Gramática transformacional

Durante os anos cincuenta e sesenta do século XX, Noam Chomsky desenvolveu o concepto de que cada oración ten dous niveis distintos de representación: unha Estrutura Profunda e unha Estrutura Superficial. A estrutura profunda era unha representación directa da información semántica da oración, e estaba asociada coa estrutura superficial (a cal tende a reproducir a forma fonolóxica da oración) mediante transformacións. Hai un malentendido amplamente estendido segundo o cal a estrutura profunda supoñíase idéntica en todas as linguas naturais (para crear a Gramática Universal), con todo, non foi iso o que Chomsky suxeriu exactamente. Chomsky pensou que debería haber considerables similitudes entre a estrutura profunda de distintas linguas, e que esas estruturas revelarían propiedades comúns a todas as linguas que estaban escondidas baixo a estrutura superficial. É discutible que a motivación para introducir as transformacións era simplemente facer gramáticas máis (matematicamente) poderosas, no canto de explicar a orixe das variacións sintácticas entre as linguas. Aínda que, para Chomsky, a capacidade dunha teoría gramatical á hora de xeneralizarse na súa análise de distintas linguas é fundamental, algunhas obras clave ao comezo da Gramática transformacional (por exemplo, a obra de Chomsky Aspects of the Theory of Syntax 1965) fan fincapé no papel que xogan as transformacións para obter o nivel necesario de poder matemático no compoñente sintáctico dunha gramática, que, na súa opinión, as gramáticas estruturalistas, populares naquel momento, non ofrecían. Chomsky tamén salienta a importancia dos dispositivos achegados pola moderna matemática formal para o desenvolvemento dunha teoría gramatical.

Aínda que as transformacións continúan sendo importantes para as teorías actuais defendidas por Chomsky, el xa non defende a idea orixinal das estruturas profunda e superficial. Nun principio, introducíronse dous niveis adicionais de representación: a Forma Lóxica (LF) e a Forma Fonética (PF); posteriormente, nos anos noventa, Chomsky presentou un novo programa de estudo coñecido como minimalismo (véxase máis abaixo), no cal a Estrutura Profunda e a Estrutura Superficial xa non encaixaban, mentres que PF e LF permaneceron como os únicos niveis de representación.

Outro factor que dificulta aínda máis poder entender o desenvolvemento das teorías de Chomsky é o feito de que o significado de Estrutura Profunda e Estrutura Superficial variou co tempo. Durante os anos setenta, ambos se mencionaban simplemente como D-Structure e S-structure. O significado de D-structure foise afastando cada vez máis do inicialmente dado á Estrutura profunda durante os anos sesenta. En concreto, a idea de que o significado dunha oración dependía da Estrutura Profunda deixou de ter sentido cando LF tomou o seu lugar.

Ver o artigo sobre o innatismo

Termos tales como "transformación" poden dar a impresión de que as teorías da gramática xenerativa transformacional enténdense como un modelo dos procesos a través dos que a mente humana constrúe e entende as oracións. Chomsky pensa que en absoluto se trata de algo así: a gramática xenerativa modela tan só o coñecemento que subxace a capacidade humana de falar e entender. Unha das principais ideas chomskianas é que a maior parte de devandito coñecemento é innato e que todas as linguas están compostas a partir dunha serie de principios, os cales tan só varían en certos parámetros (e por suposto, o vocabulario). Polo tanto, un meniño pode ter unha grande expectativa sobre a estrutura da linguaxe en xeral, e soamente necesita deducir os valores de determinados parámetros para a(s) lingua(s) que está aprendendo. Chomsky non foi o primeiro en suxerir que tódalas linguas comparten determinados aspectos, el cita filósofos que compartían as mesmas ideas fai varios séculos. Así a todo, el alentou a teoría do innato seguindo un período dominado principalmente polas tendencias lingüísticas do condutismo. Aínda máis significativo é que fixo determinadas propostas técnicas sofisticadas en relación coa estrutura da linguaxe e, ademais, tomou decisións importantes sobre como debería avaliarse a calidade dunha Teoría da Gramática.

