Marabedí
O marabedí[1] foi unha antiga moeda peninsular utilizada entre os séculos XI e XIV, que tamén serviu como unidade de conta ata o século XIX.
Narciso Sentenach, escribiría en 1905 en relación á época dos marabedís e ao vocábulo:
«Esta é a época áurea e a que acreditou o marabedí a un extremo tal, que non foi despois excluído do noso vocabulario.»[2]
Historia
[editar | editar a fonte]Etimoloxía
[editar | editar a fonte]Se atendemos á etimoloxía máis admitida da palabra marabedí (correspondente aos almorábides) teremos que aceptar a suposición de que antes destes (1086 a 1146) non circulou na Península Ibérica moeda de ningunha clase con este nome, pero como queira que no Foro de Melgar de Suso, de 950, fálase de marabedises, e no de Fernando I aos lugares dependentes do mosteiro de Cardeña tamén se len nalgunhas cláusulas como expresión de valor, e noutros documentos que se puidesen aducir, como o Foro de Sepúlveda, sen citar máis, puidese por iso acaecer unha antinomía, que fixo supoñer a especialistas, que tal etimoloxía almorábide non é taxativa ou que esta palabra tiña unha significación máis ampla entre os cristiáns daquel tempo.
Pretendeuse resolver esta lagoa histórica, en aparente disxuntiva, supoñendo, que os textos primitivos de tales documentos están alterados, pois os que chegaron a nós son copias posteriores, e que os prezos ou multas consignáronse transliterados ás moedas correntes de cando se fixeron estas copias, pero sexa como for, o certo é:
«a fins do século XII e principios do XIII, durante o reinado de Afonso VIII, o marabedí tiña unha existencia perfectamente real, determinada, chamándose así aos dinares almorábides, que aquel rei cristián de Castela imitou á súa vez, acuñando Moeda de ouro, de peso e de valor equivalente, escritas en caracteres arábigos, variando tan só un pouco o texto das lendas, e introducindo entre elas o signo da cruz. [3]»
- O marabedí, xa fose orixinalmente árabe ou cristián, correu indistintamente entre ambos os habitantes posuidores de reinos na Península, vulgo denominado tamén, nas diversas linguas dos reinos peninsulares, como mitcales de ouro, moravitines ou afonsinas.
- Os xudeus, contadores ergo expertos no valor das moedas, tomaban, por aquel tempo, indistintamente os uns ou os outros, fosen marabedís musulmáns ou cristiáns.
Os documentos son tan abundantes que apenas hai foros ou escrituras dos tempos de Afonso VIII ata Fernando III o Santo, que non falen de marabedises, como superior moeda corrente:
Auñacións
[editar | editar a fonte]Os reis intermedios, Fernando II e o inmediato Afonso IX cuñáronos igualmente, pero con tipo distinto, pois imprimiron neles os seus bustos e as lendas con caracteres cristiáns. Fernando III non os cuñou, valéndose dos de reinados anteriores, ata que chegaron os días do seu fillo Afonso X, nos que sufriu esta moeda unha crise, que constitúe unha páxina singular da súa historia.
O seu pai, o rei santo, cuñou só unha moeda divisionaria de billón, que probablemente se viña usando desde antes en Castela, chamada pepión, dos que 180 facían un marabedí.
Modificación do sistema ponderal romano
[editar | editar a fonte]Afonso X, o rei sabio, amante da cultura, foi introdutor de novidades e ideou, entre outras cousas, modificar o sistema ponderal que viña rexendo na Península desde o tempo dos romanos, e que fora substituído no resto de Europa por outro de orixe moi distinta.
O marco de Colonia, foi desde entón aceptado como patrón para os pesos, ao historiar a nova Metroloxía designada por Afonso X, achamos disposicións tan explícitas como a carta de Sevilla de 14 de abril da era de 1299, dada a León, na que tratando de unificar en todos os reinos pésalas e medidas, dicía:
« E dos pesos poñemos o marco Alfonsí, que é este que vos enviamos, en que a oito onças, e na onza a media, e quarta, e oitava. E en líbraa aya dous marcos, que son dez e sex onças. E poñemos arroba, en que aya veynte cinco libras. E no quintal quatro arrobas, que son cient libras.»
Tal é o sistema ponderal que introducía o apelado rei, concluíndo co antigo romano, en vigor ata entón.
Substitución do marabedí pola dobra de ouro
[editar | editar a fonte]« É principio inconcuso (indiscutido) que o peso da moeda ha ter que responder en todo tempo ao -sistema ponderal corrente- (vixente, en uso), así que ao ocorrer cambio tan completo na -metroloxía hispana-, non podía menos que modificarse tamén o sistema monetario a el correspondente.[5]»
Os marabedís casteláns e mouriscos, dunha sexta parte da onza antiga, debían a súa talla a un sistema ponderal distinto ao que se introducía, polo que era imposible equiparalos cos divisores do marco de Colonia cuxo peso era de 3,8 a 3,85 gramos.
