Ոսկու պաշարներ

Ոսկու պաշարներ
Ոսկու ձուլակտորներ պահոցում
Gold reserves Վիքիպահեստում

Ոսկու պաշար, ոսկու պահուստ, որը գտնվում է Կենտրոնական բանկի, գանձապետարանի և (կամ) պետության ֆինանսների նախարարության իրավասության ներքո, որը ոսկու տարադրամային պահուստի մի մասն է։

Ոսկու ազատ շրջանառության ժամանակաշրջանում կատարել է միջազգային վճարումների (համաշխարհային փողի), ներքին մետաղադրամային շրջանառության, ավանդների վճարումների ու բանկային տոմսերի փոխանակման ռեզերվային ֆոնդերի դեր։ Գրեթե ամբողջովին դրանց տնօրինել են կենտրոնական բանկերը։

Արդի ժամանակաշրջանում ոսկու պաշարների մեծ մասը կենտրոնացված է գանձատների արժութային ֆոնդերում։

2017 թվականին մեկ տրոյական ունցիայի դիմաց 1250 ԱՄՆ դոլար արժողությամբ ոսկու մեկ տոննա արժե մոտավորապես 40,2 միլիոն դոլար։ Այս գնով երբևէ արդյունահանված ողջ ոսկու ընդհանուր արժեքը կազմում է ավելի քան 7,5 տրիլիոն դոլար^{[Ն 1]}։

Ոսկին հանդիսանում է փոխանակման մետաղ, այն իրենով լցնում է արժեթղթերը, և դա նաև ստիպում է պետություններին կուտակել այն միջազգային անկայունությունից խուսափելու համար։

Թանկարժեք մետաղի ամենամեծ պաշարներն ունեն Միացյալ Նահանգները և Գերմանիան։

2020 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ եվրոգոտու պետությունների ոսկու միացյալ պաշարները կազմել են 10772,1 տոննա, ուստի եվրոն մնում է աշխարհում ամենաապահովված փողը։ ԵՄ երկրներից, որոնք եվրոպական տարածության անդամ չեն, ոսկու ամենամեծ պաշարներն ունի Լեհաստանը (228,7 տոննա)։

ԱՄՆ-ի ժամանակակից ոսկու պաշարի հիմքերը դրվեցին Մեծ դեպրեսիայի ժամանակ։ 1933 թվականի ապրիլին ընդունվեց ոսկու ազգայնացման մասին թիվ 6102 հրամանագիրը, համաձայն որի բոլոր ֆիզիկական և իրավաբանական անձինք պարտավոր էին իրենց ամբողջ ոսկին հանձնել պետությանը մեկ տրոյական ունցիայի դիմաց 20,66 դոլար ֆիքսված գնով (31,1 գրամ)։ Ոսկու ազգայնացման մասին այս հրամանագիրը չկատարելու համար ենթարկվում էր քրեական պատասխանատվություն՝ մինչև 10 տարվա ազատազրկում^[1]։ Արդյունքում հյուսիսամերիկյան դաշնային պետությունը բնակչությունից ստացել է (առգրավել) մոտ 500 տոննա ոսկի՝ հիմնականում մետաղադրամների տեսքով^[2]։

1934 թվականին ընդունվեց Օրենք ոսկու պահուստի մասին, որն արգելում էր ոսկու մասնավոր սեփականությունը (հազվադեպ բացառություններով)։ Ընդ որում, պետությանը իրավունք տրվեց հաշվարկներում օգտագործել ոչ թե ոսկի, այլ թղթադրամներ։ Բացի այդ, իրականացվել է ԱՄՆ դոլարի արժեզրկում՝ տրոյական ունցիայի ոսկու գինը սկսել է հավասարվել ոչ թե 20,67, այլ 35,0 դոլարի։ Դա հանգեցրեց ԱՄՆ ոսկու պաշարների զգալի աճին, որը 1938 թվականին աճել էր մինչև 11340 տոննա։ Սա թույլ տվեց Միացյալ Նահանգներին արտասահմանյան շուկա թողարկել ոսկու աջակցությամբ դոլարներ. դոլարի փոխանակումը ոսկու հետ երաշխավորված էր ֆիքսված փոխարժեքով 35 դոլար մեկ տրոյական ունցիայի դիմաց։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ամերիկյան ոսկու պաշարները հասել են գագաթնակետին՝ 20205 տոննա։ Դա պայմանավորված էր պատերազմող պետություններին ամերիկյան ապրանքների մատակարարման դիմաց վճարումներով։ 1950-ականների սկզբին ԱՄՆ-ին պատկանում էր համաշխարհային ոսկու պաշարների 70%-ը։ Այս ոսկին օգտագործվել է ոսկու դոլարի հիման վրա Բրետտոն Վուդսի համակարգի ստեղծման համար։ Քանի որ Միացյալ Նահանգները ակտիվորեն օգտագործում էր ոսկին դոլարին աջակցելու համար, դա նվազեցրեց նրանց ոսկու պաշարները 2,5 անգամ մինչև 1971 թվականը մինչև 8133,5 տոննա։ 1971 թվականի օգոստոսի 15-ին ԱՄՆ նախագահ Ռիչարդ Նիքսոնը միակողմանիորեն հրաժարվեց դոլարի կապից ոսկու հետ։ 1974 թվականի օգոստոսի 15-ին ԱՄՆ-ում թույլատրվեց ոսկու մասնավոր սեփականությունը։ Մոտ 8000 տոննա ԱՄՆ ոսկու պաշարը գրեթե անփոփոխ է մնացել ավելի քան 50 տարի։

