Ollo

 

 

Os ollos complexos distinguen formas e cores. O campo visual de moitos organismos, especialmente o dos depredadores, implican grandes áreas de visión binocular para a percepción de profundidade. Noutros organismos, especialmente nos animais de presa, os ollos están situados para maximizar o campo de visión, como en coellos e cabalos, que teñen visión monocular.

Os primeiros protoollos evolucionaron entre os animais fai 600 millóns de anos aproximadamente na época da explosión cámbrica.^[1] O último devanceiro común dos animais posuía o conxunto de ferramentas bioquímicas necesarias para a visión, e ollos máis avanzados evolucionaron no 96% das especies animais en seis dos 35^{[n. 1]} filos principais.^[2] Na maioría dos vertebrados e nalgúns moluscos, o ollo permite que a luz entre e proxéctese sobre unha capa sensible á luz de células coñecida como retina. Os conos (para a cor) e os bastóns (para os contrastes con pouca luz) da retina detectan e converten a luz en sinais neuronais que se transmiten ao cerebro a través do nervio óptico para producir a visión. Estes ollos adoitan ser esferoides, están recheos de transparente xelatinoso humor vítreo, posúen unha lente de enfoque e, a miúdo, un iris. Os músculos que rodean o iris modifican o tamaño da pupila, regulando a cantidade de luz que entra no ollo.^[3] e reducen as aberracións cando hai suficiente luz.^[4] Os ollos da maioría dos cefalópodos, peixes, anfibios e cobras teñen lentes de forma fixa, e o enfoque conséguese telescópicamente, de forma similar á dunha cámara fotográfica.^[5]

Os ollos compostos dos artrópodos están formados por moitas facetas simples que, dependendo dos detalles anatómicos, poden dar unha soa imaxe pixelada ou múltiples imaxes por ollo. Cada sensor ten a súa propia lente e célula(s) fotosensible(s). Algúns ollos teñen ata 28.000 sensores deste tipo dispostos hexagonalmente, o que pode dar un campo de visión completo de 360°. Os ollos compostos son moi sensibles ao movemento. Algúns artrópodos, entre eles moitos estrepsípteros, teñen ollos compostos dunhas poucas facetas, cada unha cunha retina capaz de crear unha imaxe. Con cada ollo producindo unha imaxe diferente, no cerebro prodúcese unha imaxe fusionada de alta resolución.

 

Ao posuír unha detallada visión hiperespectral da cor, a langosta mantis ten o sistema de visión da cor máis complexa do mundo.^[6] Os trilobites, xa extintos, tiñan ollos compostos únicos. Os cristais transparentes de calcita formaban as lentes dos seus ollos. Diferéncianse nisto da maioría dos demais artrópodos, que teñen ollos brandos. O número de lentes nun ollo deste tipo variaba moito; algúns trilobites só tiñan unha, mentres que outros tiñan miles de lentes por ollo.

A diferenza dos ollos compostos, os ollos simples teñen unha soa lente. As arañas saltadoras teñen un par de grandes ollos simples cun estreito campo de visión, aumentado por un conxunto de ollos máis pequenos para a visión periférica. Algunhas larvas de insectos, como as eirugas, teñen un tipo de ollo simple (stemmata) que normalmente só proporciona unha imaxe aproximada, pero (como nas larvas da mosca serra) pode posuír poderes de resolución de 4 graos de arco, ser sensible á polarización e capaz de aumentar a súa sensibilidade absoluta pola noite nun factor de 1.000 ou máis.^[7] Os ocelos, uns dos ollos máis simples, atópanse en animais como algúns caracois. Teñen células fotosensibles pero non lentes nin outros medios para proxectar unha imaxe sobre esas células. Poden distinguir entre luz e escuridade, pero nada máis, o que lles permite evitar a luz solar directa. Nos organismos que viven preto das augas profundas, os ollos compostos están adaptados para ver a luz infravermella producida polas fumarolas quentes, o que lles permite evitar ser fervidos vivos.^[8]

