[go: up one dir, main page]
Jump to content

Coontae yn Vee

Ass Wikipedia.
Coontae yn Vee
Contae na Mí (ga)
County Meath (en)
—  Coontae  —

Armys
Jarroo-raa: Tré Neart le Chéile (Yernish)
"Trooid Niart ry Cheilley"
Soiaghey Choontae yn Vee
Co-ordnaidyn: 53°40′N 06°40′W / 53.667°N 6.667°W / 53.667; -6.667
Çheer Nerin
Queiggey Queiggey Lion
Ard Y Mean-Hiar
Dáil Éireann
Y Vee Heear
Y Vee Hiar
Lhoo
Parlamaid yn UO Shiar
Balley coontae Yn Ooive
Reiltys
 - Sorçh Coonseil Coontae
 - Colught Coonseil Choontae yn Vee
Eaghtyr
 - Yn clane 2,342 km² (904.3 mi ker)
 - Rhenk 14oo
Earroo yn phobble (2011)
 - Yn clane 184,135
 - Rhenk 9oo
 - Glooaght y phobble 78.6/km² (203.6/mi ker)
Cryss hraa GMT (UTC+0)
 - Sourey (TTSL) IST (UTC+1)
Coad MH
Ynnyd-eggey www.meath.ie

Ta Coontae yn Vee, ny yn Vee dy h-aashagh (Yernish: Contae na Mí ny an Mhí, Baarle: County Meath) ny choontae ayns Queiggey Lion, Nerin. Ta ennym y çhenn-reeriaght - Reeriaght y Vee - currit er y choontae jiu, faagail magh nagh vel 'sy choontae agh cooid jeh'n çhenn-reeriaght. Ta'n far-ennym "y Coontae Reeoil" currit er y choontae er oyr y çhennaghys echey myr soiag Ard-Reeaghyn Nerin.[1][2][3] Rere coontey-pobble y vlein 2006 va 162,831 deiney cummal 'sy choontae.[4] T'eh ny 14oo coontae smoo rere eaghtyr mastey yn 32 choontae ayns Nerin, as ny 13oo coontae smoo rere earroo yn phobble.[5] T'eh ny nah choontae smoo ayns Queiggey Lion rere eaghtyr as ny 3oo coontae smoo rere earroo yn phobble. She yn Ooive y balley coontae, raad dy vel y halley coontae as gurneilys ynnydagh y choontae soit. Ta Baile Átha Troim ny aa-valley coontae, as ta scansh shendeeagh foast ayn myrane lesh y whaiyl cheayrtagh. Ta'n daa ard Gaeltacht ayns Queiggey Lion nyn soie 'sy choontae - Ráth Cairn as Baile Ghib.

Shennaghys

[reagh | edit source]
Sí an Bhrú - Y tomman limmer shinney as smoo scanshoil ayns Nerin.

Ta shennaghys y Vee unnane as shennaghys Nerin, as ta'n coontae berçhal er çheu chummaltys deiney leah. Haink ny chied chummaltee gys y choontae ny smoo na 8,000 bleeantyn er-dy-henney.[6] Va'n coontae ny lhie ayns çheshvean Nerin roie-hendeeagh lesh ny shenn-raaidyn as ad goulraghey magh er feie Nerin voish. Veih'n eash shen derrey çheet y Chreestiaght va ram tommanyn limmer as giat troggit lheid as ad ayns Sí an Bhrú, Cnobha, as Dubhadh ayns Brú na Bóinne, as Loch Craobh er Sliabh na Caillí ayns sheear hwoaie yn choontae. 'Sy vlein 433 BNJ, chur Noo Perick y Chreestiaght lesh gys Teamhair na Rí, preeu-ynnyd Ree yn Vee as ny h-Ard-Reeaghyn Yernagh, as veih'n voayl shen ren y Chreestiaght sheeyney magh er feie ny çheerey.[7]