Գանձարաններն են Ֆորտ Նոքսը Կենտուկիում (4500 տոննա), ԱՄՆ դրամահատարանի մասնաճյուղերը Դենվերում (1400 տոննա) և Ուեստ Փայնտում (1700 տոննա) և Դաշնային պահուստային բանկի մառանները Մանհեթենում (400 տոննա)։

Բացի սեփական ոսկուց, ԱՄՆ-ն ունի մոտ 60 այլ նահանգների ոսկու պաշարների մի մասը կամ ամբողջը։ Մամուլում այդ պաշարների ծավալը չի բացահայտվում։ Այս ոսկու մեծ մասը (մոտ 7000 տոննա) գտնվում է Նյու Յորքում գտնվող ստորգետնյա պահեստում։ ԱՄՆ-ը խուսափվում է իրական պահուստների ստուգումից՝ ինչը ծնում է գողության և կոռուպցիայի մասին շատ շահարկումներ և լուրեր։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո, Ռեյնի հրաշքի հետևանքով, 1951 թվականին, Գերմանիան սկսեց կուտակել իր ոսկու պաշարները։ 1968-ին պաշարները հասան իրենց գագաթնակետին՝ 4000 տոննա^[3]։

2013 թվականին Գերմանիայի Կենտրոնական բանկը սկսել է արտասահմանյան պահոցներից ոսկու ետվերադարձի ընթացակարգ։ Նախնական պլանի համաձայն՝ 2020 թվականից նախատեսվում էր պահեստավորել իր պաշարների կեսը Մայնի Ֆրանկֆուրտում՝ մինչ այդ օրը վերադարձնելով 300 տոննա ոսկի Նյու Յորքից և 374 տոննա ոսկի Փարիզից։ Գերմանիայի կենտրոնական բանկի տվյալներով՝ 2016 թվականին Գերմանիան ավարտել է ԱՄՆ-ից ոսկու հայրենադարձությունը, որը սկսվել է 2013 թվականին՝ 5 տոննա թանկարժեք մետաղով։

Այնուհետև, ֆեդերացիան տարեկան վերադարձրել է համապատասխանաբար 85 տոննա, 99 տոննա և 111 տոննա ոսկի։ 2017 թվականին Բունդեսբանկը Փարիզի պահոցներից վերադարձրեց վերջին 91 տոննա ոսկու պաշարները։ Ներկայումս Գերմանիայի ոսկու պաշարները բաշխված են հետևյալ կերպ. Մայնի Ֆրանկֆուրտում 1710 տոննա կամ ընդհանուր պաշարների 50,6%-ը; Նյու Յորքում 1236 տոննա կամ պաշարների 36,6%-ը; Անգլիայի Բանկում 432 տոննա կամ պահուստների 12,8%-ը^[4]։

Գերմանիան, ինչպես եվրոպական շատ այլ երկրներ, ստորագրել է Ոսկու վերաբերյալ Կենտրոնական բանկերի համաձայնագիրը, որի չորրորդ տարբերակի համաձայն, պարտավորվում է չվաճառել այդ մետաղի զգալի ծավալները։

1944 թվականին Ֆրանսիան ստորագրեց Բրետտոն Վուդսի համաձայնագրերը։ ԱՄՆ դոլարը փոխարինել է ոսկու ստանդարտին. Հետպատերազմյան Եվրոպան վերականգնվում էր, առևտրի ծավալն աճում էր։ 1945 թվականից մինչև 1975 թվականը Ֆրանսիան ունեցել է Փառավոր երեսնամյակ։ Ֆրանկը անկայուն էր։