Existen dez disposicións diferentes dos ollos; de feito, todos os métodos tecnolóxicos de captura dunha imaxe óptica utilizados habitualmente polos seres humanos, coas excepcións do zoom e das lentes de Fresnel, danse na natureza.^[2] Os tipos de ollos poden clasificarse en "ollos simples", cunha superficie fotorreceptora cóncava, e "ollos compostos", que comprenden varias lentes individuais dispostas sobre unha superficie convexa.^[2] "Simple" non implica un nivel reducido de complexidade ou agudeza. De feito, calquera tipo de ollo pode adaptarse a case calquera comportamento ou contorna. As únicas limitacións específicas dos tipos de ollo son as da resolución: a física dos ollos compostos impídelles alcanzar unha resolución superior a 1°. Ademais, os ollos de superposición poden alcanzar unha maior sensibilidade que os ollo de aposición, polo que son máis adecuados para criaturas que viven na escuridade.^[2] Os ollos tamén se dividen en dous grupos en función da construción celular dos seus fotorreceptores: as células fotorreceptoras son ciliadas (como nos vertebrados) ou rabdoméricas. Estes dous grupos non son monofiléticos; os cnidarios tamén posúen células ciliadas,^[9] e algúns gasterópodos^[10] e os anélidos posúen ambos tipos de células.^[11]

Algúns organismos teñen células fotosensibles que o único que fan é detectar se a contorna é claro ou escuro, o cal é suficiente para o arrastre do ritmo circadiano. Non se consideran ollos porque carecen de estrutura suficiente para ser considerados un órgano, e non producen unha imaxe.^[12]

Os ollos simples son bastante ubicuos, e os ollos con lentes evolucionaron polo menos sete veces en vertebrados, cefalópodos, anélidos, crustáceos e cubozoos.^{[13][Fallou a verificación]}

Os ollos simples, tamén coñecidos como ocelos, son puntos oculares que poden estar encaixados nunha fosa para reducir os ángulos da luz que entra e incide no punto ocular, para permitir ao organismo deducir o ángulo da luz entrante^[2] Atopados en aproximadamente o 85% dos phyla, estas formas básicas foron probablemente as precursoras de tipos máis avanzados de "ollos simples". Son pequenos, comprenden ata unhas 100 células que cobren uns 100 µm.^[2] A direccionalidade pode mellorarse reducindo o tamaño da abertura, incorporando unha capa reflectora detrás das células receptoras, ou enchendo a fosa cun material refráctil.^[2]

As víboras de fosetas desenvolveron fosetas que funcionan como ollos ao detectar a radiación infravermella térmica, ademais dos seus ollos de lonxitude de onda óptica como os doutros vertebrados. Con todo, os órganos das fosas están dotados de receptores bastante diferentes dos fotorreceptores, concretamente un canle potencial do receptor transitorio específico (canles TRP) chamado TRPV1. A principal diferenza é que os fotorreceptores son receptores acoplados a proteínas G pero os TRP son canles iónicos.

A resolución dos ollos de fosa pode mellorarse considerablemente incorporando un material cun índice de refracción máis alto para formar unha lente, o que pode reducir en gran medida o radio de desenfoque atopado, aumentando así a resolución obtenible.^[2] A forma máis básica, observada nalgúns gasterópodos e anélidos, consiste nunha lente cun índice de refracción. Pódese obter unha imaxe moito máis nítida utilizando materiais cun índice de refracción elevado, que diminúe cara aos bordos; isto diminúe a distancia focal e permite así que se forme unha imaxe nítida na retina.^[2] Isto tamén permite unha maior apertura para unha determinada nitidez de imaxe, permitindo que entre máis luz no obxectivo; e unha lente máis plana, reducindo a aberración esférica.^[2] Unha lente non homoxénea deste tipo é necesaria para que a distancia focal pase dunhas 4 veces o radio da lente a 2,5 radios.^[2]

Os chamados ollos de lente subfocalizada, que se atopan en gasterópodos e vermes poliquetos, teñen ollos intermedios entre os ollos de copa sen lente e os verdadeiros ollos de cámara. Tamén os cubozoos (medusas) teñen ollos con lente esférica, córnea e retina, pero a visión é borrosa.^[14][15]

Os ollos heteroxéneos evolucionaron polo menos nove veces: catro ou máis veces en gastropodos, unha vez nos copépodos, unha vez nos anélidos, unha vez nos cefalópodos,^[2] e unha vez nos quitóns, que teñen lentes de aragonita.^[16] Ningún organismo acuático existente posúe lentes homoxéneas; é de supor que a presión evolutiva a favor dunha lente heteroxénea é o suficientemente grande como para que este estadio se "supere" rapidamente.^[2]

