Hangul

Hangul
Kita	alpabeto (napasayaat)
Sasao	Koreano Cia-Cia (saan nga opisial)
Nagpartuat	Ti korte ti Ari Sejong ti Natan-ok
Panawen	1443 aginggana ti agdama
ISO 15924	Hang, 286
Turong	Agpakanawan
Alias ti Unicode	Hangul
Sakop ti Unicode	U+AC00–U+D7AF, U+1100–U+11FF, U+3130–U+318F, U+3200–U+32FF, U+A960–U+A97F, U+D7B0–U+D7FF, U+FF00–U+FFEF
Aglaon daytoy nga artikulo kadagiti simbolo ti ponetiko ti IPA. No awan ti maitunos a suporta ti panangipaay, mabalin a makitam dagiti marka-ti-saludsod, kahon, wenno sabali pay a simbolo imbes a dagiti karakter ti Unicode.

Ti Hangul (Koreano: 한글 [haːn.ɡɯl] (dengngen); naisurat a kas ti Han-geul idiay Abagatan a Korea), ket naamammoan pay a kas ti Chosŏn'gŭl (조선글) idiay Amianan a Korea, ket isu ti patneng nga abesedario ti pagsasao a Koreano. Daytoy ket napartuat idi las-ud ti Joseon a Dinastia idi 1443, ken isu pay laeng ti opisial nga abesedario ti Korea.

Ti Hangul ket maysa nga agpayso nga abesedario nga addaan kadagiti 24 a konsonante ken bokal a letletra. Nupay kasta, imbes a maisursurat nga agsasaruno a kas ti Latin nga abesedario, dagiti letra ti Hangul ket naigrupoda kadagiti kuadro, a kas ti 한 han, a ti tunggal maysa ket maisurat ti maysa a silaba. Urayno ti silaba a 한 han ket kasla agmaymaysa a karakter, daytoy ket buklen ti tallo a letra: ㅎ h, ㅏ a, ken ㄴ n. Ti tunggal maysa a silabiko a kuadro ket buklen ti dua aginggana ti lima a letra, a mairaman ti saan a basbassit ngem maysa konsonante ken maysa a bokal . Dagitoy a kuadro ket maurnosda iti horisontal manipud ti kanigid nga agpakanawan wenno agtakder manipud ti baba. Dagiti bilang ti mabalin a kudaro ket 11,172, ngem adda dagiti basbassit a mabalin a silaba iti Koreano, ken saan nga amin a mabalin a silaba ket rumsua. Para iti maysa a ponolohiko a panagipalpalawag, kitaen ti Koreano ponolohia.

• Ti moderno a nagan a Hangul (한글) ket inaramid idi babaen ni Ju Sigyeong idi 1912. Han (한) a kayatna sawen ket "nalatak" iti duog a Koreano, bayat a ti geul (글) ket isu ti patneng a Koreano a balikas para iti "sinuratan". Ti Han ket mabalin pay a maawatan a kas ti Sino-Koreano a balikas ti 韓 "Koreano", tapno ti nagan ket mabalin a mabasa a kas "Koreano a sinuratan" ken kas pay ti "nalatak a sinuratan".^[1]Ti 한글 ket binalbalikas iti [hanɡɯl] ken daytoyen ket naromanisado kadagiti sumaganad a pamay-an:
  • Hangeul wenno han-geul iti Nabaliwan a Romanisasion iti Koreano, nga isu ti inus-usar ti gobierno ti Abagatan a Korea kadagiti amin a pablaak ti Ingles ken agpagparegget para kadagiti amin a pamay-an.
  • Han'gŭl iti McCune–Reischauer a sistema. No mausar a kasla Inggles a balikas, daytoy ket maipapaay nga awan kadagiti diakritiko: Ti hangul, ket kaykanayon a naipaddel a letra a kas Hangul. Kastoy ti agparparang kadagiti kaaduan a diksionario ti Ingles.
  • Hankul iti Yale a Romanisasion, ti sistema a maisingasing para kadagiti teknikal a lingnguistiko a panagadal.

• Ti Amianan a Korea ket kinaykayatna a tawtawgan daytoy ti Chosŏn'gŭl (조선글; [tɕosʌnɡɯl]) para kadagiti rason a mainaig kadagiti nadumaduma a nagnagan iti Korea wenno uri kŭlcha (우리 글자; "dagiti karaktertayo")^[2] a kas ti maysa a panangiyebkas ti [[nasionalismo ti Koreano nga etniko].

• Ti kasisigud a nagan idi ket ti Hunminjeongeum (훈민정음; 訓民正音; kitaen ti pakasaritaan). Gapu kadagiti saan a panagkayat kadagiti nagan a Hangeul, Chosŏn'gŭl, ken urigeul (우리글) (kitaen dita baba) babaen [[dagiti Koreano idiay Tsina], ti saan a nadayeg nga ababa a porma ti jeongeum ket mabalin a mausar a kas maysa nga awan panirigan a nagan kadagiti sumagmamano nga internasional a kontesto.