1965 թվականի օգոստոսին, ըստ Ֆրանսիայի բանկի տվյալների, դեղին մետաղի պաշարը հասել է 4400 տոննայի։ Հանրապետությունը փաստացի հետ է վերցրել ոսկին Հյուսիսային Ամերիկայից։

Վերջին տարիներին Չինաստանը ոսկու զանգվածային գնման քաղաքականություն է վարում։ Այսպիսով, 2013 թվականին նա գնել է 622 տոննա՝ դառնալով աշխարհում ոսկու ամենամեծ սպառողը^[5]։

2007 թվականից ի վեր Չինաստանը ոսկու արդյունահանմամբ աշխարհում առաջին տեղում է (2007 թվականին՝ 280 տոննա, 2008 թվականին՝ 292 տոննա, 2013 թվականին՝ 430 տոննա), իսկ Շանհայի ոսկու բորսայում առևտրի ծավալները 2012 թվականին 1139 տոննայից աճել են մինչև 2197 տոննա 2013թ.

Թայվանի ոսկու պաշարները (ՉԺՀ-ն կղզին համարում է իր մաս) կազմում է 423,6 տոննա։

Եթե մինչև COVID-19 համաճարակը պահպանվեր ոսկու գնման տեմպերը, ապա մինչև 2021 թվականը Ռուսաստանը կարող էր երրորդ տեղը զբաղեցնել ոսկի պահեստավորող երկրների շարքում^[6]։ Սակայն համաճարակի սկսվելուն պես պետության ոսկու պաշարների աճը դադարեց՝ սառչելով շուրջ 2300 տոննաի վրա, և միայն 2022 թվականի փետրվարի 27-ին Կենտրոնական բանկը հայտարարեց գնումները վերսկսելու մասին^[7]։

Ռուսաստանի ոսկեարժութային պահուստների երկու երրորդը պահվում է Մոսկվայի Ռուսաստանի Բանկի Կենտրոնական պահոցում^[8]։

Ստորև ներկայացված են ոսկու հիմնական պաշարները.

Պետությունների ոսկու պաշարները տոննայով և դրանց մասնաբաժինը ազգային պաշարների ընդհանուր ծավալում տոկոսներով

