Արզական

Գյուղ
Արզական
Ընդհանուր տեսարան
Երկիր	Հայաստան
Մարզ	ԿոտայքԿոտայք
Շրջան	Հրազդան
Համայնք	Կոտայքի մարզ, Հրազդանի շրջան և Նոր Բայազետի գավառ
Առաջին հիշատակում	VII դար
Այլ անվանումներ	Արզաքյանդ, Արտավազդական
ԲԾՄ	1500 մ
Պաշտոնական լեզու	հայերեն
Խոսվող լեզուներ	հայերեն
Բնակչություն	2751 մարդ (2012[1])
Ազգային կազմ	հայեր
Ժամային գոտի	UTC+4
Հեռախոսային կոդ	0226
Ավտոմոբիլային կոդ	42
Արզական Վիքիպահեստում

Արզական՝ գյուղ Հայաստանի Կոտայքի մարզում, մարզկենտրոնից 21 կմ հարավ-արևմուտք, Դալար գետի ափին, Ծաղկունյաց լեռների հարավային ստորոտին։

Արզական գյուղը ունեցել է Արտավազդական, Արտազական, Արտավազդ ապարանք, Արզակյանդ, Արզաքենդ, Արզական անուները։ Գյուղի հիմնադրման ակունքները գնում են պատմության խորքերը՝ մինչև մ.թ.ա. 55-34 թթ Արտավազդ 2-րդ արքայի ժամանակաշրջանը, երբ այս տեղանքի բնությամբ հիացած արքան կառուցել է իր ամառանոցը։ Այն հետագայում ավերվել է, բայց նրա մերձակայքում կառուցված գյուղը երկար ժամանակ կոչվել է Արտազական, որը տարադարձվելով դարձել է Արզական։ Նախկինում եղել է Այրարատ աշխարհի Նիգ գավառում։ Արզականի այժմյան բնակիչների նախնիները 1800-ական թվականներին գաղթել են Մակուից, Խոյից, Բայազետից, մասամբ նաև Մուշից։
Արզականը հանդիսացել է առաջին կարգի աստիճանավոր Երևանցի Ղահրաման Մելիք–Աղամալյանի սեփական կալվածքը։ 1862 թվականին Մեսրոպ Արքեպիսկոպոս Սմբատյանցը եղել է Արզականում, հանդիպում է ունեցել 1-ին կարգի աստիճանավոր կալվածատեր Ղահրաման Մելիք–Աղամալյանի հետ։ Մեսրոպ Արքեպիսկոպոս Սմբատյանցի վկայությամբ Արզաքանը տեղավորված է եղել երկու փոքրիկ ձորակների միջավայրում, այն ժամանակ ունեցել է 37 տնտեսութուն։ Մեսրոպ Արքեպիսկոպոս Սմբատյանցը գրում է. «Արժանի իշխանաց արժանավոր բնակարան և ամրոց է եղած ժամանակին Արզաքանը, նորա շրջավայրերը, որը և արժանի է ներկայի կալվածատեր մեծապատիվ իշխանին` Ղահրամանյան աղայի Մելիք–Աղամալյանցին, որի շնորհիվ եկեղեցին և եկեղեցիական դպրոցը բարեկարգ վիճակի մեջ են եղել»։
Գյուղի բնակչությունը գյուղատնտեսական կուլտուրաներից մշակել է ցորեն, գարի, ծխախոտ, կանեփ, վուշ և բոստանային կուլտուրաներ։ Գյուղն ունեցել է հետևյալ արտադրական օբյեկտները, որոնք պատկանել են բնիկ տեղացի հայերին 3 դարբնոց, 3 ջուլհականոց, 1 հյուսնոց, 1 բրդամշակման արհեստանոց, ունեցել է նաև ձիթահան պատրաստի վիճակում, որի արտադրական կարողությունը տարեկան եղել է 500 բատման կտավատի ձեթի արտադրություն։ 1831 թվականին գյուղն ունեցել է 7 ջրաղաց, որից միայն երկուսն է եղել սարքին վիճակում, բոլոր ջրաղացներն ունեցել են մեկ աչք։
Գյուղն ունեցել է իր սեփական հիդրոէլեկտրոկայանը, որը հիմնել է Աշոտ Վարդանյանը։ Արզականը տեղակայված է Ծաղկունյաց լեռնաշղթայի ստորոտին, Հրազդան գետի աջակողմյան վտակ Դալար գետի ափին, ձորահովտում՝ մրգատու ծառերի մեջ։

