Úva

Úva térã parral, ha'e peteĩ yva ojeipurúva ojejapo hag̃ua víno^[1]. Oñeñotỹ parraltykuérape, okakuaa hikuái oñembyatypa, poteĩ térã amo 300 parral peteĩ apesãme. Ko yva ro’o imorotĩ térã ipytãngy, he'ẽ asukami, ikatu oje’u ko parral oñemono'õ ramo riremi ha hykuéicha (avei ojepuru mba'eapopyhápe hag̃ua víno ha ha úva piru).

Ikatu hũ, hovy, hovyũ, isay'ju, óro, ipytãngy, ipytã'yju^[2] térã morotĩ, jepémo ko'ã ipahaguéva añetehápe hovyũ ha oñemoambue oúvo parral pytãgui orekóva mokõi genes iñambuéva ojokóva chupekuéra omoheñói haguã antocianina, ko'ãva ha'e umi ome’ẽha hikuái isa'y. Ko antocianina ndohejái avei oñembohypy'a ko yva; ikatu avei ojuka jagua ho’u ramo^[3]. Yva oñembopiru ramo oñembohéra pása térã úva piru. Pe antocianina ha ambue mbosa'yha kímiko ojejuhúva parral pytãhũme ha'e pe ome’ẽva umi sa'y pytã iñambuéva umi víno pytãme.

Hetave umi parral oñeñotỹva oúva yva juehegua hérava vitis vinifera-gui, heñóiva Európa ha Mbyte Ásia-pe. Sa’iveháicha ojejapo hikuái Amérika ha Ásia-pe:

• Vitis labrusca, heñóiva Amérika Retãvorekuéra Joaju ha Kanada-pe.
• Vitis riparia, heñóiva Amérika Retãvorekuéra Joaju kuarahyresẽ-pe ha Québec yvate gotyo.
• Vitis rotundifolia, heñóiva sureste Amérika Retãvorekuéra Joaju-pe Delaware guive Parapyte Méhiko peve^[4].
• Vitis amurensis pe ojeipuruvéva Ásia-pe.

Oĩ avei ambue ka’avo ñemoñare hi'a oñembohérava avei parral, umíva apytépe ikatu ñamombe’u:

Uva Playa (yva Coccoloba uvifera ñemoñare) ha'e peteĩ yva réra ndorekóiva mba'eveichagua joaju parral ndive ha'égui Polygonaceae aty pegua, jepémo ojoguami, ha katu añoite peteĩ ha'ỹi tuicháva. Ko ka'avo ha'e peteĩ yvyramáta ikatúva ituichaiterei, ojehecha jepi Caribe-pe.

Uva Cordillera térã Uva Lleuque (yva especie Prumnopitys andina-gui), peteĩ conífera oúva Ñemby Amérika vore ñembyguápe, ha'ỹi jerére ojejuhu yva ro'o he'ẽ porãva.