Chomsky chega ata a afirmar que os meniños non necesitan aprender ningunha norma específica de ningunha lingua. E o motivo desta afirmación é que todas as linguas parecen seguir o mesmo conxunto de regras, o que se coñece como Gramática Universal. Pero o efecto destas regras e a interacción entre elas pode variar enormemente dependendo dos valores de determinados parámetros lingüísticos universais. Esta rotunda afirmación é un dos puntos nos cales a Gramática transformacional difire da maior parte das escolas.

Durante os anos 60, Chomsky introduciu dúas ideas centrais para a construción e avaliación de teorías gramaticais. A primeira era a distinción entre competencia e uso lingüístico. Chomsky refírese á evidencia de que as persoas, cando falamos na vida cotiá, a miúdo cometemos erros (por exemplo, comezar unha oración e deixala a medias). Estes erros son irrelevantes para o estudo da competencia lingüística, xa que a competencia é o coñecemento que permite ao ser humano construír e entender oracións.

A segunda idea que introduciu Chomsky estaba en relación coa avaliación das teorías gramaticais. Chomsky distingue entre aquelas que conseguen unha adecuación descritiva e aquelas que van máis aló e conseguen unha adecuación explicativa. As descritivas definen o (infinito) conxunto de oracións gramaticais nunha lingua en particular, mentres que unha gramática que logra unha adecuación explicativa penetra nas propiedades universais da lingua que resulta das estruturas lingüísticas innatas que se achan na mente humana. Polo tanto, se unha gramática ten unha adecuación explicativa, debe ser capaz de explicar os matices das distintas linguas como relativamente pequenas variacións dos patróns universais da linguaxe. Chomsky dicía que, aínda que os lingüistas están aínda bastante lonxe de lograr gramáticas de adecuación descritiva, para progresar na devandita descrición gramatical é imprescindible marcarse a adecuación explicativa como meta. Noutras palabras, os matices reais de linguas individuais poden ser coñecidos tan só a través do estudo comparado dunha ampla cantidade de linguas.

Nos anos 1980, Chomsky propuxo distinguir entre I-Language e E-Language. Distinción similar, pero non idéntica á de competencia e uso da lingua. A Linguaxe-I en referencia á linguaxe interna, é o obxecto de estudo da teoría sintáctica, é a representación mental do coñecemento lingüístico que ten un falante nativo dunha lingua, e é, polo tanto, un aspecto mental. Desde esta perspectiva, case toda a lingüística sería unha rama da Psicoloxía. Linguaxe-E refírese a moitas outras nocións do que é a linguaxe, por exemplo: linguaxe como un ente de coñecemento ou de hábitos de conduta compartidos por unha comunidade. Chomsky expón que tales nocións do que é a linguaxe non son útiles para o estudo do coñecemento innato da linguaxe, tales como a competencia. Ata aínda podendo ser sensatos, intuitivos e útiles noutras áreas de estudo. A competencia tan só se pode estudar se se trata a lingua como obxecto mental.

Chomsky contradixo os criterios hexemónicos durante o século XX suxerindo que as nocións gramatical e non gramatical poderían definirse de forma útil e dotándoas de sentido. Un lingüista condutista radical diría que a lingua se pode estudar tan só con gravacións ou transcricións de conversacións reais. O rol do lingüista centraríase na procura de aspectos mediante a análise de devandita conversación, pero non debería propoñer hipóteses sobre o porqué da existencia de devanditos aspectos, tampouco debería etiquetar devanditas expresións como "gramaticais" ou "non gramaticais". Chomsky mantén que a intuición dun falante nativo é suficiente para definir a gramaticalidade dunha oración. Ou sexa que, se a un falante de galego nativo lle parece difícil ou imposible de entender unha secuencia determinada de palabras en galego, se pode dicir que esa secuencia de palabras é non gramatical[1]. Este concepto liberou a moitos lingüistas de estudar a lingua mediante corpus de fala, xa que agora se vía factible o estudo mediante oracións ideais. Sen este cambio na filosofía do estudo lingüístico, a construción de gramáticas xenerativas sería practicamente imposible, xa que son a miúdo os aspectos escuros e raramente usados dunha lingua os que dan información clave para determinar a súa estrutura, e estes exemplos son moi difíciles de atopar no uso cotián da lingua.

O Programa Minimalista non garda ningunha relación co movemento cultural e artístico minimalista.