Este ollo crea unha imaxe o suficientemente nítida como para que o movemento do ollo poida causar unha borrosidade significativa. Para minimizar o efecto do movemento do ollo mentres o animal se move, a maioría destes ollos teñen músculos oculares estabilizadores.^[2]

Os ocelos dos insectos levan unha lente simple, pero o seu punto focal adoita estar detrás da retina; por conseguinte, non poden formar unha imaxe nítida. Os ocelos (ollos en forma de fosa dos artrópodos) difuminan a imaxe en toda a retina e, en consecuencia, son excelentes para responder os cambios rápidos de intensidade da luz en todo o campo visual; esta rápida resposta acelérase aínda máis grazas aos grandes fas nerviosos que transmiten rapidamente a información ao cerebro.^[17] Enfocar a imaxe tamén faría que a imaxe do sol se centrase nuns poucos receptores, coa posibilidade de que se danasen baixo a luz intensa; apantallar os receptores bloquearía parte da luz e, por tanto, reduciría a súa sensibilidade.^[17] Esta rápida resposta levou a suxerir que os ocelos dos insectos utilízanse principalmente en voo, xa que poden servir para detectar cambios bruscos de dirección (porque a luz, sobre todo a ultravioleta que absorbe a vexetación, adoita vir de arriba).^[17]

Algúns organismos mariños teñen máis dunha lente; por exemplo, o copépodo Pontella ten tres. A externa ten unha superficie parabólica, que contrarresta os efectos da aberración esférica e permite formar unha imaxe nítida. Outro copépodo, o Copilia, ten dúas lentes en cada ollo, dispostas como as dun telescopio.^[2] Tales disposicións son raras e pouco coñecidas, pero representan unha construción alternativa.

As lentes múltiples obsérvanse nalgúns cazadores, como as aguias e as arañas saltadoras, que teñen unha córnea refractiva: estas teñen unha lente negativa, que amplía a imaxe observada até nun 50% sobre as células receptoras, aumentando así a súa resolución óptica.^[2]

 

No ollos da maioría dos mamíferos, aves, réptiles e a maioría dos demais vertebrados terrestres (xunto coas arañas e algunhas larvas de insectos) o líquido vítreo ten un índice de refracción maior que o do aire.^[2]En xeral, o cristalino non é esférico. As lentes esféricas producen aberración esférica. Nas córneas refractivas, o tecido do cristalino corríxese con material de lente non homoxéneo (véxase lente de Luneburg), ou cunha forma asférica.^[2]Aplanar o cristalino ten unha desvantaxe; a calidade da visión diminúe lonxe da liña principal de enfoque. Por iso, os animais que evolucionaron cun campo de visión amplo adoitan ter ollos que utilizan lentes non homoxéneas.^[2]

Como xa se mencionou, unha córnea refractiva só é útil fora da auga. Na auga, hai pouca diferenza de índice de refracción entre o fluído vítreo e a auga circundante. Por iso é polo que as criaturas que volveron á auga -pingüíns e focas, por exemplo- perderon a súa córnea altamente curvada e volveron a unha visión baseada en lentes. Unha solución alternativa, soportada por algúns mergulladores, é ter unha córnea moi fortemente enfocada.^[2]

 

Unha característica única dos ollos da maioría dos mamíferos é a presenza de pálpebras que limpan o ollo e esparcen bágoas pola córnea para evitar a deshidratación. Estas pálpebras tamén se complementan coa presenza de pestanas que son múltiples fileiras de pelos altamente innervados e sensibles que crecen desde as marxes das pálpebras para protexer o ollo de partículas finas e pequenos irritantes como os insectos.

Unha alternativa ás lentes consiste en revestir o interior do ollo con "espellos", e reflectir a imaxe para enfocala nun punto central.^[2]A natureza destes ollos significa que se un mirase dentro da pupila dun ollo, vería a mesma imaxe que vería o organismo, reflectida cara a fóra.^[2]

Moitos organismos pequenos, como rotíferos, copépodos e platihelmintos, utilizan este tipo de órganos, pero son demasiado pequenos para producir imaxes utilizables.^[2] Algúns organismos máis grandes, como as vieiras, tamén utilizan ollos reflectores. A vieira pecten ten até 100 ollos reflectores de escala milimétrica que rodean o bordo da súa cuncha. Detecta obxectos en movemento cando pasan por lentes sucesivas.^[2]

