Reino de Xaén

O reino de Xaén foi unha xurisdición territorial da Coroa de Castela desde a súa incorporación no século XIII até a División territorial de España en 1833. Coñecido como o "Santo Reino", comprendeu un territorio que coincide aproximadamente coa actual provincia de Xaén e foi un do catro reinos de Andalucía.

Tras a reconquista do territorio, a primeira idea da monarquía foi crear un reino ao redor de Baeza, o que dese continuidade á Taifa de Baeza e servise para restaurar a desaparecida diocese de Cástulo-Baeza. Con todo, finalmente elixiuse Xaén, que anteriormente fora capital da Taifa de Xaén. Os principais concellos do reino de Xaén foron Andújar, Úbeda, Baeza, Martos, Cazorla e Alcalá la Real.

Desde o punto de vista xurisdicional o territorio do reino de Xaén era tanto de reguengo como señorial, existindo nel señoríos tanto laicos como eclesiásticos. Entre os primeiros atopábanse os territorios da Casa de Santisteban del Puerto, a Casa de Alburquerque, a Casa dos Cobos e da Casa de Arcos. Entre os segundos estaban o Adiantamento de Cazorla e a Encomenda de Martos, propiedade do Bispado de Toledo e da Orde de Calatrava respectivamente, así como Albanchez, da Orde de Santiago.

O Reino de Xaén posuía dous enclaves territoriais situados no Reino de Córdoba, que eran Bélmez e Villafranca de Córdoba. Pola contra, o Reino de Granada tiña un enclave no Reino de Xaén, formado por Bélmez de la Moraleda e Solera.

No século XVIII en territorios do reino de Xaén fundáronse algunhas das Novas Poboacións de Andalucía e Serra Morena.

O Real Decreto de 30 de novembro de 1833 creou a provincia de Xaén, que se formou unindo as localidades do reino homónimo, algunhas localidades do reino de Murcia, e dúas poboacións que até entón pertencían á Mancha: Beas de Segura e Chiclana de Segura. Os lugares do reino de Murcia que se incorporaron a Xaén foron Benatae, Génave, Orcera, Santiago de la Espada, Segura de la Sierra (cos agregados da Porta e de Bujaraiza), Siles, Torres e Villarrodrigo. Así mesmo a nova provincia incorporou os dous enclaves do reino de Granada que existían no reino de Xaén: Bélmez de la Moraleda e Solera, que era un municipio independente (hoxe integrado no de Huelma). Actualmente a provincia ten os seguintes municipios.