Lingua bretoa

 

O bretón é falado na Bretaña, especialmente ao oeste dunha liña entre Plouha e La Roche-Bernard (ó leste de Vannes). Provén da lingua falada pola comunidade britana que habitou entre Gran Bretaña e Armórica, e que chegou incluso a Galicia. A lingua foi falada polas clases altas até o século XII. Porén, comezou a decaer e acabou sendo só a lingua das clases baixas da Bretaña occidental, cando a nobreza e a burguesía adoptaron o francés. Como lingua da escrita empregouse o latín até o século XV, cando se pasou ao francés. Aínda así, hai unha pequena tradición de literatura bretoa, e algo do vocabulario do bretón antigo pervive hoxe como termos científicos e filosóficos en bretón moderno.

A monarquía francesa non adoptou ningunha postura cara ás linguas minoritarias de Francia que falaban as clases baixas, aínda que esixía o uso do francés para os asuntos gobernamentais. Co período revolucionario chegou a introdución de políticas que favoreceron o francés por enriba das linguas rexionais, chamadas pexorativamente patois. Os revolucionarios asumiron que os reaccionarios e os monárquicos preferían que a poboación falase as linguas rexionais para que as masas de campesiños estivesen desinformados. En 1794 Barère enviou ao Comité de salut public o seu "informe sobre as linguas", no cal dicía que "o federalismo e a superstición falan bretón". Baixo a Terceira, Cuarta e Quinta repúblicas, até finais da década de 1960, as prácticas humillantes eran comúns nas escolas, tentando erradicar a lingua e cultura bretoas.^[7]

Hoxe, a pesar do centralismo político de Francia e da importante influencia dos medios de comunicación, o bretón é falado como lingua cotiá por arredor de 200.000 persoas. Isto é, porén, moito menos dos 1,3 millóns de 1930. A comezos do século XX a metade da poboación bretoa só coñecía o bretón. Arredor de 1950 tan só restaban uns 100.000 falantes monolingües.^[8]

En 1925, grazas ao profesor Roparz Hemon, apareceu a publicación Gwalarn. Ó longo dos seus 19 anos de vida, Gwalarn tentou elevar a lingua ó nivel doutras grandes linguas internacionais creando traballos orixinais abarcando todos os xéneros e traducindo traballos con sona á lingua bretoa. En 1946 foi substituída pola publicación Al Liamm.

En 1977 creáronse as escolas Diwan, que ensinan bretón aplicando a inmersión lingüística. Teñen uns centos de alumnos dende a escola primaria até a secundaria.

Os títulos da banda deseñada Astérix teñen sido traducidos ó bretón, e curiosamente a vila gala onde Astérix vive está na península de Armórica, hoxe en día Bretaña. Existen tamén traducións doutros títulos de banda deseñada, como Tintín, Spirou, Titeuf etc. Tamén existe versión en bretón dalgúns filmes (Lancelot du Lac, Shakespeare in Love, Marion du Faouet, Sezneg) e series de televisións (Columbo, Perry Mason).

Algúns escritores e lingüistas que publicaron en bretón acadaron sona internacional, como por exemplo Yann-Ber Kalloc'h, Roparz Hemon, Anjela Duval, Pêr-Jakez Helias e Youenn Gwernig.

O primeiro dicionario en bretón, o Catholicon, foi tamén o primeiro dicionario de francés. Foi editado por Jehan Lagadec en 1464, e trátase dunha obra trilingüe con entradas en bretón, francés e latín. Hoxe existen dicionarios bilingües entre bretón e inglés, neerlandés, alemán, castelán e galés. Tamén existe un dicionario monolingüe, o Geriadur Brezhoneg an Here, que define as palabras bretoas en bretón. A primeira edición, de 1995, contiña arredor de 10.000 verbas, e a segunda edición (2001) acadou as 20.000 palabras.

 

 

O bretón fálase principalmente na parte occidental da Bretaña, malia que hai pequenos grupos de falantes na parte oriental, onde tamén se fala galó. O bretón divídese en catro dialectos, coñecidos en bretón como:

• leoneg (leonés), no nordeste.
• tregerieg (tregorés), no norte.
• gwenedeg (vannetés), no sur.
• kerneveg (cornuallés), no sueste.

Este último non debe ser confundido coa lingua propia de Cornualla (kernewek). Tamén existiu un quinto dialecto, hoxe desaparecido, chamado guérandais, falado até comezos do século XX nas rexións de Guérande e Batz-sur-Mer. As fronteiras entre estes dialectos, por outra banda, non están claras, e a división pódese facer entre o dialecto vannetés e o resto, que forman un continuo dialectal.

As vogais en bretón poden ser curtas ou longas. Todas as vogais sen acento son curtas, e as acentuadas poden ser curtas ou longas. Todas as vogais poden tamén ser nasalizadas,^[9] que sinálase engadindo un [n] logo da vogal.

Os ditongos son /ai, ei/.

 

 

O bretón non é unha lingua oficial de Francia, a pesar das demandas de recoñecemento oficial por parte dos autonomistas e doutros sectores da poboación. Estes reclaman que o bretón teña un lugar na escola, nos medios de comunicación e noutros aspectos da vida pública.

En xullo de 2008, a Constitución de Francia foi emendada coa adición do artigo 75-1, que di:

Article 75-1: Les langues régionales appartiennent au patrimoine de la France.^[10]

Artigo 75-1: As linguas rexionais pertencen ó patrimonio de Francia.

Isto é un paso importante para o recoñecemento do bretón e doutras linguas minoritarias de Francia. Porén non hai ningún recoñecemento explícito máis aló disto.

Así e todo, as autoridades rexionais e departamentais empregan o bretón en certa medida, por exemplo na sinalización. Pódese ver certa sinalización bilingüe, como nos nomes das rúas e nalgunhas estacións do metro de Rennes. Segundo a lexislación francesa (lei Toubon) é ilegal incluso que os rótulos comerciais estean unicamente en bretón, deben ser bilingües ou só en francés. Dado que normalmente precísase máis espazo para sinalizar nas dúas linguas, sinalízase normalmente só en francés.

O Ofis ar Brezhoneg, a axencia da lingua bretoa, foi creada en 1999 polo goberno da rexión da Bretaña para promover o uso do bretón. Lanzaron a campaña Ya d'ar brezhoneg, asinada por empresas, organizacións e concellos para promover o uso do bretón, por exemplo instalando sinalización bilingüe e engadindo a opción bretoa nas súas páxinas web.

Hon Tad,

c'hwi hag a zo en Neñv,

ra vo santelaet hoc'h ano.

Ra zeuio ho Rouantelezh.

Ra vo graet ho youl war an douar evel en neñv.

Roit dimp hizio bara hor bevañs.

Distaolit dimp hon dleoù

evel m' hor bo ivez distaolet d' hon dleourion.

Ha n' hon lezit ket da vont gant an temptadur,

met hon dieubit eus an Droug.

A seguinte táboa permite comparar as semellanzas lingüísticas entre o bretón, o córnico, o galó, o galego e mailo francés. Nótanse semellanzas de construción entre o bretón e máis o galó: por exemplo, as expresións para o «esquío», kazh-koad e chat-de-boéz, significan «gato de bosque» en ámbalas dúas linguas.

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Lingua bretoa

• Wikipedia en bretón
• Spilhennig
• Ya d'ar brezhoneg
• Ortografía do bretón

• Histoire de la langue bretonne
• langue-bretonne.com
• Liste de 153 ouvrages pour apprendre le breton (ministère de la Culture)