San Juan Ára

San Juan Ára térã Huã Marangatu Ára ha'e pe vy’aguasu ojejapóva hérape oñepyrũmavoi 23 jasypoteĩ pyharépe. Oparupi ojejapo opaichagua temira'ã, tembi'u ha ñembosarái imandu’ávo upe karai marangatúre, tuichaitépe ojegueromandu'a Európa ha Ñemby Amérikape.

Oje’e ko vy’aguasu jeromandu’a oñepyrũhague ojapo 5.000 ary; umi iñarandúva ohechakuaárõguare kuarahy hekoambueha mokõi ára peteĩ arýpe. Péicha, ko yvymbyte ñemby gotyo, oĩ peteĩ ára imbykyvéva (21 jasypoteĩ) ha ambue katu ipukuvéva (21 jasypakõi). Oje’e avei upe árape heñóihague San Juan Bautista ha isy omomaiteihague ichupe tata rendýpe. Avei oje’e tata oñemyendyha oñemombare ha oñembohetia’évo kuarahy pytu, sa’ive ojopéva upe jave, ára mbykyvehaguére.

Jepémo San Juan ára ndaha’éi Guaranikuéra mba’eteete, ja’ekuaa oikembaretehague ñane retã rekópe. Ág̃a katu pe mba’e iporãvéva niko ndaikatuiha ñaikũmby San Juan Ára Guarani’ỹre. Iporã ja’e avei San Juan Ára og̃uahẽhague ñane retãme umi español ndive.

Ára 24 pyharépe oñepyrũma ojejapo umi temira’ã.

• Peteĩ ryguasume (uru) oñeñongatuva’erã peteĩ koty iñipytũvape ha oĩva’erã upépe, okaru’ỹre, 24 aravo. Upéi, ára 24 asajépe, oñenohẽva’erã okápe ha ojereva’erã hese umi omendaséva, avati raỹi ipópe; ha upépe ryguasume okarúvo peteĩvagui, upéva ha’ehína upe omendátava pe arýpe.
• Peteĩ ryguasume oñeñongatuva’erã peteĩ koty iñipytũvape ha oĩva’erã upépe, okaru’ỹre, 24 aravo. Upéi, ára 24 asajépe, ojerahava’erã chupe ambue kotýpe oĩhame ijerére: kuãirũ, pirapire, ryguasu rupi'a ha okẽndavoka. Ko’ã irundy mba’e ojehaitypova’erã avati raỹi apytépe. Ryguasume ho’uraẽramo avati, kuãirũ oĩhágui, upéva he’ise ñemenda pe arýpe; ho’uraẽrõ avati, pirapire oĩhágui, upéva he’ise ojerekotaha heta pirapire pe arýpe; ho’uraẽro avati, ryguasu rupi’a oĩhágui, péva katu naiporãi, he’ise po’a’ỹ pe arýpe; ha ho’úramo avati, okendavoka oĩhagui, upéva he’ise óga pyahu ojerekotaha.
• Ára 23, pyharépe, ojekutuva’erã peteĩ kyse pakováre. Upéi ára 24 asaje jave ojehekýivo kyse pakovágui ikatúta oñemoñe’ẽ hese ménarã térã tembirekorã réra ypy.
• Ára 24 ko’ẽme, oñesẽva’erã okápe ha ohasaraẽvévape oñeporanduva’erã héra ha péva ha’éta avei tembirekorã térã menarã réra (térã réra ypy).
• Ára 23 pyharépe, oñemoĩva’erã aramboha guýpe peteĩ itangecha pyahu ha ko’ẽvo oñenohẽvo itangecha aramboha guýgui ojehecháta ipype tembirekorã térã menarã ra’ãnga.
• Ára 24 asaje, oñemondykyva’erã 24 jey tataindy ýpe ha upépe ikatúta oñemoñe’ẽ menarã térã tembirekorã réra ypy.
• Ára 23 pyharépe, oñemoĩva’erã aramboha guýpe mokõi avati ra’ỹi. Peteĩva oguerahava’era peteĩva mborayhu jára réra ha ambuéva katu ambue mborayhu jára réra. Ára 24 ko’ẽme, ojepovyvy ha oñenohẽva’erã peteĩ avati ra’ỹi aramboha guýgui; ha upe térã oñenohẽva ha’e mena térã tembirekorã réra.

Oĩháicha umi temira’ã, oĩ avei umi ñembosarái San Juan árapente oñeha’ãva. Péicha, og̃uahẽvo pyhare, opavave ijaty San Juan-hápe ha oike opaichagua ñembosaráipe héra Guarani meméva.

• Tata ári jehasa
• Yvyra sỹi oguerekóva hu’ãme, jopóiramo: pirapire, ao pyahu térã peteĩ ryguasu ka’ẽ
• Kambuchi jejoka
• Páila jeheréi
• Pelota tata
• Tóro Kandil
• Ñemenda okára o casamiento koygua
• Carrera vosa
• Kure ñembohuguái
• Judas kái
• Mbokavícho

Ko’ã ñembosarái oiko aja peteĩ kuñakarai imba’ekuaáva omoñe’ẽ kuña ha kuimba’épe ipo ha oikuaauka chupekuéra mba’épa oikóta hekovekuéragui tenondeve gotyo. Huguápe katu peteĩ atymbopuha ohenduka purahéi ñanemba’etéva, umi ikyre’ỹvéva; ha opapotávo pe vy’aguasu, opavave osẽ ojeroky vy’a ha tetia’épe. Umi jeroky apytépe oĩ pe hérava “solíto” ha ambuéva.

Oĩháicha temira’ã ha ñembosarái, oĩ avei tembi’u San Juan árapente ojejapóva.

• Mbeju
• Chipa (aramirõ, mestizo, so’o, kavure, piru ha ambuéva)
• Pastel mandi'o
• Chicharõ trenzado
• Chicharõ hu’itĩ
• Pajagua mascada
• Sopa paraguaya
• Chipa guasu
• Mbusia ha butifarra
• So'o jukysy
• So'o josopy – sójo
• Ryguasu ka'ẽ
• Vorivori ryguasu

Pyharepyterã oñembopupu caldo ava (San Juan Bautista-Misiones-pe katu ojejapo batiburrillo); ha oñembosyry (bebidas) hag̃ua oĩ guaripóla, aloha ha kojói haku porãva. Mahe’ẽ – mba’ehe’ẽ (postres) apytépe katu jajuhukuaa: eíra kesúre, eíra manduvíre, andai kamby, arapaho, kamby arro ha kandial.

• Ohai Karai David Galeano Olivera