Existe polo menos un vertebrado, o peixe trasgo, cuxos ollos inclúen ópticas reflectoras para enfocar a luz. Cada un dos dous ollos dun peixe trasgo recolle luz tanto de arriba como de abaixo; a luz que vén de arriba é enfocada por unha lente, mentres que a que vén de abaixo, por un espello curvo composto de moitas capas de pequenas placas reflectoras feitas de cristais de guanina.^[18]

 

 

 

Un ollo composto pode estar formado por miles de unidades fotorreceptoras individuais ou omatidios. A imaxe percibida é unha combinación de entradas procedentes dos numerosos omatidios ("unidades oculares" individuais), que están situados nunha superficie convexa, polo que apuntan en direccións lixeiramente diferentes. En comparación cos ollos simples, os ollos compostos posúen un ángulo de visión moi amplo e poden detectar movementos rápidos e, nalgúns casos, a polarización da luz.^[19] Como as lentes individuais son tan pequenas, os efectos da difracción impoñen un límite á resolución posible que se pode obter (supondo que non funcionen como antenas en fase). Isto só pode contrarrestarse aumentando o tamaño e o número de lentes. Para ver cunha resolución comparable á dos nosos ollos simples, os humanos necesitarían ollos compostos moi grandes, de ao redor de 11 m de radio.^[20]

Os ollos compostos divídense en dous grupos: ollos de aposición, que forman múltiples imaxes investidas, e ollos de superposición, que forman unha única imaxe erecta.^[21] Os ollos compostos son comúns en artrópodos, anélidos e algúns moluscos bivalvos.^[22] Os ollos compostos dos artrópodos crecen nas súas marxes mediante a adición de novos omatidios.^[23]

Os ollos de aposición son a forma máis común de ollos e presumiblemente a forma ancestral dos ollos compostos. Atópanse en todos os grupos de artrópodos, aínda que poden evolucionar máis dunha vez dentro deste fío.^[2] Algúns anélidos e bivalvos tamén teñen ollos de aposición. Tamén os posúe o Limulus, o cangrexo ferradura, e existen suxestións de que outros quelicerados desenvolveron os seus ollos simples por redución a partir dun punto de partida composto.^[2] (Algunhas orugas parecen evolucionar os ollos compostos a partir de ollos simples de forma inversa).

Os ollos de aposición funcionan reunindo unha serie de imaxes, unha de cada ollo, e combinándoas no cerebro; cada ollo adoita achegar un único punto de información. O ollo de aposición típico ten unha lente que enfoca a luz procedente dunha dirección no rabdomio, mentres que a luz procedente doutras direccións é absorbida pola parede escura do omatidio.

O ollo recibe os estímulos dos raios da luz procedentes da contorna e transfórmanos en impulsos nerviosos. Estes impulsos chegan ata o centro cerebral da visión, onde se descodifican e convértense en imaxes. A vista é un dos cinco sentidos que nos permiten comprender o mundo que nos rodea e desenvolvernos nel.

 

O órgano da visión está composto polas pálpebras, os globos oculares, o aparello lagrimal e os músculos oculares externos. A visión binocular, coa participación de ambos os ollos, permite apreciar as imaxes en tres dimensións. O globo ocular mide uns 25 mm de diámetro e mantense na súa posición grazas aos músculos oculares. Está envolvido por unha membrana composta de varias capas.

A capa exterior, chamada esclerótica (27), é espesa, resistente e de cor branca. Recobre a capa intermedia, a coroide (28), que contén abondosos vasos sanguíneos. A capa interna chámase retina (30), e nela atópanse as células sensibles á luz: os bastóns e os conos. A parte anterior do globo ocular está cuberta pola córnea (8), unha membrana transparente e resistente que non posúe vasos sanguíneos.

Ao redor da córnea está a conxuntiva (4). Por detrás da córnea áchase a cámara anterior, limitada polo iris (9) e a pupila (18). Detrás da pupila atópase o cristalino, o corpo ciliar e a cámara posterior. As dúas cámaras están cheas dun líquido, o humor acuoso, que por unha banda mantén a tensión do interior do ollo e, por outro, humedece o cristalino e garante a súa nutrición. O iris está formado por unha fina rede de fibras conxuntivas, ou estroma, provista de numerosos vasos sanguíneos e dos músculos que controlan a dilatación e a contracción da pupila.

A cor do iris depende da transparencia do estroma e da cantidade de pigmento que contén. Cando o pigmento é escaso, os ollos son azuis, mentres que cando hai unha cantidade maior aprécianse matices verdes ou castaños.

