ન્યુપીડિયા
 | |
 વેબેક મશીનમાંથી સ્ક્રીનશોટ | |
પ્રકાર | ઓનલાઈન એન્સાયક્લોપીડિયા |
|---|---|
| પ્રાપ્ત છે | અંગ્રેજી, જર્મન, સ્પેનીશ, ફ્રેન્ચ, ઈટાલિયન |
| માલિક | બોમીસ |
| બનાવનાર | જીમ્મી વેલ્સ, લેરી સેંગર |
| વેબસાઇટ | www.nupedia.com ના રોજ વેબેક મશિન (સંગ્રહિત ફેબ્રુઆરી ૧૫, ૨૦૦૩) www.nupedia.com ના રોજ વેબેક મશિન (સંગ્રહિત ૭ એપ્રિલ ૨૦૦૦) |
| શરૂઆત | ૯ માર્ચ ૨૦૦૩ |
| હાલની સ્થિતિ | ૨૬ સપ્ટેમ્બર, ૨૦૦૩થી નિષ્ક્રિય; વિકિપીડિયા દ્વારા હસ્તગત થયું. |
ન્યુપીડિયા એ અંગ્રેજી ભાષાનો, વેબ-આધારિત જ્ઞાનકોશ હતો, જેના લેખો, સંબંધિત વિષયની કુશળતા ધરાવતા સ્વયંસેવક યોગદાનકર્તાઓ દ્વારા લખવામાં આવ્યા હતા અને પ્રકાશન પહેલાં સંપાદકો દ્વારા સમીક્ષા કરવામાં આવી હતી અને તેમને મફત સામગ્રી તરીકે લાઇસન્સ આપવામાં આવ્યું હતું. તેની કલ્પના જિમ્મી વેલ્સ દ્વારા કરવામાં આવી હતી અને તેની કંપની બોમિસે અન્ડરરાઇટ કરી હતી. ન્યુપીડિયા ઓક્ટોબર ૧૯૯૯[૧] [૨] થી સપ્ટેમ્બર ૨૦૦૩ સુધી કાર્યરત હતું. તે આજે વિકિપીડિયાના પુરોગામી તરીકે જાણીતું છે, પરંતુ જીવંત વિકી-આધારિત અપડેટને બદલે ન્યુપીડિયા પાસે લેખની સામગ્રીને નિયંત્રિત કરવા માટે સાત-પગલાની મંજૂરીની પ્રક્રિયા હતી. ન્યુપીડિયાની રચના નિયમોની પૂર્વનિર્ધારણા માટે નિષ્ણાતો સાથેની એક સમિતિ દ્વારા કરવામાં આવી હતી. વિકિપીડિયાએ પ્રથમ મહિનામાં ૨૦૦ લેખ અને પ્રથમ વર્ષમાં ૧૮,૦૦૦ લેખની તુલનામાં તેના પ્રથમ વર્ષમાં ફક્ત ૨૧ લેખને મંજૂરી આપી હતી.[૩] વિકિપીડિયાથી વિપરીત, ન્યુપીડિયા કોઈ વિકી નહોતું; તેના બદલે તે વ્યાપક પીઅર-સમીક્ષા પ્રક્રિયા દ્વારા વર્ગીકૃત કરવામાં આવ્યું હતું, જે ગુણવત્તા વાળા તેના લેખોને વ્યાવસાયિક જ્ઞાનકોશો સાથે તુલનાત્મક બનાવવા માટે રચાયેલું હતું. ન્યુપીડિયા સ્વયંસેવકો તરીકે વિદ્વાનો (આદર્શ રીતે પીએચડી) પર આધારિત હતું.[૪] તેનું સંચાલન બંધ થાય તે પહેલાં, ન્યુપીડિયાએ ૨૫ માન્ય લેખો બનાવ્યાં[૫] કે જેણે તેની સમીક્ષા પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરી હતી (ત્રણ લેખ પણ વિવિધ લંબાઈના બે સંસ્કરણોમાં હતા), અને અન્ય ૧૦ લેખ પ્રગતિમાં હતા.[૬] વેલ્સે વિકિપીડિયાના લેખોની સરળ પોસ્ટિંગ ને પ્રાથમિકતા આપી હતી, જ્યારે સેંગરે ન્યુપીડિયા દ્વારા ઉપયોગમાં લેવાતા સમકક્ષ-સમીક્ષા કરેલા અભિગમને પ્રાથમિકતા આપી હતી અને બાદમાં ૨૦૦૬માં વિકિપીડિયાના નિષ્ણાત-સમીક્ષા કરેલા વિકલ્પ તરીકે સિટિઝેન્ડિયમની સ્થાપના કરી હતી.[૭]