Արզական գյուղը գտնվում է ծովի մակերևույթից 1500 մ բարձրության վրա։ Այն հայտնի է իր չքնաղ բնությամբ, տաք աղբյուրներով, բազմաթիվ պանսիոնատներով և հյուրանոցներով։

Գյուղը գտնվում է լեռների գոգավորության մեջ։ Այն Հրազդան քաղաքից գտնվում է 15 կմ հեռավորության վրա դեպի հարավ-արևմուտք, իսկ Չարենցավան քաղաքից 8 կմ դեպի հյուսիս։ Շրջակայքի տարածքին բնորոշ են բարձրադիր լեռները, սարավանդները, կլիման չափավոր ցամաքային է։ Ձմեռն ընթանում է ոչ այնքան երկարատև ձյունածածկույթով, ամառը՝ մեղմ ու զով։

Արզականը շրջապատված է Ծաղկունյաց լեռնաշղթայով։

Նախնիները 1828-1830 թթ.-ին գաղթել են Մակուից, Խոյից, Բայազետից, մասամբ նաև Մուշից և Թիֆլիսից։

Արզականի ազգաբնակչության փոփոխությունը.^[2]

Բնակչությունը զբաղվում է բանջարաբուծությամբ, պտղաբուծությամբ, այգեգործությամբ և անասնապահությամբ։
Արզական համայնքը դասվում է հանրապետության խոշոր գյուղական համայնքների շարքին։ Համայնքի վարչական տարածքում գտնվում է հազար միավորից ավել այգեգործական (ամառանոցային) տնտեսություններ և «Աղվերանի» հանգստի գոտին՝ շուրջ քսանհինգ հանգստյան տներով։
Գյուղում կան բազմաթիվ աղբյուրներ, որոնցից մի քանիսը հանքային տաք աղբյուրներ են, ունեն բուժիչ նշանակություն։ Այստեղ հասունանում են խնձորը, քաղցրահամ տանձը, անուշահամ ծիրանը սալորը, դեղձը։ Ծաղկունյաց լեռների լանջերին տարածված են թխկենու, կաղնու, հացենու և այլ ծառատեսակներ։
Կենդանիների աշխարհի ներկայացուցիչներից են գայլը, արջը, նապաստակը, եղնիկը, աղվեսը, բազմազան է նաև թռչնաշխարհը։ Արզականը պտղատնկարանային պետական տնտեսություն էր, զբաղվում էր տնկիների արտադրությամբ, հայտնի իր խնձորով, որի նկատմամբ անտարբեր չի եղել հայ գրող Ն. Զարյանը, գրելով իր «Արզականի խնձորները» բանաստեղծությունը։
Արզական համանքը հանրապետության այն գյուղական համայնքներից է, որն արդեն ունի իր հիմնական հատակագիծը հաստատված 2006 թվականի ՀՀ կառավարության կողմից, ըստ որի համայնքը պետք է զարգանա գյուղը եզերող բլրակների թեքությունների վրա, իսկ որպես հանգստի գոտի օգտագործվելու է Դալար գետի ափերը։

Դեռ վաղ ժամանակներից Աղվերանը հայտնի է եղել իր առողջարար կլիմայով և շրջակա սարերի բնապատկերներով։ Աղվերանում են տեղակայված Հայաստանի բազմաթիվ հանգստյան տներ, հյուրանոցներ և հյուրատներ, որոնք ցանկացած սեզոնի գրավում են բազմաթիվ զբոսաշրջիկների՝ ինչպես Հայաստանից, այնպես էլ արտերկրից։ Աղվերանի հանգստյան տներից և հյուրանոցներից են՝

• Պարկ Ռեզորթ Աղվերան (Park Resort Aghveran)
• Արթուրս (Arturs Hotel)
• Բեսթ Վեսթերն Աղվերան
• Ոսկե Գետակ (Voske Getak- Golden River)
• Ալպիական Մանուշակ (Alpian Violet)
• Աղվերան Ռեզորթ (Aghveran Resort Hotel)
• Կրիստալ Ռեսորթ Աղվերան (Kristal Resort Aghveran)
• Կարին հանգստյան տուն
• Երեքնուկ Աղվերանի հանգստի տուն