Unha parte significativa do estudo actual da gramática transformacional está inspirado no "Programa Minimalista" de Chomsky, descrito no seu libro The Minimalist Program (1995). A nova dirección do estudo envolve a economía da derivación e a economía da representación que empezou a ser significativo nos anos 1990, pero que aínda era un aspecto bastante periférico da teoría da Gramática Xenerativa Transformacional. A economía da derivación é un principio que afirma que as transformacións só ocorren cando son absolutamente necesarias para relacionar trazos interpretativos con trazos non interpretativos. Un exemplo dunha trazo interpretativo é a inflexión nos nomes regulares en galego para construír o plural. cans. A palabra cans tan só pode usarse para referirse a varios cans, nunca en referencia a un só can. Desta forma a inflexión contribúe ao significado da palabra facéndoo interpretativo. Cando a información que aparece na inflexión verbal repite información que xa foi dita polo suxeito, entón a esa información considérase non interpretativa. A economía da representación é o principio que afirma que as estruturas gramaticais deben ter unha razón pola cal se utilizan e existen. Por exemplo, a estrutura dunha oración non debería ser máis extensa ou máis complexa do que o requirido para cubrir as necesidades gramaticais, (este principio non goberna en tódolos casos). A descrición de ambos conceptos feita neste artigo é bastante vaga, de feito, a formulación precisa de devanditos principios é unha tarefa de actual controversia entre distintos lingüistas.

Un aspecto adicional do pensamento minimalista é a idea de que a derivación de estruturas sintácticas debería ser uniforme, o cal quere dicir que as normas sintácticas non se deberían aplicar de xeito arbitraria nun proceso derivativo. Por ese motivo a Estrutura Profunda e a Estrutura Superficial non son referentes no estudo minimalista de teoría sintáctica.

En relación co estudo matemático da gramática, un trazo significativo das gramáticas transformacionais é que son máis poderosas cás gramáticas libres de contexto. Esta idea foi formulada por Noam Chomsky na Xerarquía de Chomsky. Actualmente parece haber consenso ao afirmar que é imposible lograr a descrición de linguas naturais mediante o uso de gramáticas libres de contexto, (polo menos, se dita descrición se basea en criterios chomskianos).

Algunhas normas da Gramática xenerativa transformacional son bastante sinxelas, tales como:

• Núcleo ao comezo do sintagma
  • comín unha mazá sintagma verbal
  • "destrución da cidade" sintagma nominal
  • "en o chan" sintagma preposicional

• núcleo ao final do sintagma.
  • "valentemente vou" sintagma verbal
  • "a grande e branca casa" sintagma nominal

A maioría das linguas adoitan favorecer estas estruturas, aínda que hai excepcións. O xaponés é unha lingua que tende a colocar o núcleo sintagmático ao final do sintagma, mentres que inglés é unha lingua que sitúa o núcleo normalmente ao comezo do sintagma. Poucas linguas seguen o exemplo estrutural do xaponés.

Mentres que Chomsky e outros tantos lingüistas abandonaron moitos aspectos da Gramática Xenerativa Transformacional, esta teoría continúa sendo aplicada en análise sintáctica e no estudo da adquisición da linguaxe durante a infancia.

• Gramática xenerativa
• Lingüística
• Sintaxe
• Xerarquía de Chomsky
• Gramática

Radford, Andrew Transformational Grammar. Cambridge Text Books in Linguistics. 2003. Cambridge.

Frías Conde, Xavier (2002). "Introducción a la sintaxis del español" (PDF). Ianua. Revista Philologica Romania. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 27 de setembro de 2007. Consultado o 09 de xuño de 2007. 

• Texto en formato PDF: Chomsky A Gramática Xenerativa^{[Ligazón morta]}

Santorini, Beatrice & Anthony Kroch. (2000).The syntax of natural language: An online introduction using the Trees program.

[1] Esta afirmación non é enteiramente certa. É posible que unha oración sexa gramatical e, á vez, sen sentido. Tal e como di Chomsky "incoloras verdes ideas dormen con fereza". Tales oracións non teñen ningún sentido, pero non están relacionadas cunha cadea de palabras non gramatical como "home o mordeu can o".