Va Reeriaght y Vee hene currit er bun mygeayrt y chied eash BNJ liorish Tuathal Teachtmhar rere tradishoon. Foddee dy vel ad ny reeaghyn leah er y reeriaght na ad jeh ny Uí Enechghlaiss. Va'n clein shen jeh sluight ny Fir Bolg, as va aarheynn y chlein shen, ny Fir Domnann, ry-akin er caslys çheerey Nerin va jeant ec Ptolemy lesh y phreeu-valley ec Rheba.[8] Veih ny 490yn v'ad scughit ass y Vee harrish Sleityn Cheeill Mantan liorish ny Uí Néill, as ren Clann Cholmáin cummaltys er y reeriaght. Ass y chlein shen er haink Reeaghyn y Vee, as va cooid vie jeu nyn Ard-Reeaghyn Yernagh. Haink jerrey lesh y reeriaght 'sy vlein 1172 nar v'ee giootit dys Hugh de Lacy liorish Ree Inry II Hostyn.[9] Va Baile Átha Troim reiht ec de Lacy myr y preeu-valley echey as va cashtal troggit echey er brooinyn an Bhóinn.

Va sheer jeant ass y Vee liorish Parlamaid y Vlein 1297,[10] as ghow ee stiagh coondaeghyn noa-emshyragh y Vee, yn Eearvee, yn Lhongfort, as stugganyn jeh'n Chavan, Vuinaghan, Lhoo, Cheeill Darey, 'ine Goal, as Uíbh Fhailí. 'Sy vlein 1543 va Coontae yn Eearvee rheynnit magh ass y Vee liorish y reiltys Ealisaidagh as daaeed bleeaney ny yei shen va'n Lhongfort rheynnit magh ass yn Eearvee hene.

Ta'n Vee ny soiaghey jeh taghyrtyn mooarey ayns shennaghys noa-emshyragh Nerin, as v'eh 'sy Vee er haghyr Cah an Bhóinn nar va'n ree Catoleagh Jamys II Hostyn currit fo haart liorish y ree Protestoonagh Illiam III Hostyn 'sy vlein 1690 eddyr Baile Shláine as Droghad Aah. Myr eiyrtys va quing Phrotestoonagh currit er Nerin. Reesht 'sy vlein 1798, nar dirree irreyderyn Yernagh magh noi'n Chrooin Ghoaldagh, haghyr irree magh 'sy choontae, agh v'ad currit fo haart liorish sidooryn Goaldagh. Ren yn irree magh shen niartaghey er smaght Goaldagh harrish Nerin er oyr y traartys ec ny h-irreyderyn magh, agh cha row ny Yernee jargal ve booiagh lesh shen. Ayns ny 1840yn ren Daniel O'Connell eiyrtys pooar y chur reesht da ny Catolee ayns Nerin er keim cheddin lesh ny Protestoonee. V'eh ayns Teamhair na Rí er haghyr y "chruinnaght vooar" echey as ny smoo na millioon feallee ayn 'sy vlein 1843.

Lurg seyrsnys Nerin ayns 1922, hie Coontae yn Vee dy ve ny chrouw-choontae da'n phreeu-valley noa, Divlyn, raad dy row y reiltys ny hoie. Daase earroo yn phobble ayns baljyn va cruinnaghey yn preeu-valley. Ayns ny 1990yn as ny 2000yn leah, myr v'ayns y çheer er feie, haghyr lhiasaghey as bishaghey mooar ayns tarmaynys ny çheerey, as yn ennym "y Çheegyr Celtiagh" currit er y lhing shen.

Çheer-oaylleeaght

[reagh | edit source]
Glion ny Bóinne veih Brú na Bóinne

Ta Coontae yn Vee ny lhie ayns twoaie Lion er coose shiar Nerin. T'eh caglit liorish Mooir Vannin da'n shiar as y coose echey 10.4 km er lhiurid. T'eh çhemmit liorish Coontae Ghivlyn da'n shiar as y shiar yiass, liorish Coontae Cheeill Darey da'n jiass, liorish Coontae Uíbh Fhailí da'n sheear yiass, liorish Coontae yn Eearvee da'n sheear, liorish Coontae yn Chavan da'n sheear hwoaie, liorish Coontae Vuinaghan da'n twoaie, as liorish Coontae Lhoo da'n shiar hwoaie. She thalloo rea yn chooid smoo jeh'n choontae agh ta cruink injil ry-gheddyn ayns sheear hwoaie yn choontae as 'sy twoaie. Ta ram awinyn 'sy choontae chammah as ad teaumey ny loghyn 'syn Eearvee, 'sy Chavan, as ayns Muinaghan, ny teaumey ny curree ayns Uíbh Fhailí as Keeill Darey. T'ad ny h-awinyn smoo scanshoil 'sy choontae na an Bhóinn, an Abhainn Dubh, an Ainí, an Eithne, an Ailbhine, an Ifearnóg, an Tulcha, Abhainn Átha Buí as an Abhainn Rua. Ta'n Bhóinn hene nane jeh ny h-awinyn smoo scanshoil ayns Nerin er çheu shennaghys as y feayn-skeealeydaght Yernagh, as t'ee roie trooid çheshvean y choontae trooid Baile Átha Troim as balley yn Ooive.

