Pati Liberal

Pati Liberal se yon pati politik ayisyen ki tounen youn nan prensipal koalisyon peyi a.

Te fonde an 1870, li se, ak Pati Nasyonal la, youn nan premye òganizasyon politik ann Ayiti. Okòmansman yon pati endepandan, Pati Liberal la te vin, apre ane 1900 yo, yon kowalisyon plizyè pati, epi yo pa yon pati ankò.

Okòmansman, Pati Liberal la te pwogresis, te opoze ak enfliyans lame a, favorab a federalis ak ouvè a palmantè, olye pou yo prezidansyalis. Ansuit, alyans Pati Liberal la te vin sosyalis, pandan y ap rete byen liberal konsènan pwoblèm ekonomik yo. Nan ane 2010 yo, kowalisyon liberal la te elaji nan entegre gwoup goch radikal ki soti nan kominis.

Ideyolojikman, Pati Liberal la jodi a klase soti nan sant-goch rive nan ekstrèm goch. Kounye a, kowalisyon liberal la rasanble plis pase ven gwoup politik ansanm ak kandida endepandan ki tache ak alyans lan.

Jean-Pierre Boyer-Bazelais ak Edmond Paul lanse yon sikilè pou li jwenn aderan yo. Se sa ki eksplike viktwa yo a nan eleksyon 1870 lan. Libewo yo domine chanm Depite a, malmennen Minis Saget nan 13yèm lejislati a.

Boyer Bazelais, Edmond Paul, Hannibal Price, Armand Thoby fòme eta-majò Pati a : lòt yo, fonksyonè yo, yo rele yo senpatizan. Rekritman an se sitou kondisyone pa ekselans lan e kontak Boyer Bazelais yo rive lwen, pitit pitit jeneral yo Bazelais ak Boyer. Pati Liberal la yo pral wè li tankou yon pati grannèg "elit sosyal" e ekonomik, yon pati fèmen san baz popilè reyèl ak charye nan pwogram ni an tout revandikasyon administrativ yo.

Ide yo ki pou Pati Liberal la rapwoche yo de sa ki pou revolisyonè yo an 1843. Nou jwenn tout tèm ki pou konstitisyon 1843 a nan sa ki fèt 1867 lan : yon lejislatif fò, respè lwa òganik yo. Ide yo nou jwenn yo nan jounal le Civilisateur ak nan plakèt elektoral la pou 1878 : Katechis liberalis lan. Libewo yo se yon rejim palmantè ki kont egzekitif lan ki toupisan yo. Yo reklame "pouvwa a pou sa ki kapab". Yo kondane politisyen ki vole yo. Yo bay plis enpòtans ak Enstitisyon ke ak moun yo. Men pwogram liberal la pa prezante okenn ide sosyal, pa nan zafè renovasyon sosyal.

Zafè palmantè a se li ki enterese tout fondman pwogram gouvènman Pati liberal la. Se liberalis politik.

Edmon Paul, mèt panse a pou Pati Liberal la, gentan plede an favè pwomosyon endistriyèl ak pou pwoteksyònis pran depi nan ògmantasyon taks yo ak enpòtasyon ki pou tout atik siseptib ki ap pwodui anndan peyi a ak pwoyibisyon pwòp e senp ki pou sètèn enpòtasyon, koteke rad yo ki pou tout sòt kit gason oubyen fi, soulye, sèl maren, mamit, pikwa, pèl, elt. Pou li, endistriyalizasyon se dwa bagay asire an grann pati pa kapital lokal la sèlman oubyen an asosiyasyon ak kapital etranje a, anvi pou evite asèvisman ekonomik lan ak politik ki pou nasyon an, oubyen menm entèvansyon militè. Li te tou prevwa etablisman yon bank ki pou bay eskont pa you enstitisyon etranjè. Bank sa a ap gen privilèj pou fè emisyon biyè yo men kapital espès li founi pa gouvènman ayisyen an.

Pati Liberal la te prekonize mentyen an ke li mèt entèdiksyon sou dwa pou blan vin pwopriyetè a, konsakre nan atik 7 konstitisyon 1806 lan. NB:Pa gen konstitisyon ki bèbè a nenpòtmoman ou ka rale atik ladann pou w aplike.

Edmond Paul ekri : "Se ak lonbray atik 7 ke Ayiti dwe pwospere. Atik 7 la se dwa pwodiktè ki pou nasyonalite nou an".

Li pwòne yon refòm pou ansèyman ak tout nivo. Prevwayan entwodiksyon nan lekòl primè ibèn yo debann nosyon teyorik e pratik la manyèl, nan lekòl riral yo debann nosyon agrikilti, anfen kreyasyon lekòl espesyal pwofesyonèl.