]Trú og guðrækni voru hjá ýmsum höfundum nátengd iðkun heimspekinnar. Írski heimspekingurinn George Berkeley reyndi að sýna fram á tilvist guðs með heimspekilegum rökum. En ýmsir höfundar, eins og Thomas Paine, Voltaire, Jean-Jacques Rousseau og David Hume, dróu í efa og réðust jafnvel gegn kennivaldi kirkjunnar. Raunhyggja naut aukinna vinsælda á 18. öld og hafði áhrif á stjórnspekihugmyndir, stjórnsýslu og vísindi, eins og eðlisfræði, efnafræði og líffræði.
Meginheimspekingar 18. aldar
[breyta | breyta frumkóða]- Montesquieu (1689 – 1755)
- Voltaire (1694 – 1778)
- Benjamin Franklin (1706 – 1790)
- G.L. Buffon (1707 – 1788)
- David Hume (1711 – 1776)
- Jean-Jacques Rousseau (1712 – 1778)
- Denis Diderot (1713 – 1784)
- James Burnett Lord Monboddo (1714 – 1799)
- Helvétius (1715 – 1771)
- Jean le Rond d'Alembert (1717 – 1783)
- Baron d'Holbach (1723 – 1789)
- Adam Smith (1723 – 1790)
- Immanuel Kant (1724 – 1804)
- Edmund Burke (1729 – 1797)
- Ignacy Krasicki (1735 – 1801)
- Thomas Paine (1737 – 1809)
- Thomas Abbt (1738 – 1766)
- Thomas Jefferson (1743 – 1826)
- Johann Gottfried von Herder (1744 – 1803)
- Mary Wollstonecraft (1759 – 1797)
- Henri de Saint-Simon (1760 – 1825)
Heimildir og frekari fróðleikur
[breyta | breyta frumkóða]- Fyrirmynd greinarinnar var „Age of Enlightenment“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 5. febrúar 2007.
- Brown, Stuart (ritstj.), British Philosophy in the Age of Enlightenment (2002).
- Cassirer, Ernst, The Philosophy of the Enlightenment (1979).
- Dupre, Louis, The Enlightenment & the Intellctural Foundations of Modern Culture (2004).
- Hulluing, Mark, Autocritique of Enlightenment: Rousseau and the Philosophes (1994).
- MJacob, Margaret, Enlightenment: A Brief History with Documents (2000).
- Porter, Roy, The Enlightenment (1999).