Լազեր

Լազերների տեսակներն են՝

• գազային լազերներ,
• լազերներ ներկիչների վրա,
• լազերներ մետաղական զույգի վրա,
• պինդ մարմնային լազերներ,
• կիսահաղորդչային լազերներ,
• այլ տիպի լազերներ

Լազերները կամ օպտիկական քվանտային գեներատորները լայն տարածում են գտել գիտության և բժշկության մեջ, ինչպես նաև այլ բնագավառներում։ Արդյունաբերության մեջ լազերների օգտագործման տեղամասը տարեց տարի մեծանում է։ Հիմնականում կատարվում է նյութի մշակում՝ կտրում, զոդում, կետային եռակցում, մետաղներում և բյուրեղներում անցքերի շաղափում։ Լազերի գործելու սկզբունքը հիմնված է գրգռված վիճակից հիմնականին անցնելիս ատոմի ‎‎ֆոտոններ ճառագայթելու հատկության վրա։ Նորմալ պայմաններում գրգռված վիճակում ատոմների քանակը ավելի քիչ է, քան էներգիայի հիմնական մակարդակում։ Լազերներում հատուկ ընդունման և աշխատող մահքջֆ (հեղուկ, գազ, բյուրեղ) արտամղման էներգիա հաղորդելու ճանապարհով հասնում են նրան, որ գրգռված վիճակում գտնվող ատոմների քանակը դառնում է անհամեմատ մեծ ի համեմատ էներգիայի (լույս, ԲՀ էլեկտրամագնիսական դաշտ և այլն) հիմնական մակարդակում գտնվողների։ Լազերային ճառագայթման հիմնական առանձնահատկությունն է նրա սուր ուղղորդվածությունը (ճառագայթման փնջի փոքր բացք), ինչը թույլ է տալիս համեմատաբար փոքր մակերեսում ստանալ էներգիայի խտության մեծ արժեքներ։ Ըստ գեներացիայի ճառագայթման բնութագրի լազերները բաժանվում են իմպուլսայինի (ճառագայթումը տևում է 0,25վրկ) և անընդհատ գործող լազերների (0,25վրկ և ավելի)։ Լազերները գեներացնում են 0,2-1000մկմ երկարությամբ ալիքի էլեկտրամագնիսական ճառագայթումը։ Ըստ կենսաբանական ազդեցության այս դիապազոնը բաժանվում է չորս տիրույթների.

• ուլտրամանուշակագույն (0,2-ից 0,4մկմ),
• տեսանելի (0,4-ից 0,75մկմ),
• մոտ ին‎ֆ‎րակարմիր (0,75-ից 1,4մկմ),
• հեռու ին‎ֆրակարմիր (1,4մկմ-ից մեծ)։

Լազերային ճառագայթման ազդեցությունը մարդու օրգանիզմի վրա ունի բարդ բնութագիր և պայմանավորված է ճառագայթվող գործվածքների վրա լազերային ճառագայթման անմիջական ազդեցությամբ։ Տարբերում են լազերային ճառագայթման ջերմային և ոչ ջերմային ազդեցություններ։ Դա կախված է հզորությունից (էներգիայի խտությունից), ճառագայթման ալիքի երկարությունից, իմպուլսի տևողությունից, իմպուլսի կրկնման հաճախությունից, ներգործության ժամանակից, ճառագայթվող գործվածքների և օրգանների կենսաբանական, ‎ֆիզիկա-քիմիական հատկություններից։ Կենսաբանորեն ավելի ակտիվ է ուլտրամանուշակագույն ճառագայթումը, որը կենսաբանական միջավայրում առաջացնում է լուսաքիմիական ռեակցիաներ։ Անընդհատ գործող լազերների ճառագայթման ջերմային ազդեցությունը շատ ընդհանրություններ ունի սովորական տաքացման հետ՝ մաշկի վրա առաջանում է այրվածք։ Լազերային այրվածքի բնութագրական հատկությունն է վնասված տեղամասի կտրուկ սահմանափակումը։ Իմպուլսային ճառագայթման ներգործությունն ավելի բարդ է։ 10-3վրկ չափով իմպուլսի տևողության դեպքում ճառագայթվող գործվածքներում ճառագայթումը շատ արագ փոխակերպվում է ջերմության, ինչը բերում է վայրկենական շոգեգոյացման, որն առաջացնում է գործվածքների մեխանիկական վնասում։ Լազերային ճառագայթման ոչ ջերմային ազդեցությունը պայմանավորված է այն պրոցեսներով, որոնք առաջանում են գործվածքների կողմից էլեկտրամագնիսական էներգիան ընտրովի կլանելու արդյունքում, ինչպես նաեւ էլեկտրական եւ լուսաէլեկտրական է‎ֆեկտներով։