Baljyn

[reagh | edit source]

Baljyn beggey

[reagh | edit source]

Deyn-oaylleeaght

[reagh | edit source]

Earroo yn phobble rere coontey-pobble ayns Coontae yn Vee veih'n vlein 1861:

Earroo pobble Choontae ny Mee veih 1861 derrey 2002.
  • 1861: 110,373
  • 1871: 95,558
  • 1881: 87,469
  • 1891: 76,987
  • 1901: 67,497
  • 1911: 65,091
  • 1926: 62,969
  • 1936: 61,405
  • 1946: 66,232
  • 1961: 65,122
  • 1971: 71,729
  • 1981: 95,419
  • 1991: 105,370
  • 1996: 109,732
  • 2002: 134,005
  • 2006: 162,831
  • 2011: 184,135

Politickaght

[reagh | edit source]

Va tree ass ny queig ynnydyn ayns co-heiyderys y Vee cosnit ec Fianna Fáil veih'n vlein 1987. 'Sy traa cheddin va daa ynnyd cosnit ec Fine Gael faagail magh ny bleeaney 1992 nar va un ynnyd caillt da Partee yn Lught Obbyr, agh va'n ynnyd shen aachosnit ec Fine Gael reesht 'sy vlein 1997. Myr eiyrtys er earroo pobble y choontae ta shey ynnydyn ec Coontae yn Vee nish, as t'eh rheynnit magh ayns daa cho-heiyderys nish: Y Vee Hiar as y Vee Heear (as eh goaill stiagh stugganyn jeh Coontae yn Eearvee).

Va fo-reihys 'sy vlein 2005 cosnit ec McEntee lurg irree ass oik y shenn-Taoiseach, John Bruton (Fine Gael) as er y reihys echey myr Ambasseyder Oarpagh da ny Steatyn Unnaneysit.

Va Coonseil Choontae yn Vee fo stiurey Fianna Fáil veih 1985 derrey 1991 as reesht veih 1999 derrey 2004. Haink jerrey lesh y chioneys shen reesht lurg ny reihyssyn ynnydagh ayns 2009. She cummal roie ny coonseil jiu na:[11]

Blein FF FG LO PG SF Elley
2014 10 13 0 0 8 9
2009 8 11 4 0 1 5
2004 12 9 0 1 2 5
1999 14 11 0 0 1 3

Spoyrt

[reagh | edit source]

She bluckaneyrys Gaelgagh y spoyrt smoo cadjin ayns Coontae yn Vee, as Craobh Shinsear Peile na hÉireann ("Crouw Hinsharagh Bluckaneyrys Nerin") cosnit ec fwirran bluckaneyrys y choontae 7 keayrtyn: ayns ny bleeantyn 1949, 1954, 1967, 1987, 1988, 1996, as 1999. Myrane lesh y vluckaneyrys, ta'n immanaght, y ruggyr as soccer cloiet 'sy choontae. She Páirc Tailteann 'syn Ooive y staid smoo 'sy choontae as y staid shen ymmydit son bluckaneyrys Gaelgagh son y chooid smoo.

Arraghey

[reagh | edit source]

Raaidyn

[reagh | edit source]
  • She yn N3 preeu-raad y choontae as eh roie veih Divlyn, trooid yn Ooive as y Cavan, dys Béal Átha Seanaidh.
  • Bayr gleashtanagh yn M4 ta ny lhie ayns Coontae Cheeill Darey as Coontae ny Mee
  • Bayr gleashtanagh yn M1 ta goll veih Divlyn dys Beeal Feirshtey
  • Ta'n N2 shaghney yn nah valley smoo 'sy choontae, Cill Dhéagláin. Ta'n raad shoh ny vollagh dooblit agh ta cagliagh bieauid 120 km/h er, cagliagh bieauid myr ta ry-gheddyn er bayryn gleashtanagh dy cadjin.

