[go: up one dir, main page]

Jump to content

Asụsụ Sahara

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ
Asụsụ Sahara
language family
obere ụdị nkeAsụsụ Naịl na Sahara Dezie
mba/obodoChad, Naijiria, Sudan, Kameroon, Niger Dezie
ụdị asụsụsubject–object–verb Dezie

 

Asụsụ Sahara bụ obere ezinụlọ asụsụ gafee akụkụ ndị dị n'ebe ọwụwa anyanwụ Sahara, na-agbasa site n'ebe ugwu ọdịda anyanwụ Sudan ruo n'ebe ndịda Libya, n'ebe Ugwu na etiti Chad, n'akụkụ ọwụwa Anyanwụ Niger na n'ebe dị n'akụkụ ugwu ọwụwa Ọwụwa Awụwa Naịjirịa. Asụsụ Sahara a ma ama gụnyere Kanuri (nde 9.5 ndị na-asụ ya, gburugburu Ọdọ Mmiri Chad na Chad, Nigeria, Niger, na Cameroon), Daza (ndị na-asụrụ ya 700,000, Chad), Teda (ndị ọkà ya 60,000, n'ebe ugwu Chad), na Zaghawa (ndị ikwu ya 350,000, n'akụkụ ọwụwa anyanwụ Chad na Sudan). E kewapụtara ha dị ka akụkụ nke ezinụlọ Nilo-Sahara nke a na-eche n'echiche ma na-ese okwu.

Václav Blažek (2007) chịkọtara ndepụta okwu ntụnyere nke asụsụ Sahara. [1]

Nchịkọta n'ime

[dezie | dezie ebe o si]
Nchịkọta asụsụ Sahara nke Václav Blažek na 2007

 

Nchịkọta mpụga

[dezie | dezie ebe o si]

Roger Blench na-ekwu na asụsụ Saharan na Songhay mejupụtara alaka Songhay-Saharan na ibe ya n'ime asụsụ Nilo-Sahara sara mbara.

Ihe owuwu

[dezie | dezie ebe o si]

Cyffer (2020:385) na-enye ihe ndị na-esonụ Proto-Saharan reconstructions: [2]

Nkọwa Ebe Ọmụmụ Sahara Kanuri Teda-Daza Beria
ọnụ *kai Ebe a na-akpọ kai āā
ire *Tyram Talam ịpị ya tàmsī
ntị *simo Ọ bụ n'oge a ka a na-eme ya Ọrụ
imeju *Misin kəmáttən Maasen maī
ikpere *kurum ngurumngurum Kiru
onye *am Obi (pl.) nna ukwu Ọdịdị
akwụkwọ osisi *kur Kálú kólú Ọgọọr
buru ibu *kut kúra Gíra Ọchịchọ
nke ahụ *ị túdu Anya tonne
ịnwụ * gba ọtọ ee e ọtọ N'ihi ya,
na-abịa *ọ bụ ís ri nwanne nna
ịhụ *ị ru Ịla n'ihu
ịṅụ mmanya *sa Ugbu a, ya Ugbu a Ugbu a
ịsị *n n n n

Okwu ntụnyere

[dezie | dezie ebe o si]

Nkọwa okwu ndị bụ isi nke asụsụ Sahara site na Blažek (2007):