Manipud idi nasapa a maikaduapulo a siglo, ti Hangul idi ket naindakdaksan a kas nagubsang babaen dagiti literato a napilpili a nagkaykayat ti tradisional a hanja a sistema ti panagsurat.^[3] Inik-ikkanda ti nagnagan a kas:

• Achimgeul (아침글 "ti panagsurat a mabalin nga adalen ti maysa a bigat")^[4]
• Gugmun (Hangul: 국문, hanja: 國文 "nailian a sinuratan")
• Eonmun (Hangul: 언문, hanja: 諺文 "bernakular a sinuratan")^[3]
• Amgeul (암글 "women's script"; naisurat pay iti Amkeul 암클).^[3] Am (암) ket ti maysa a pasaruno a mangipakpakita ti maysa a pangnagan ket para iti babai
• Ahaetgeul wenno Ahaegeul (아햇글 wenno 아해글 "sinuratan ti ubbing")

Nupay kasta, dagitoy a nagnagan ket duogen tattan, gaputa ti panag-usar ti hanja iti panagsurat ket nagbalinen a manmano idiay Abagatan a Korea ken kompleto a naikkaten idiay Amianan a Korea.

Ti Hangul ket inwarragawag idi babaen ni Sejong ti Natan-ok, ti maikapat nga ari ti Joseon a Dinastia. Ti Salas dagiti Mainugot (Jiphyeonjeon, 집현전) ket kankanayon a naipammadayawan para iti obra.^[5]

Ti gandat ket nalpas idi kaladawan ti Disiembre 1443 wenno Enero 1444, ken naipalplawagan idi 1446 iti maysa a dokumento a natituluan iti Hunmin Jeongeum ("Dagiti Husto nga Uni para iti Edukasion ken ti Tattao"), nga isu pay daytoy ti nakanaganan ti abesedario.^[3] Ti petsa a pannkaipablaak ti Hunmin Jeong-eum, ket Oktubre 9, ket nagbalin a ti Aldaw ti Hangul idiay Abagatan a Korea. Ti kapadana daytoy idiay Amianan a Korea, ket ti Aldaw ti Chosongul, iti Enero 15.

Dagiti nadumaduma panagipagpagarup a maipanggep ti pamay-an a pannakapartuat ket naipaiddan babaen ti pannakaduktal idi 1940 iti 1446 Hunmin Jeong-eum Haerye ("Hunmin Jeong-eum Panangipalpalawag ken dagiti Kas Pagarigan"). Daytoy a dokumento ket nangipalpalawag ti daremdem dagiti konsonante a letra segun dagiti artikulatorio a ponetiko ken dagiti bokal a letra segun dagiti pamunganayan iti yin ken yang ken tunos ti bokal.

Iti panangipalplawag ti kammasapulan para iti baro a sinuratan, ni Ari Sejong ket nangipalpalawag a ti pagsasao a Koreano ket naibatay idi ti sabali manipud ti Insik; ti panagusar kadagiti Insik a karakter (a naam-ammuan iti hanja) iti panagsurat ket narigat para kadagiti kadawyan a tao a dagiti laeng pribilihio nga aristokrato (yangban, 양반), a kadawyan a lallaki, ti mabalin a nalaing nga agbasa ken agsurat. Ti kaaduan kadagiti Koreano idi ket saan a makabasa wenno makasurat sakbay ti pannakaaramid ti Hangul.

• Chang, Suk-jin (1996). "Scripts and Sounds". Korean. Philadelphia: John Benjamins Publishing Company. ISBN 1-55619-728-4. (Volume 4 of the London Oriental and African Language Library).
• Hannas, William C (1997). Asia's Orthographic Dilemma. University of Hawaii Press. ISBN 0-8248-1892-X.
• Young-Key, Kim-Renaud, ed. (1997). The Korean Alphabet: Its History and Structure. University of Hawai`i Press. ISBN 978-0-8248-1723-7.
• Lee, Iksop; Ramsey, Samuel Robert (2000). The Korean Language. SUNY Press. ISBN 978-0-7914-9130-0.
• "Hangeul Matchumbeop". The Ministry of Education of South Korea. 1988.
• Sampson, Geoffrey (1990). Writing Systems. Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-1756-4.
• Silva, David J. (2002). "Western attitudes toward the Korean language: An Overview of Late Nineteenth and Early Twentieth-Century Mission Literature" (PDF). Korean Studies. 26 (2): 270–286. doi:10.1353/ks.2004.0013.
• Sohn, Ho-Min (2001). The Korean Language. Cambridge Language Surveys. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-36943-5.
• Song, Jae Jung (2005). The Korean Language: Structure, Use and Context. Routledge. ISBN 978-0-203-39082-5.

Dagiti midia a mainaig iti Hangul iti Wikimedia Commons

• Koreano nga abesedario ken pannkabalikas pronunciation babaen ti Omniglot
• Linguistiko ken Pilosopiko a Tataudan ti Koreano nga Abesedario (Hangul)