Այս, սա իմաստի դեպքում առաջացել է -ս ցուցական տարրով, որ առկա է նաև սա-ի և -ս հոդի մեջ և ծագում է հնդեվրոպական k'o՝ «այս» դերանվանական հիմքից։ Համեմատել լատիներեն ce` «դեսը», այլև լիտվերեն cìs` «սա», ռուսերեն сен` «այս»։

Չար ոգի իմաստի դեպքում առաջացել է թերևս բնիկ հնդեվրոպական ansiu- կամ ansio-՝ ansu-` «ոգի, չար ոգի» արմատից։ Համեմատել հին հնդկերեն asura՝ «դև», գերմաներեն ansuz` «աստված»։

1. խոսողին մոտ գտնվող առարկա և հատկանիշ ցույց տվող դերանուն ◆ Չիմացողը կասի՝ ո՞վ է այս բոլոր քարերը հղկել, ազնվացրել և մամուռով պատել։ Եղիշե Չարենց ◆ Այս սարսափելի է։ (Նար-Դոս)
2. դրվելով գոյականների վրա՝ ցույց է տալիս ժամանակի ընթացիկ լինելը, ներկա, այժմ, այժմյան ◆ Խեղճը հիմա այս թաց օրը անտառում տանջվում է, իսկ դու նրան պախարակում ես։ Սերո Խանզադյան
3. դրվելով գոյականների վրա՝ ցույց է տալիս խոսելու պահին մոտ ժամանակ (նոր անցած կամ նոր գալիք) ◆ Այս երկու օրվա մեջ ի՞նչ ես դառել։ (Նար-Դոս) ◆ Պապը նրա տերևների շարժումից կարող էր անսխալ որոշել, թե այս գիշեր ինչ եղանակ է լինելու։ Սերո Խանզադյան
4. խոսողի կողմից արդեն հաղորդված իրողություն՝ միտք և այլն
5. խոսողին մոտ կամ նրան տարածականորեն մերձավոր առարկաներից թվարկման մեջ ըստ կարգի առաջինը հիշվողը կամ ցույց տրվողը

• (բրբ․)
• ՄՀԱ՝ [ɛs]

• սա, սույն
• (արևմտհ․)՝ ասիկա, աս
• (բրբ․)՝ սվիկա, սըվի, զվի

1. այս… այն - տարբեր, զանազան
2. այս ինչ - տե՛ս այսինչ
3. այս անուն - գրության մեջ փակագծերում դրվում է բաց թողնված անվան փոխարեն ◆ Մենք (այս անուն) փոխադարձաբար պայմանավորվում ենք…
4. այս աշխարհը - այս կյանքը, իրական աշխարհը՝ կյանքը ◆ Լուռ կաց, սիրտ իմ, այս աշխարհում դարդ իմացող չես գտնի։ Հովհաննես Հովհաննիսյան
5. այս ու այն - տարբեր, զանազան ◆ Չոր ու դալուկ տերևները… քշվում էին այս ու այն կողմ։ (Ավետիք Իսահակյան)
6. այս կամ այն - որևէ ◆ Հենց այս րոպեիս այս կամ այն կերպ պետք է որոշեի իմ վիճակը։ (Նար-Դոս)
7. այս ու այնտեղ - տարբեր տեղեր, այլևայլ տեղեր ◆ Այս ու այնտեղ… արդիկ էին երևում։ (Նար-Դոս)
8. այս քանի՞ցս - տե՛ս այս քանի անգամ
9. այս էլ կա - տե՛ս այն էլ կա
10. այս քանի անգամ - շատ անգամ

1. չար ոգի, սատանա (հնց․) (սնոտ․)
2. չար շունչ, քամի ◆ «Այս» բառը վերին Հայաստանում գործածվում է սատանա նշանակությամբ, իսկ ստորին Հայաստանում քամի նշանակությամբ։ (Հրաչյա Աճառյան)

• (հնց․)՝ դև, չարք, սատանա, ոգի, հրեշ, բեհեղզեբուղ
• (հզվդ․)՝ ջին
• (խսկց․)՝ գրող
• (բրբ․)՝ ճևեզիկ, պև
• հողմ

• Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
• Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
• Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։