જૂન ૨૦૦૮માં, સીનેટ યુકેએ ન્યુપીડિયાને ઇન્ટરનેટના હજુ પણ યુવા ઇતિહાસમાં સૌથી મોટી બંધ થયેલી વેબ સાઇટ્સમાંની એક તરીકે સૂચિબદ્ધ કરી હતી, જેમાં નોંધવામાં આવ્યું હતું કે કડક નિયંત્રણને કારણે લેખોની પોસ્ટિંગ મર્યાદિત હતી.[૮]
ઇતિહાસ
[ફેરફાર કરો]ઓક્ટોબર ૧૯૯૯ માં,[૯] જિમ્મી વેલ્સે સ્વયંસેવકો દ્વારા બનાવવામાં આવેલા ઓનલાઇન જ્ઞાનકોશ વિશે વિચારવાનું શરૂ કર્યું અને, જાન્યુઆરી ૨૦૦૦ માં, તેના વિકાસની દેખરેખ માટે લેરી સેંગરની નિમણૂક કરી.[૨] આ પ્રોજેક્ટ ૯ માર્ચ, ૨૦૦૦ ના રોજ સત્તાવાર રીતે ઓનલાઈન થયો હતો. નવેમ્બર ૨૦૦૦ સુધીમાં, ફક્ત બે સંપૂર્ણ લંબાઈના લેખ પ્રકાશિત થયા હતા.[૧૦]
તેની શરૂઆતથી, ન્યુપીડિયા એ એક મફત સામગ્રી ધરાવતો જ્ઞાનકોશ હતો,[૧૧] બોમિસ ન્યુપીડિયા.કોમ પર ઓનલાઇન જાહેરખબરોથી આવક ઉત્પન્ન કરવાનો ઇરાદો ધરાવતો હતો.[૧૦] શરૂઆતમાં આ પ્રોજેક્ટમાં હોગગ્રાઉન લાઇસન્સ, ન્યુપીડિયા ઓપન કન્ટેન્ટ લાઇસન્સનો ઉપયોગ થતો હતો. જાન્યુઆરી ૨૦૦૧માં, તેણે રિચાર્ડ સ્ટાલમેન અને ફ્રી સોફ્ટવેર ફાઉન્ડેશનના આગ્રહથી જીએનયુ ફ્રી ડોક્યુમેન્ટેશન લાઇસન્સ પર ફેરવ્યું.[૧૨]
જાન્યુઆરી ૨૦૦૧ માં, ન્યુપીડિયાએ પીઅર સમીક્ષા પ્રક્રિયામાં પ્રવેશતા પહેલા લેખો પર સહયોગની મંજૂરી આપવા માટે સાઇડ-પ્રોજેક્ટ તરીકે વિકિપીડિયા શરૂઆત કરી.[૧૩] તેનાથી બંને પક્ષોને રસ પડ્યો હતો, કારણ કે તે જીએનઈ વિશ્વકોશના હિમાયતીઓ દ્વારા ઓછું નોકરશાહી માળખું પૂરું પાડતું હતું. પરિણામે, જીએનએનો ક્યારેય વિકાસ થયો ન હતો અને પ્રોજેક્ટ્સ વચ્ચે સ્પર્ધાનો ભય ટળી ગયો હતો. જેમ જેમ વિકિપીડિયાનો વિકાસ થયો અને યોગદાન આપનારાઓને આકર્ષ્યા તેમ તેમ તેણે ઝડપથી પોતાનું જીવન વિકસાવ્યું અને ન્યુપીડિયાથી મોટા ભાગે સ્વતંત્ર રીતે કામ કરવાનું શરૂ કર્યું, જોકે સેંગરે શરૂઆતમાં ન્યુપીડિયાના મુખ્ય સંપાદક તરીકેના હોદ્દાને કારણે વિકિપીડિયા પર પ્રવૃત્તિનું નેતૃત્વ કર્યું હતું.