№ (2021)	Պետություն / Կազմակերպություն	1970	1980	1990	2000	2010	2015	2020[9]	2022[10]	Բաժին в %
1	- Դաշնային պահուստների համակարգ	9839,2	8221,2	8146,2	8136,9	8133,5	8133,5	8133,5	8133,5	78,7
2	- Գերմանիայի դաշնային բանկ	3536,6	2960,5	2960,5	3468,6	3401,0	3381,0	3362,4	3359,1	75,5
3	Արժույթի միջազգային հիմնադրամ	3855,9	3217,0	3217,0	3217,3	2814,0	2814,0	2814,0	2814,0
4	- Իտալիայի բանկ	2565,3	2073,7	2073,7	2451,8	2451,8	2451,8	2451,8	2451,8	69,4
5	- Ֆրանսիայի բանկ	3138,6	2545,8	2545,8	3024,6	2435,4	2435,5	2436,1	2436,4	65,6
6	- Ռուսաստանի կենտրոնական բանկ (մինչև 1991թ. — ԽՍՀՄ Պետական բանկ)	1374,4	581,6	484,6	384,4	788,6	1352,2	2298,5	2295,4	22,4
7	- Չինաստանի ազգային բանկ		398,1	395,0	395,0	1054,1	1708,5	1948,3	1948,3	3,4
8	- Շվեյցարիային ազգային բանկ	2427,0	2590,3	2590,3	2419,4	1040,1	1040,0	1040,0	1040,0	5,6
9	- Ճապոնիայի բանկ	473,2	753,6	753,6	763,5	765,2	765,2	765,2	846,0	3,6
10	- Հնդկաստանի պահուստային բանկ	216,3	267,3	332,6	357,8	557,7	557,7	670,1	711,2	6,7
11	- Նիդերլանդների բանկ	1588,2	1366,7	1366,7	911,8	612,5	612,5	612,5	612,5	68,5
12	Եվրոպական կենտրոնական բանկ				747,4	501,4	504,8	504,8	504,8	34,6
13	- Չինաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկ	72,9	97,8	421,0	421,8	423,6	423,6	423,6	423,6	4,4
14	- Թուրքիայի կենտրոնական բանկ	112,9	117,2	127,4	116,3	116,1	504,5	567,9	411,7	27,8
15	Ղազախստանի Հանրապետության ազգային բանկ				57,2	67,3	213,5	383,3	387,4	65,1
16	Պորտուգալիա	801,5	689,6	492,4	606,7	382,5	382,5	382,6	382,6	72,0
17	Ուզբեկստան							315,7	366,4	61,3
18	Սաուդյան Արաբիա	105,8	142,0	143,0	143,0	322,9	322,9	323,1	323,1	4,1
19	Մեծ Բրիտանիա	1198,1	585,9	589,1	487,5	310,3	310,3	310,3	310,3	10,7
20	Լիբանան	255,5	286,8	286,8	286,8	286,8	286,8	286,8	286,8	43,3
21	Իսպանիայի բանկ	442,6	454,3	485,6	523,4	281,6	281,6	281,6	281,6	20,7
22	Ավստրիայի ազգային բանկ	634,2	656,6	634,3	377,5	280,0	280,0	280,0	280,0	56,9
23	Թաիլանդ	72,8	77,4	77,0	73,6	99,5	152,4	154,0	244,2	5,8
24	Լեհաստան		23,6	14,7	102,8	102,9	102,9	228,7	229,9	8,3
25	Բելգիա	1306,6	1063,1	940,3	258,1	227,5	227,4	227,4	227,7	41,2
26	Ալժիր	170,1	173,6	159,9	173,6	173,6	173,6	173,6	173,6	18,6
27	Վենեսուելա	341,2	356,4	356,4	318,5	365,8	361,0	161,2	161,2	83,1
28	Ֆիլիպիններ	49,8	59,7	89,8	224,8	154,1	195,6	191,1	156,1	8,6
29	Բրազիլիա	40,2	58,3	142,1	65,9	33,6	67,2	67,4	129,7	2,1
30	Սինգապուր				127,4	127,4	127,4	127,4	127,4	1,9
31	Շվեդիա	177,8	188,8	188,8	185,4	125,7	125,7	125,7	125,7	12,7
32	Հարավային Աֆրիկա	591,9	377,9	127,2	183,5	124,9	125,2	125,3	125,3	13,5
33	Մեքսիկա	156,4	64,1	28,6	7,8	7,1	121,8	120,0	120,0	3,5
34	Լիբիա	75,8	95,7	112,0	143,8	143,8	116,6	116,6	116,6	8,5
35	Հունաստանի բանկ	103,5	119,3	105,8	132,6	112,2	112,6	113,9	114,0	29,9
	Կորեայի բանկ
36	Ռումինիա		115,5	68,7	104,9	103,7	103,7	103,6	103,6	11,6
37	Միջազգային հաշվարկների բանկ	250,6	234,6	242,6	199,2	120,0	108,0	102,0	102,0
38	- Իրաքի կենտրոնական բանկ	127,5				5,9	89,8	96,3	96,3	8,9
49	Հունգարիա		64,4	9,3	3,1	3,1	3,1	31,5	94,5	14,8
40	Եգիպտոս	75,7	75,6	75,6	75,6	75,6	75,6	79,9	80,6	11,9
41	Ավստրալիա	212,4	246,7	246,7	79,7	79,9	79,9	79,9	79,9	9,8
42	Քուվեյթ	76,6	79,0	79,0	79,0	79,0	79,0	79,0	79,0	9,3
43	Ինդոնեզիա	3,5	74,5	96,8	96,5	73,1	78,1	78,6	78,6	3,4
44	Դանիա	57,4	50,7	51,3	66,6	66,5	66,5	66,5	66,5	5,2
45	Պակիստան	48,5	56,6	60,6	65,0	64,4	64,5	64,6	64,6	16,5
46	Արգենտինա	124,2	136,0	131,7		54,7	61,7	61,7	61,7	8,5
47	Կատար	5,8	14,8	25,9		12,4	12,4	53,6	57,7	8,2
48	Արաբական Միացյալ Էմիրություններ							46,4	55,3	2,9
49	Ֆինլանդիա	25,7	30,7	62,3	49,0	49,1	49,1	49,1	49,1	21,2
50	Հորդանան	24,8	31,8	23,4	12,5	12,8	43,5	43,5	43,5	16,4
51	Բոլիվիա	11,3	23,6	27,8	29,2	28,3	42,5	42,5	42,5	53,2
52	Բուլղարիա				39,9	39,9	39,9	40,8	40,8	7,0
53	Մալազիա	42,6	72,2	73,1	36,4	36,4	37,9	38,9	38,9	2,1
54	ԷԿՈՎԱՍ							36,5	36,5	8,9
55	Սերբիա				14,2	13,1	17,9	32,1	36,4	12,7
56	Սլովակիա				40,1	31,8	31,7	31,7	31,7	20,2
57	Ուկրաինա				14,1	27,5		25,5	26,4	5,4
58	Սիրիա	24,9	25,9	25,9	25,9	25,8	25,8	25,8	25,8	8,3
59	Էկվադոր	17,0	12,9	13,8	26,3	26,3		21,9	21,9	23,1
60	Աֆղանստան					21,9		21,9	21,9	13,4
61	Ղրղզստան				2,6	2,6		16,8	16,1	34,4
62	Մոնղոլիա							12,9	14,3	18,3
63	Բանգլադեշ		1,7	2,5	3,4	13,5		14,0	14,0	1,8
64	Կիպրոս	13,3	14,3	14,3	14,4	13,9		13,9	13,9	68,7
65	Չեխիա				13,9	12,7		8,9	9,9	0,3
66	Գանա	5,0	7,9	7,3	8,7	8,7		8,7	8,7	5,1
67	Պարագվայ				1,1	0,7		8,2	8,2	4,8
68	Տաջիկստան				0,2	2,6		8,0	8,0	25,1
69	Գվատեմալա	55,7	7,8	7,8	7,2	7,2		6,9	6,9	2,1
70	Հյուսիսային Մակեդոնիա				3,5	6,8		6,9	6,9	9,6
71	Թունիս	3,9	5,8	5,8	6,8	6,8		6,8	6,8	4,6
72	Շրի Լանկա		2,0	1,9	10,5	17,2		6,7	6,7	8,1
73	Լատվիա				7,7	7,7		6,7	6,7	7,4
74	Նեպալ							6,4	6,4	3,5
75	Իռլանդիա	14,2	11,1	11,2	5,5	6,0		6,0	6,0	4,4
76	Լիտվա				5,8	5,8		5,8	5,8	6,3
77	Կոլումբիա	15,1	86,7	19,5	10,2	6,9		4,1	4,7	0,5
78	Բահրեյն					4,7		4,7	4,7	6,7
79	Բրունեյ							4,5	4,6	7,4
80	Գվինեա							3,9	4,2	15,4
81	Մոզամբիկ				2,2	2,3		3,9	3,9	6,0
82	Սլովենիա				0,0	3,2		3,2	3,2	13,8
83	Արուբա			3,1	3,1	3,1		3,1	3,1	14,2
84	Բոսնիա և Հերցեգովինա					1,0		3,0	3,0	2,0
85	Ալբանիա				3,5	1,6		2,8	2,8	3,5
86	Լյուքսեմբուրգ	13,7	14,2	10,7	2,4	2,2		2,3	2,2	11,4
87	Հոնկոնգ			7,1	2,1	2,1		2,1	2,1	0,0
88	Իսլանդիա	0,9	1,5	1,5	1,8	2,0		2,0	2,0	1,7
89	Տրինիդադ և Տոբագո		1,7	1,7	1,9	1,9		1,9	1,9	1,7
90	Հայիթի							1,8	1,8	4,4
91	Սուրինամ								1,5	13,2