Արզականի տարածքում կան մարմարի, օխրայի, խճաքարի, տիտանի շահագործվող հանքավայրեր, հանքային ջրեր և բազմաթիվ աղբյուրներ։

Արզականն ունի երկու եկեղեցի` Սբ. Գևորգ (X դար) գյուղի գերեզմանատան մեջ և Սուրբ Ստեփանոս, որը գտնվում է հին գյուղի տարածքում։ Գյուղից 3 կմ հյուսիս-արևմուտք գտնվում է Նեղուցի Սբ. Աստվածածին վանքը։

Արզականից 3 կմ հարավ-արևելք` Հրազդանի ձախ ափին, կան գյուղի ավերակներ։ Դա, ըստ տեղացիների, հին Արտավազդականի կամ Արտազականի ավերակներն են։ Արզկանում է գտնվում «Անհայտ զինվորի հուշարձանը»։

Եկեղեցիներ՝

• Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Չորուտ, Արզական)
• Սուրբ Թադևոս
• Սուրբ Մարիամ Աստվածածին
• Չորդա վանք
• Գհուկի վանք (Բոլորահար, Արզական)

• 
  Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի
• 
  Հուշարձան Երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածներին
• 
  Եկեղեցի Սուրբ. Աստվածածին (ՉՈՐՈՒՏԻ ՎԱՆՔ) 12 դ
• 
  Եկեղեցի Սուրբ. Ստեփանոս (Սուրբ Աստվածածին, Սուրբ Թադևոս առաքյալ), գյուղի մեջ
• 
  Վանական համալիր Նեղուցի վանք
• 
  Եկեղեցական համալիր «Գհուկի վանք» (Բոլորահար)
• 
  Զորավար Անդրանիկին նվիրված հուշաքար Արզականում
• 
  «Արթուրզ» հանգստյան գոտի, Արզական

• Արզականի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Կոտայքի մարզ)

• Էջը Կոտայքի մարզպետարանի կայքում Արխիվացված 2012-10-10 Wayback Machine
• Համայնքի ղեկավարի Էջը Կոտայքի մարզպետարանի կայքում(չաշխատող հղում)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Արզական» հոդվածին։

Թեմատիկ կայքեր GeoNames Բառարաններ և հանրագիտարաններ Արմենիապեդիա

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 46)։

դ ք խ Կոտայքի մարզ Քաղաքներ Հրազդան (Աղբյուրակ) • Աբովյան • Բյուրեղավան • Եղվարդ • Ծաղկաձոր • Նոր Հաճն • Չարենցավան Գյուղեր Ալափարս • Ակունք • Աղավնաձոր • Առինջ • Արագյուղ • Արամուս • Արգել • Արզական • Արզնի • Արտավազ • Բալահովիտ • Բջնի • Բուժական • Գառնի • Գեղադիր • Գեղաշեն • Գեղարդ • Գետամեջ • Գետարգել • Գողթ • Զառ • Զովաշեն • Զովունի • Զովք • Զորավան • Թեղենիք • Լեռնանիստ • Կաթնաղբյուր • Կամարիս • Կապուտան • Կարենիս • Կոտայք • Հանքավան • Հատիս • Հացավան • Ձորաղբյուր • Մայակովսկի • Մարմարիկ • Մեղրաձոր • Մրգաշեն • Նոր Արտամետ • Նոր Գեղի • Նոր Գյուղ • Նոր Երզնկա • Նուռնուս • Ողջաբերդ • Պռոշյան • Պտղնի • Ջրաբեր • Ջրառատ • Ջրվեժ • Սարալանջ • Սոլակ • Սևաբերդ • Վերին Պտղնի • Քաղսի • Քանաքեռավան • Քասախ • Քարաշամբ • Ֆանտան Ոչ համայնքային գյուղեր Գոռգոչ • Փյունիկ Ավերակ և լքյալ գյուղեր Թեզխարաբ Պորտալ:Հայաստան