O pigmento fórmase durante os primeiros meses de vida, polo que todos os recentemente nados teñen os ollos de cor azul agrisada. A cor definitiva establécese aos dous ou tres meses de vida. Senón hai pigmentación, os ollos parecen vermellos: é o caso dos albinos.

 

O cristalino, situado xusto detrás da pupila, está sostido por unhas fibras conxuntivas moi finas que á súa vez están unidas ao músculo constritor do corpo ciliar. O cristalino fórmase ao longo da terceira ou cuarta semana do embarazo. É brando e elástico nos nenos, pero se endurece co paso dos anos.

O cristalino medra durante toda a vida: nun individuo de 70 anos é case tres veces maior que nun bebé. Detrás do cristalino atópase o humor vítreo, unha masa xelatinosa, abrancazada e transparente que ocupa a maior parte do interior do ollo. Esta masa está rodeada pola retina, que é a túnica máis interna do ollo. A retina, sensible aos impulsos luminosos, está conectada coas fibras do nervio óptico que se prolonga cara ao cerebro.

A zona que rodea o nervio óptico é a papila óptica, unha área que non contén células sensoriais e constitúe o denominado punto cego. Sobre a superficie da retina, no eixo anteroposterior do ollo, hai unha depresión: a mácula lútea ou amarela, que é a zona con maior agudeza visual. O ollo ve a luz visible que vai desde 400 milimicras a 750 milimicras, aproximadamente 3x10⁷ Hz (3 por 10 elevado a 7 Hz) de frecuencia de ancho de banda.

 

A pupila é a parte central do iris. Trátase dunha abertura dilatable e contráctil de cor negra coa función de regular a iluminación que lle chega á retina, na parte posterior do ollo.

A pupila é o diafragma do ollo. Os músculos do músculo ciliar que teñen forma circular e de radio, ábrena ou péchana en función da luminosidade.

 

 

 

A córnea é unha importante porcion anatomica do ollo e o cristalino é un compoñente do ollo con forma viconvexa; constitúen o obxectivo do ollo. Cando un raio de luz pasa dunha substancia transparente a outra, a súa traxectoria desvíase: este fenómeno coñécese co nome de refracción. A luz se refracta no cristalino e proxéctase sobre a retina. O cristalino regula a distancia curvándose máis ou menos. Se o cristalino é opaco, a retina transmite unha imaxe borrosa. Esta patoloxía é coñecida como "cataratas".

Na retina están as células visuais, polo que se pode comparar a unha película fotosensible. A luz, é dicir, a imaxe que percibimos, transfórmase alí en impulsos eléctricos que o nervio óptico transmite ao cerebro. Os nervios ópticos da zona nasal de ámbolos dous ollos entrecrúzanse antes de entrar no encéfalo, formando o quiasma óptico, en cambio a zona temporal non se cruza, deixando nun lado do cerebro o sector nasal dun ollo e o temporal do outro. Logo prolónganse polas vías visuais cara á zona media do cerebro e atravesando o tecido cerebral, alcanzan os centros visuais dos lóbulos occipitales. Ignórase que ocorre con exactitude despois, pero os impulsos eléctricos transfórmanse en imaxes. A imaxe chega investida á retina, pero o cerebro rectifícaa e podemos percibila na súa posición orixinal.

As células sensoriais da retina reaccionan de forma distinta á luz e as cores. Os bastóns actívanse na escuridade, e só permiten distinguir o negro, o branco e os distintos grises. Os conos, en cambio funcionan de día e en ambientes iluminados, e fan posible a visión nas cores.

En realidade hai tres tipos de conos, adaptados a cada un ás cores azul, vermello e verde; os cales interaccionan mezclandose para formar o espectro completo de luz visible. O pigmento dos conos é unha substancia coloreada do retinol. Os conos están concentrados no centro da retina mentres que a frecuencia dos bastóns aumenta a medida que nos afastamos da mácula lutea cara á periferia. Cada Cono (célula) está conectado individualmente co centro visual do cerebro, o que na práctica permite distinguir a unha distancia de 10 metros dous puntos luminosos separados por só un milímetro.