Raaidyn yiarn

[reagh | edit source]
  • Ta traen troailt trick jannoo shirveish er baljyn beggey slystagh ny Mee as eh kiangley ad rish Divlyn
  • Ta crouw-linney veih raad yiarn Divlyn-Beeal Feirshtey ry hoi traaght chooid jannoo kiangley eddyr yn Ooive rish Droghad Aah. Ta'n linney jeeragh veih'n Ooive dys Divlyn doont ec y traa t'ayn agh ta plan ayn y linney shen y aa-osley er linnaghyn polasee traghtee yn reiltys roie.
  • Ta shirveish hroailt jannoo shirveishyn er an Bóthar Buí

Imraaghyn

[reagh | edit source]
  1. ↑ Meath County Council. "Meath - a rich and royal land". Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 10 June 2010. Feddynit magh er 21 May 2010.
  2. ↑ countymeath.com. "County Meath - Newgrange, Slane Castle and the Book of Kells". Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 9 March 2010. Feddynit magh er 21 May 2010.
  3. ↑ Rowan Kelleher, Suzanne (2004). Frommer's Ireland from $80 a Day (20th ln.). Hoboken, New Jersey, SUA: Wiley Publishing, Inc. dg. 204. ISBN 0-7645-4217-6. {{cite book}}: |access-date= requires |url= (cooney)
  4. ↑ "Census 2006 - Population of each province, county and city". Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 2011-04-17. Feddynit magh er 2010-08-11.
  5. ↑ Corry, Eoghan (2005). The GAA Book of Lists. Hodder Headline Ireland. dgn. 186–191.
  6. ↑ "Historic Meath" (ayns Baarle). Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 2010-03-11. Feddynit magh er 27 Mean Souree, 2009. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (cooney)CS1 maint: çhengey gyn enney (link)
  7. ↑ Doorley, Mary. "St. Patrick" (ayns Baarle). Feddynit magh er 27 Mean Souree, 2009. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (cooney)CS1 maint: çhengey gyn enney (link)
  8. ↑ Walsh, Dennis. "Ireland's History in Maps: Ptolemy's Ireland" (ayns Baarle). rootsweb.com. Feddynit magh er 17 Mart, 2009. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (cooney)CS1 maint: çhengey gyn enney (link)
  9. ↑ "Historic Meath: Trim Castle" (ayns Baarle). Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 2008-10-02. Feddynit magh er 27 Mean Souree, 2009. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (cooney)CS1 maint: çhengey gyn enney (link)
  10. ↑ Desmond Roche, Local Government in Ireland, Divlyn, 1982
  11. ↑ "Local Elections" (ayns Baarle). 27 Mean Souree, 2009. Feddynit magh er 27 Mean Souree, 2009. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= as |date= (cooney)CS1 maint: çhengey gyn enney (link)

Jeeagh er neesht

[reagh | edit source]

Kianglaghyn mooie

[reagh | edit source]
je • rs • re
Coondaeghyn Nerin
Connaghtey Galliu · Lheeahtrim · May Eo · Ros Comain · Shliggagh Brattagh ny kiare queiggaghyn
Lion Caarlagh · Divlyn (Divlyn Yiass · Divlyn · Doon Laoire–Rhaa yn Doon · Fine Goal) · Yn Eearvee · Keeill Chennee · Keeill Darey · Keeill Mantan · Leesh · Y Lhongfort  · Y Lhoo · Logh Garman · Uíbh Fhailí · Y Vee
Y Vooan Çhybbyrt Aarey · Y Claar · Corkee · Kerree · Limmeragh · Purt Largey
Ullee Aontrym¤ · Ard Maghey¤ · Y Cavan · Çheer Eoin¤ · Doirrey¤ · Y Doon¤ · Doon ny Ghoal · Fer Managh¤ · Muinaghan
Ta clou iddaalagh soilshaghey magh coondaeghyn neu-reiragh. Ta eddyraishnyssyn () soilshaghey magh caayryn as coondaeghyn neu-hradishoonagh. Ta ¤ soilshaghey magh coondaeghyn ayns Nerin Hwoaie.
Feddynit ass "https://gv.wikipedia.org/w/index.php?title=Coontae_yn_Vee&oldid=336761"