Լազերների հետ երկարատեւ աշխատող մարդիկ երբեմն բողոքում են ընդհանուր հոգնածությունից, գլխացավերից, քնի խանգարումից եւ այլն։ Լազերային ճառագայթման ազդեցության նկատմամբ առավել զգայուն են մարդու աչքերը։ Աչքի վնասվածքն առաջանում է լազերի ճառագայթի ինչպես ուղիղ ընկնելու, այնպես էլ անդրադարձման արդյունքում, նույնիսկ եթե անդրադարձող մակերևույթը հայելային չէ։ Վնասվածքի բնութագիրը կախված է ալիքի երկարությունից։ Ուլտրամանուշակագույն տիրույթում առաջանում է եղջերաթաղանթի սպիտակուցի վնասում եւ արցունքաբեր թաղանթի այրում։ Էներգիայի մեծ խտությունների դեպքում դա հանգեցնում է լրիվ անվերականգնելի կուրության։ Տեսանելի տիրույթում ճառագայթումը հիմնականում ազդում է ակնագնդի ներքին պատյանի լուսազգայուն վանդակների վրա, առաջացնելով ժամանակավոր կուրություն կամ այրվածք, որին հաջորդում է տվյալ տեսանելի միջավայրում տեսողության կորուստը։ Մոտ եւ հեռու ին‎ֆրակարմիր տեղամասերում էներգիայի մեծ խտության դեպքում էլ է հնարավոր անվերականգնելի կուրության առաջացում։ Աշխատողների վրա լազերային ճառագայթումից (ուղիղ, ցրված, անդրադարձված) բացի, կախված լազերի կառուցվածքից և շահագործման պայմաններից, կարող են ազդել նաև այլ վտանգավոր և վնասակար արտադրական գործոններ, որոնք կապված են լազերի աշխատանքի հետ։ Դրանցից են.

• Իմպուլսային «արտամղման» լամպերից լուսային ճառագայթումը,
• Արտամղման լամպից կամ կվարցե գազապարպման խողովակից ուլտրամանուշակագույն ճառագայթումը,
• Լազերի աշխատանքի հետևանքով առաջացող աղմուկները,
• Իոնացնող ճառագայթումը,
• Արտամղման լամպի կամ գազային պարպման էլեկտրական շղթայի աղբյուրում բարձր լարումը,
• Արտամղման գեներատորներից ԲՀ և ԳԲՀ դիապազոններում էլեկտրամագ նիսական դաշտերը,
• Սարքավորումներից և տաքացված մակերևույթներից ջերմանջատումը և ին‎ֆրակարմիր ճառագայթումը,
• Լազերի կառուցվածքի համար օգտագործվող թունավոր նյութերը։
• Լազերների շահագործման ժամանակ սարքավորման սանիտարական նորմերն ու կանոնները, որը հաստատվել է 1981 թ.-ին ԽՍՀՄ-ի առողջապահության նախարարության կողմից,
• Լազերային անվտանգություն։

• Լազերների մասին դասարան.ամ կայքում Արխիվացված 2016-09-05 Wayback Machine

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 472)։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լազեր» հոդվածին։