Թոփ ցուցակում ներառված չեն Իրանի ոսկու պաշարները, որոնց տարբեր գնահատականներով 2012-2013 թվականներին տատանվել է 340-ից ավելի քան 900 տոննա։ Միևնույն ժամանակ Իրանն ակտիվորեն օգտագործում է ոսկին միջազգային առևտրում (օրինակ՝ աֆրիկյան պետությունների հետ^[11]) հաշվարկների համար՝ իր դեմ սահմանված պատժամիջոցների ֆոնին։ Թե որքան ոսկի ունի Իրանը այժմ հայտնի չէ։

Հավանական է, որ Իրանի ոսկու պաշարները շատ ավելին են, քան այս հաշվարկները, քանի որ, ըստ շվեյցարական Der Bund թերթի, միայն 2008 թվականին Իրանը տարբեր բանկերից դուրս է բերել իր ոսկու ավելի քան 700 տոննա^[12]։

Իրանի համար ոսկու հիմնական աղբյուրը Թուրքիան է, որը նավթի դիմաց վճարում է ոսկով^[13]։

• «Золото». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
• Золотая валюта // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 4 т. — СПб., 1907—1909.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ոսկու պաշարներ» հոդվածին։

Բառարաններ և հանրագիտարաններ Բրիտանիկա Չափորոշչային վերահսկողություն Microsoft: 2779574694

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 8, էջ 637)։