જીએનએ પ્રોજેક્ટ બંધ કરવા ઉપરાંત વિકિપીડિયાએ પણ ન્યુપીડિયાનું ધીમે ધીમે પતન કર્યું. તે સમયે ઇન્ટરનેટ અર્થતંત્ર ભાંગી પડવાને કારણે જિમ્મી વેલ્સે ડિસેમ્બર ૨૦૦૧માં પગારદાર એડિટર-ઇન-ચીફ માટે ભંડોળ બંધ કરવાનો નિર્ણય લીધો [૨] અને સેંગરે થોડા સમય બાદ બંને પ્રોજેક્ટ્સમાંથી રાજીનામું આપી દીધું.[૧૪] સેંગરના ગયા પછી, ન્યુપીડિયા વધુને વધુ વિકિપીડિયાનો પુરોગામી વિચાર બનતુ ગયું; સમીક્ષા પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરતા ન્યુપીડિયા લેખોમાંથી, ૨૦૦૧ પછી માત્ર બે એ જ આમ કર્યું હતું. ન્યુપીડિયા નિષ્ક્રિયતામાં પરિવર્તિત થઈ ગયું હોવાથી તેને માન્ય વિકિપીડિયાના લેખોની સ્થિર આવૃત્તિમાં રૂપાંતરિત કરવાનો વિચાર ક્યારેક ક્યારેક ચર્ચાતો હતો, પરંતુ તેનો ક્યારેય અમલ થતો ન હતો. ન્યુપીડિયા.કોમ નામની વેબસાઇટ ૨૬ સપ્ટેમ્બર, ૨૦૦૩ના રોજ બંધ કરી દેવામાં આવી હતી.[૧૫] ન્યુપીડિયાનું જ્ઞાનકોશીય વિષયવસ્તુ, જેને ઘણીવાર મર્યાદિત ગણવામાં આવતું હતું, ત્યારબાદથી વિકિપીડિયામાં સમાવિષ્ટ કરી દેવામાં આવ્યું.
સંપાદકીય પ્રક્રિયા
[ફેરફાર કરો]
ન્યુપીડિયામાં સાત-પગલાની સંપાદકીય પ્રક્રિયા હતી, જેમાં આ સામેલ છે :
- અસાઇન્મેન્ટ (સોંપણી)
- મુખ્ય સમીક્ષકની શોધ
- મુખ્ય સમીક્ષા
- ખુલ્લી સમીક્ષા
- લીડ કોપીએડિટિંગ (મુખ્ય નકલ સંપાદન)
- ઓપન કોપીએડિટિંગ (ખુલ્લુ નકલ સંપાદન)
- અંતિમ મંજૂરી અને માર્કઅપ (આંકન)
લેખકો પાસે નિષ્ણાત જ્ઞાન હોવાની અપેક્ષા હતી (જોકે નિષ્ણાતની વ્યાખ્યાને અમુક અંશે અનુકૂળતા માટે મંજૂરી આપવામાં આવી હતી, અને એવું સ્વીકારવામાં આવ્યું હતું કે કેટલાક લેખો એક નિષ્ણાત દીઠ નિષ્ણાતને બદલે સારા લેખક દ્વારા લખી શકાય છે).[૧૬] અને પ્રકાશન માટે લેખોને મંજૂરી આપતા સંપાદકો "સાચા નિષ્ણાત હોવાની અપેક્ષા રાખવામાં આવતી હતી."[૧૭]
રૂથ ઇફર એક એવી વ્યક્તિ હતા જેના પર સેંગરનો આધાર હતો અને ન્યુપીડિયાની પ્રારંભિક નીતિઓ અને પ્રક્રિયાઓ પર નજીકથી કામ કરતા હતા. કેટલીક ઉચ્ચ ડિગ્રીઓ ધરાવતા ઇફચેર કમ્પ્યુટર પ્રોગ્રામર અને ભૂતપૂર્વ કોપી એડિટર હતા અને સ્વયંસેવક તરીકે મુખ્ય નકલ સંપાદક બનવા સંમત થયા હતા.[૧૮]
સોફ્ટવેર વિકાસ
[ફેરફાર કરો]ન્યુપીડિયા નુપકોડ સહયોગી સોફ્ટવેર દ્વારા સંચાલિત હતું. નુપકોડ એ ફ્રી/ઓપન સોર્સ સોફ્ટવેર (જીએએનયુ જનરલ પબ્લિક લાઇસન્સ હેઠળ રિલીઝ થયેલ) છે, જે મોટા પીઅર રિવ્યૂ પ્રોજેક્ટ્સ માટે ડિઝાઇન કરવામાં આવ્યું છે. આ કોડ ન્યુપીડિયાના સીવીએસ રિપોઝિટરી મારફતે ઉપલબ્ધ હતો. તેના મોટા ભાગના અસ્તિત્વ દરમિયાન ન્યુપીડીયા દ્વારા અનુભવ કરવામાં આવેલી એક સમસ્યા એ હતી કે સોફ્ટવેરમાં કાર્યક્ષમતાનો અભાવ હતો.[સંદર્ભ આપો]
પ્રોજેક્ટના ભાગરૂપે, મૂળ સોફ્ટવેર (જેને "ન્યુન્યુપીડિયા" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે)ની નવી આવૃત્તિ વિકસાવવામાં આવી હતી. ન્યુન્યુપીડિયા ને સોર્સફોર્ઝ ખાતે પરીક્ષણ માટે અમલમાં મૂકવામાં આવ્યું હતું, પરંતુ મૂળ સોફ્ટવેરને બદલવા માટે વિકાસના પર્યાપ્ત તબક્કા સુધી પહોંચી શક્યું ન હતું[૧૯]
આ પણ જુઓ
[ફેરફાર કરો]સંદર્ભ
[ફેરફાર કરો]- ↑ "Nupedia.com WHOIS, DNS, & DomainTools". WHOIS. 2016. મેળવેલ 2016-03-06.