Asụsụ anya ntị imi ezé ire ọnụ ọbara ọkpụkpụ osisi mmiri Iri nri aha
Kanuri[3] shîm Akụkọ banyere ya Khamnza O nwere ihere; o nwere ike ịbụ Mkpụrụ osisi Ebe a na-akpọ Ogwe osisi shíllà Kpatka njî N'ihi ya, ọ bụ
Tubu *samo > sómo > sao / sā /sa Ọchịchọ /šímo > Ọchịchọ/Shisĩ /Shis kya / ca N'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ ga-anọ n'ụlọ mkpọrọ. [Ihe e dere n'ala ala peeji] kai > kī > ci N'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ ga-adị súru / súrki akkέ, pl. akká / εkέ iyī́ / yi bo / bu Súro / Súru
Daza sama, sa, pl. saã ši, pl. šiĩ ca tei, pl. teẽ / tiĩ teleši / East terihi nke a, pl. ka Ihe omuma sọr (o) ekke, pl. dị ka yi / ii bọr / owe / bọdər Sorọ, pl. sora
Teda samo, saõ, pl. sama šimi, šiĩ, pl. šima ca were, pl. were okwu koe, pl. ka N'ihi ya, ọ bụ n'oge sọr (o), sọrce ekke, pl. dị ka ya bọr / cọbo / bọdər cεr / efu / ọgwụgwọ
Zaghawa ya Kέbέ ee màrgi: tàmsi: Áá Ugwu Uru Ọchịchị: bi sε:gì na-etinye aka
Beria íī: Kέbέ sɪna: màrgi: tàm (ì) ma ọ bụrụ na: Áá ógu: Uru Ọchịchị: A na-akpọ ya: Sέ- tɪr
Bideyat "bụ Kemụ Séna n'akụkụ tamishé a Uru ʔèbè bi šé
Berti / Sagato ke (i) ng san / sāno tam (ī) ma ọ bụrụ na a / á / ā àkú shū / shírung m / mī / mī́ ịgba égbè (r)

Ntụnyere nke ọnụọgụ n'asụsụ ọ bụla: [4]

Nchịkọta Asụsụ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Ebe Ọwụwa Anyanwụ Zaghawa nɔkkɔ Suy N'ihi ya, ọ bụ n'oge gara aga ka a na-akpọ ístîː Òii Ọ bụ n'ebe ahụ ka a na-akpọ dístiː Ọkpụkpụ dístî naanịɡódí
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Kanuri Kanembu tūló Jenụwarị yàkú Ọmụmụ Ebe e si àrakú ka na-eme ihe Ọ bụ n'ebe ahụ ka a na-eme larịị N'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ ga-adị
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Kanuri Central Kanuri (1) fál, tiló indí yakkə́ depụtaghachi Uwu arakkə́ onye ntụgharị wuskú Lụ m na-amụ
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Kanuri Central Kanuri (2) Ụdị / fal / lasku Anya yàkkə deɡə ebe àràkkə Tulùr jieskú Lee / làar mèwu
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Kanuri Manga Kanuri fál, Título Jenụwarị yàkkú De egwu Ebe e si àràkkú ka na-eme ihe jieskú N'ihi ya, ọ bụ n'oge ahụ ka a na-eme ya Mmanụ ala
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Kanuri Tumari Kanuri Ihe atụ Ọ bụ n'oge na-adịghị anya jaku djíjó Ebe e si àɾàkú ebe a Ọ bụ n'ebe ahụ ka a na-eme __ibo____ibo__ Ọ bụ n'ebe ahụ ka a na-akpọ mèjó
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Tebu Dazaga (Tubu) N'ihi ya, ọ bụ n'oge ahụ ka a na-eme ka a mara tʃúúú naɡʊ́ʊ́ʊ tʊ̀zɔ́́ɔ́ fuú Oge a ebe ị nọ wʊssʊ̀ Jileị mʊ́rdə́m
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Tebu Tedaga (Tebu) (1) tɾɔɔ́́́́ cuː òɡzú tʊ̀zɔ́ː Foto: dɪ́sɪ́ː ebe ị nọ jʊ́sʊ̀ jìsíː Mʊ́rdɔ́m
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Tebu Tedaga (Tebu) (2) Ọchịchọ cu oɡuzuu Mkpụrụ obi m N'oge a diʃee Ugwu yʊsʊ yisii mʊrdɔm

Edensibia

[dezie | dezie ebe o si]
  1. Blažek, Václav. 2007. On application of glottochronology for Saharan languages.
  2. Cyffer, Norbert. 2020. Saharan. In: Rainer Vossen and Gerrit J. Dimmendaal (eds). The Oxford Handbook of African languages, 383-391. Oxford University Press.
  3. Doris Löhr, H. Ekkehard Wolff (with Ari Awagana). 2009. Kanuri vocabulary. In: Haspelmath, Martin & Tadmor, Uri (eds.) World Loanword Database. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, 1591 entries.
  4. Chan (2019). The Nilo-Saharan Language Phylum. Numeral Systems of the World's Languages.