 

 

• Esclerótica
• Fóvea
• Humor vítreo
• Iris
• Mácula
• Punto cego
• Tapetum lucidum (non nos seres humanos)
• Coroide
• Humor acuoso
• Músculo ciliar

• Músculo recto interno
• Músculo recto externo
• Músculo recto superior
• Músculo recto inferior
• Músculo oblicuo superior
• Músculo oblicuo inferior

A miopía é a dificultade para ver de lonxe, xeralmente débese a un diámetro anteroposterior do ollo maior do normal a unha converxencia excesiva do cristalino ou a unha refracción demasiado forte da córnea. En todos os casos, as imaxes proxéctanse por encima da retina e transmítense de forma borrosa.

A Hipermetropía xeralmente congénita, débese a un diámetro anteroposterior do ollo menor do normal, polo que as imaxes proxéctanse por detrás da retina. Non esta relacionada coa distancia ou proximidade do obxecto observado. Os nenos hipermétropes intentan ver mellor entornando os ollos co que sobrecargan os músculos que controlan a forma do cristalino. Por iso adoitan ter a vista cansa dores de cabeza e dificultades para concentrarse.

A presbicia maniféstase en avanzada idade, cando xa resulta difícil ver de cerca e para poder ler o periódico hai que afastalo dos ollos. Este problema débese á perdida de elasticidade do cristalino. Para garantir unha boa visión de cerca, o cristalino debe contraerse: cando xa non pode facelo, a visión próxima faise borrosa con todo a visión de lonxe segue sendo boa. Prodúcese máis ou menos a partir dos 40 anos de idade.

O daltonismo é un defecto xenético polo cal hai unha falta de conos na retina, o cal provoca unha dificultade para distinguir o vermello e o verde, aínda que hai casos en que tamén é difícil diferenciar as demais cores. O daltonismo, moito máis corrente no home que na muller, pode ser hereditario. Non adoita causar outros trastornos, aínda que pode constituír un problema nalgunhas profesións que esixen unha correcta visión das cores.

A conxuntivite é unha inflamación da conxuntiva, que se irrita e adquire unha cor avermellada en vez do branco habitual. Tense proídos no ollo e a sensación que se meteu po dentro. Tamén pode producirse pus como as secreciones coagulan durante a noite, pola mañá resulta difícil abrir as pálpebras. A conxuntivite é unha enfermidade infecciosa ou alérxica moi corrente.

A catarata corresponde a unha opacificación do cristalino e é unha enfermidade bastante frecuente nas persoas maiores. Dado que o cristalino vólvese opaco progresivamente pérdese visión. Moitas veces descoñécese as causas da enfermidade pero pode aparecer en casos de diabetes ou tras unha infección.

O glaucoma é unha afección caracterizada por unha acumulación de líquido no interior do ollo. Dentro do ollo hai unha produción constante de humor acuoso, pero este líquido evacúase na mesma produción. Se a canle por onde se drena o humor acuoso se obstrúe, o líquido non se elimina e a presión intraocular aumenta en exceso. O glaucoma é unha afección grave que se non se cura a tempo, pode xerar a perdida da visión. Hai moitos medicamentos contraindicados cando se padece glaucoma. O incumprimento desta regra pode provocar unha cegueira.

Calquera ferida ou contusión do ollo pode alterar a visión ou causar unha cegueira. En principio o ollo está ben protexido dentro da órbita ósea pero un golpe directo, un proxectil, os anacos do parabrisas ou un produto irritante pode afectalo.

O ollo é moi sensible aos raios ultravioletas ben sexa de orixe natural (reflexo do sol na neve, a area ou a auga) ou artificial (soldaduras eléctricas, aparellos de esterilización, raios UVA).

Unha exposición excesiva produce unha inflamación moi dolorosa coñecida co nome de oftalmia. A única prevención consiste en levar lentes de sol tratadas cun filtro capaz de deter os raios ultravioletas e non uns simples cristais escuros.

• Acromatopsia
• Astigmatismo
• Cegueira
• Cegueira de neve
• Dexeneración macular
• Dexeneración macular asociada á idade
• Diplopía
• Ectropion
• Entropion
• Estrabismo
• Lentes
• Miodesopsias ou "moscas volantes"
• Nictalopía
• Nistagmo
• Ollo seco
• Tirizó
• Retinopatía
• Uveíte
• Xantelasma
• Queratocono

Referencias

• Adaptación visual
• Contraste (visión)
• Hialocito
• Cor dos ollos
• Macropsia
• Micropsia
• Olleiras
• Oftalmoloxía
• Optometría
• Órbita
• Percepción da cor
• Visión

• A evolución do ollo. Arquivado 29 de outubro de 2007 en Wayback Machine.