Linguaro

Ica artiklo bezonas revizo da ula persono qua konocas ambe Ido, ed ica temo ciencala, teknologiala, matematikala, filozofiala, sportala, edc. Ka vu povas helpar ni revizar ol?

La lingui di la mondo grupifesas segun parenteso a linguari o familii linguala. Linguari havas faki, faki havas grupi e grupi havas subgrupi di lingui. Linguo havas dialekti e subdialekti. Individuo havas idiolekto e multa stili.

Parenteso di lingui deskovresas per la helpo di tre bazala vorti, exemple, per la nomi di korpoparti ed organi homala, di (mikra) numeri, di parenteso familiala, di objekti en la naturo. Ofte linguisti povas detektar vorti pruntita ek anciena propra vorti. Tre distanta parentesi onu ne povas deskovrar quankam ula lingui havus samatipa vorti e linguala traiti. Maxim longe onu povas retroirar en la tempo 6000 til 7000 yari, per la helpo di linguala materio. La rezultaji di linguala studio montresas kom rikonstrukti, qui esas - sen ula justa texti - sempre hipotezala.

Segun l'ideo pri parenteso, omna lingui evolucionis de ula bazo-linguo o komenco-formo. Evolucioninta lingui esas linguidi di bazo-linguo. Ofte parenteso di lingui montresas kom arboro kun faki e faketi, ma nuntempe ofte pledesas anke bushi di lingui. Exemple, Latina esas bazo-linguo di sua linguidi, Hispana, Franca, Italiana e.c., e linguo di antiqua Vikingi vivas en sua linguidi, Dana, Sueda, Norvegiana e.c.

Lingui qui ne havas parenteso kun irga altra nomizesas izolata. Exempli pri izolata lingui esas Koreana, Japoniana, Baskiana, Burushaskiana. Altralatere, linguaro esas grupo di lingui qui havas kelka parenteso.

Lingui grupigesas segun linguala traiti. Ula du lingui ek diferanta linguari povas havar tre samatipa traiti e formacar propra grupo tipologiala.

Konsistas ek plu kam 1000 lingui. Ica linguaro judikesas kom ankore hipotezala.

• Benue-Kongo lingui
  • Bantua lingui (Swahili, Ruanda, Luganda, Kongo, Norda-Ndebele, Suda-Ndebele, Xosa, Zulu)
  • Kwan lingui (Yoruba, Ibo, Akan)
  • Volta lingui (Mosi)
  • Atlantikala lingui (Fulani)
• Nilo-Saharana linguaro (100 lingui) (Nubia). La poziciono di ca linguo-grupo ne esas generala konsento. Olu povas esar propra linguaro.
• Koi-san lingui (50 lingui) (San, Koi, Nama)

Videz Wikipedio en la Swahili, Xosa, Zulu

Ol konsistas ek 280 lingui.

• Semida lingui (Araba, Hebrea, Maltana, Amhara, Tigrinya, Asiria, Aramea (mortinta), Akad (mortinta))
• Kushiana lingui (Somaliana, Oromo)
• Berberiana lingui (Tamasheka)
• Chadana lingui (Hausa)

Videz Wikipedio en Araba, Hebrea, Maltana

• Eskimoana lingui (Yupik, Inuit, Aleut)
• Atabaska lingui (30 lingui) (Navaho, Apashi, forsan anke Tlingit)
• Algonkin lingui (30 lingui) (Arapaho, Negra-Pedo, Kree, Cheyene, Mohikana, Ojibwa, Potawatomi)
• Irokesa lingui
• Siu (Angle: sioux) lingui
• Penuti lingui
• Hoka lingui

• Uto-azteka lingui (30 lingui) (Komanche, Hopi, Paiute, Shoshone, Azteka (= Nahuatl))
• Mayana lingui
• Otomi-Mangue lingui (Mixteka, Zapoteka)

Videz Wikipedio en Nahuatl.

• Quechua
• Aymara
• Tupi-lingui (Guarani)
• Mapuche (= Araukana)
• Arawak-linguaro
• Karibiana lingui (45 lingui)
• Pano-lingui (35 lingui)
• Tukano-lingui (25 lingui)
• Ge-lingui (20 lingui)

Videz Wikipedio en Aymara, Guarani, Quechua.

Kaukaziana linguaro konsistas ek 40 lingui, qui parolesas en mikra areo che Kaukazia.

• Nordal-westala grupo (Abkaziana, Kabardi, Adyge)
• Nordal-estala grupo (Checheniana, Dagestaniana)
• Sudala grupo (Kartvela lingui) (Gruziana)

Videz Wikipedio en Gruziana.

Dravidana lingui esas exemple Telugu, Tamil, Kanada, Malayalam.

Videz Wikipedio en Malayalam, Tamili.

Senparenta lingui en Eurazia esas:

• Baskiana (en Hispania e Francia)
• Burushaskiana (en Kashmir, Pakistan)
• Sumeriana (mortinta, en Mesopotamia)

Videz Wikipedio en Baska.

Chino-Tibetana lingui forsan formacas linguaro di 250 lingui. Altralatere onu dicas ke Chiniana e Tibetian-Burmana esus diferanta linguari.

• Chiniana fako (Mandarina, Kantoniana, Min, Haka, Wu)
• Tibetana-Burmana fako

Videz Wikipedio en Burmana, Chiniana, Tibetana.

Tai lingui esas exemple Tai e Lao. La poziciono di Tai lingui ne esas certena. Altri konsideras ke li esus Chino-Tibetana lingui, altri ke li esus Austronesiana lingui.

Videz Wikipedio en Lao, Tai.

La lingui Mon-kmer esas, exemple, Kmer e Vietnamana.

Videz Wikipedio en Khmer, Vietnamana

Austroneziana (Malaya-Polineziana) linguaro konsistas ek 1000 lingui.

• Westala grupo (500 lingui) (Javana, Sundana, Malayana (= Bahasa Indoneziana), Tagaloga (= Filipino, Pilipino), Cebuana, Ilocana, Malagasa)
• Estala (Oceanika) grupo (Tahiti, Tonga, Samoa, Maori, Havayi, Fidji)

Videz Wikipedio en Bahasa Melayuana, Indoneziana, Tagaloga.

En Nova-Guinea parolesas 1000 lingui ma lia parenteso esas necerta. Linguari en Nova-Guinea - relative mikra areo - esas 60.

Australiana lingui parolesas en Australia. Pama-Nyungan linguaro esas linguaro di aboriginal Australiani. Esas 250 lingui, exemple Warlpiri ed Aranda.

Senparenta lingui en Estal-Azia esas:

• Ainu (en Japonia)
• Japoniana
• Koreana

Koreana e Japoniana havas kelka komuna traiti kun Altaika lingui.

Videz Wikipedio en Japoniana, Koreana.

• Artificala lingui
• Kreola lingui
• Mixita lingui
• Signolingui