- ↑ ૨.૦ ૨.૧ ૨.૨ Poe, Marshall (September 2006). "The Hive". The Atlantic. મેળવેલ January 1, 2007.
- ↑ Sanger, Larry (April 18, 2005). "The Early History of Nupedia and Wikipedia: A Memoir". Slashdot. મેળવેલ May 26, 2012.
- ↑ Lih, Andrew (2009). The Wikipedia Revolution: How a Bunch of Nobodies Created the World's Greatest Encyclopedia. London: Aurum. પૃષ્ઠ 38. ISBN 9781845134730. OCLC 280430641.
His academic roots compelled Sanger to insist on one rigid requirement for his editors: a pedigree. "We wish editors to be true experts in their fields and (with a few exceptions) possess Ph.Ds." read the Nupedia policy.
- ↑ Shun-Ling, Chen (May 5, 2010). "Self-governing online communities in Web 2.0: privacy, anonymity and accountability in Wikipedia" (PDF). Albany Law Journal. મૂળ (PDF) માંથી ઑગસ્ટ 30, 2017 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ March 1, 2013. Check date values in:
|archive-date=(મદદ) - ↑ "When Wikipedia was young: the early years". VatorNews (અંગ્રેજીમાં). 2017-06-13. મેળવેલ 2018-07-25.
- ↑ "Wikipedia founder forks Wikipedia" (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2018-08-07.
- ↑ Lanxon, Nate (June 5, 2008). "The greatest defunct Web sites and dotcom disasters". CNET UK. પૃષ્ઠ 5.
- ↑ "NuPedia.com WHOIS, DNS, & Domain Info - DomainTools". WHOIS. મેળવેલ 2016-07-06.
- ↑ ૧૦.૦ ૧૦.૧ Frauenfelder, Mark (November 21, 2000). "The next generation of online encyclopedias". The Industry Standard/CNN.
- ↑ Gouthro, Liane (10 March 2000). "Building the world's biggest encyclopedia". PC World. મૂળ માંથી 27 એપ્રિલ 2020 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 19 January 2008.
- ↑ jwales (January 17, 2001). "Re:GNUPedia = Nupedia?". GNUPedia Project Starting. Slashdot.
- ↑ Larry Sanger (January 10, 2001). "Let's make a wiki". Nupedia-l mailing list. Internet Archive. મૂળ માંથી April 14, 2003 પર સંગ્રહિત.
- ↑ Sanger, Larry. "My Resignation". Wikipedia-L. Bomis, Inc. મેળવેલ 24 December 2019.
- ↑ "1 Nazis and Norms". reagle.org. મેળવેલ 2020-04-25.
- ↑ "Nupedia.com Editorial Policy Guidelines (Version 3.31)". Nupedia. November 16, 2000. મૂળ માંથી March 31, 2001 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ June 3, 2010.
The rule of thumb an editor should bear in mind is: would an article on this topic be of significantly greater quality if it were written by an expert on the subject? If yes, we will require that the writer be an expert on the subject. If no, nonspecialists (who are good writers) are more than welcome.
- ↑ "How to be an editor or peer reviewer for Nupedia". Nupedia. મૂળ માંથી April 10, 2001 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ June 3, 2010.
- ↑ Lih, Andrew (2009). The Wikipedia Revolution. New York: Hyperion. પૃષ્ઠ 37. ISBN 9781401303716.
- ↑ "NuNupedia". SourceForge (અંગ્રેજીમાં). મેળવેલ 2017-02-16.
પૂરક વાંચન
[ફેરફાર કરો]- Larry Sanger, The Early History of Nupedia and Wikipedia: A Memoir Part 1 and Part 2. Slashdot, April 2005.
- Larry Sanger, "Nupedia.com Statement of Editorial Policy, Version 2.1," Printable Version dated May 10, 2000.
- Larry Sanger, "Nupedia.com Statement of Editorial Policy, Version 3.2," Printable Version dated June 23, 2000.
બાહ્ય કડીઓ
[ફેરફાર કરો]- ન્યુપિડિયાના પહેલાનાં સંસ્કરણો ( ઇન્ટરનેટ આર્કાઇવમાંથી )
- ન્યુપીડિયા સંગ્રહિત ૨૦૧૯-૧૦-૧૮ ના રોજ વેબેક મશિન - વિકિઆ પર ન્યુપિડિયાને જીવંત બનાવ્યો