Zenón de Elea

En opinión de Aristóteles foi o creador da dialéctica. De acordo cunha descrición que fai Platón no diálogo Parménides, Zenón serviuse da dialéctica como un instrumento para refutar a todos aqueles que se burlaban do seu mestre por negar o movemento e a pluralidade. Trátase, polo tanto, dunha dialéctica negativa, que ve na contradición un límite para o pensamento: se a partir dunha afirmación calquera podemos argumentar que de aí se deriva un absurdo, entón deberemos concluír coa negación da afirmación de partida. En lóxica isto denomínase demostración por redución ó absurdo.

Como acabamos de ver, as afirmacións que Zenón se propuña negar son dúas: a realidade do movemento e a pluralidade. É dicir, nega as certezas sensibles e de sentido común coas que vivimos todos os seres humanos.

En contra do movemento construíu catro argumentos. Segundo a testemuña de Aristóteles, o primeiro consiste en que “o movemento é falso porque o movido tería que chegar primeiro á metade de camiño, antes de poder chegar á meta”. Este razoamento presupón, primeiro, que o movemento consiste en trasladarse dun lugar a outro no espazo e, segundo, a infinita divisibilidade do espazo. Así, para percorrer un traxecto desde un punto A a un punto B, antes hai que pasar por un punto intermedio C. Pero, para chegar a C, antes hai que pasar tamén polo punto D intermedio entre A e C. E así sucesivamente sen fin. É dicir, para ir dun sitio a outro hai que pasar por unha serie infinita de puntos. Pero isto resulta absurdo, xa que así nunca sería posible chegar a ningún sitio. Polo tanto, o movemento non pode ter verdade racional.

A_______D________C________________B
       ... ∞

O segundo e o terceiro argumentos en contra do movemento, os máis célebres, son o de “Aquiles, o dos pés lixeiros” e o da “frecha voadora”. Con relación a estes argumentos comenta Sexto Empírico, con certa ironía, como Dióxenes de Sinope (o cínico) os refutaba todas as mañás: mesmo despois de levantarse, sen dicir palabra, poñíase a pasear de arriba a abaixo na súa estancia, probando así cos feitos o incrible que resultaban os argumentos de Zenón.

Respecto da pluralidade, servíase tamén de paradoxos similares para mostrar o absurdo da mesma. Consideraba que de haber unha multiplicidade de cousas, estas serían finitas e infinitas en número. Mais, como isto resulta contraditorio extraía a conclusión de que a pluralidade non existe.

En conclusión, Zenón servíase da dialéctica para asentar racionalmente o punto de vista monista e inmobilista de Parménides.

Paradoxos de Zenón