Tiña pois que desaparecer o marabedí e ser substituído por outra áurea moeda, que fose divisora do novo tipo ponderal, entón e por esta razón, apareceu a dobra, moeda algo equivalente, aínda que superior ao marabedí, que desde o momento da súa aparición representaba a cincuentava parte do marco de Colonia, cuxo peso medio era de 4,50 gramos, 6,5 máis que o marabedí. (é dicir, o marabedi pesaba -2 gramos)
A dobra quedou desde entón como o tipo da moeda superior daquel tempo pesando a cincuentava parte do marco, viña representar o papel do marabedí, ao que substituía, o que antes se contratou por marabedís, desde entón debía valorarse por dobras, pero non por isto eliminábase o sistema dos marabedís, aínda se seguía contando por eles.
Substitución do marabedí por moeda de prata
[editar | editar a fonte]Ata entón os reis de Castela cuñaran só o billón, e para rematar o ouro, aínda non existía a moeda de prata castelá, como se dixo, Afonso X foi quen designou, ao comezo do seu reinado, cuñar moeda nova en ouro e prata en razón ao marco de Colonia.
Ao introducirse a prata había que darlle algún nome ás pezas que dela se cuñasen, e como en ouro se inaugurara a dobla, polas novas moedas de prata pretendíase continuar o sistema dos marabedís, estimouse oportuno cuñar unhas pezas de prata de módulo aproximado a aqueles e de talle tal, que dada a relación que se establecía entre ambos os metais ricos, «seis de prata valesen tanto como un de ouro», e por isto chamáronselles marabedís brancos ou burgaleses.
Así se viña a continuar pola prata o sistema antigo do ouro, baixo o que existían tantos contratos, e deste xeito, si no ouro introducíase un novo sistema, na prata transixíase co pasado, que por tal medio continuábase. Nisto estaría, ademais, a a razón das equivalencias do marabedí de ouro co de prata.
Uso como moeda de conta
[editar | editar a fonte]Nas décadas centrais do século XIV abandonouse o uso do marabedí como moeda con existencia física. Con todo, continuouse empregando o marabedí como moeda de conta, para facer as conversións entre as diversas moedas en uso. Algunhas destas tiñan valores superiores ao marabedí, mentres que outras, como a branca, serían equivalentes a fraccións de marabedí. Así se fala de tendencia á depreciación do marabedí durante o período 1429-1451, seguido dun período de estabilidade que chegaría ata 1460, e depreciándose de novo ata chegar cara a 1480.[7]
Trala Primeira Guerra Civil Castelá, a finais do século XIV, fixéronse fortes depreciacións para poder pagar a guerra. Ao estar o marabedí relacionado co valor das moedas depreciadas, creouse un novo marabedí, cuxo valor era a metade do vello marabedí.[8]
Uso como moeda da Idade Moderna
[editar | editar a fonte]Moeda de cobre de curso legal que, con sucesivas cuñaxes, estivo vixente desde os Reis Católicos ata a primeira reforma no sistema monetario de Isabel II (1474-1854).
En 1854, baixo o reinado de Isabel II, o marabedí empezou a substituírse polo "céntimo de real"; as emisións de céntimos de real mantivéronse ata 1864, a partir desa data, as moedas de cobre que se empezaron a cuñar, pasaron a chamarse "céntimo de escudo" (tamén denominado "décima" por ser equivalente á décima de real).
-
-
Reverso dunha moeda de 4 marabedís (cobre) dos Reis Católicos da ceca de Cuenca.
-
-
-
-
-
-
As moedas españolas contemporáneas ao marabedí de cobre foron o "Real" de prata e o "Escudo" de ouro. Un cambio común desde 1497; dado que é variable ao longo de toda a época moderna, é o seguinte: Cada 34 marabedís era un Real e á súa vez 16 reais de prata eran 1 Escudo de ouro; polo que 544 marabedís eran un Escudo.
O escudo, desde 1535 cotizou a 350 marabedís. A súa valoración cambia ao longo da época moderna, oscilando entre os 400 marabedís de 1566 e os 440 de 1609. O Real tampouco estivo exento de cambios na súa paridade; cotizou en 1642 a 45 marabedís e a 64 marabedís desde 1686.
No reinado dos Reis Católicos, as moedas de ouro tiveron outros nomes, como ducados, excelentes ou dobres excelentes, e existiron outras moedas de cobre ademais do marabedí, -Diñeiro-, -Branca-.
Os valores máis usuais foron moedas "de a un", "de a dous", "de a catro", "de a oito" e "de a dezaseis" marabedís. Foron cuñadas en distintas cecas durante os reinados de Isabel e Fernando, Xoana e Carlos, Carlos I, Filipe II, Filipe III, Filipe IV, Carlos II, Filipe V, Lois I (dada a brevedade do seu reinado non chegou a cuñar marabedís, aínda que si Treseta, Dobler, Real e Escudo), Fernando VI, Carlos III, Carlos IV, Xosé Napoleón, Fernando VII e Isabel II.
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para marabedí.
- ↑ «Esta es la época áurea y la que acreditó el maravedí a un extremo tal, que no fue después excluido de nuestro vocabulario.»
- ↑ a fines del siglo XII y principios del s. XIII, durante el reinado de Alfonso VIII, el maravedí tenía una existencia perfectamente real, determinada, llamándose así a los dinares almorávides, que aquel rey cristiano de Castilla imitó a su vez, acuñando Moneda de oro, de peso y de valor equivalente, escritas en caracteres arábigos, variando tan solo un poco el texto de las leyendas, e introduciendo entre ellas el signo de la cruz.
- ↑ El fuero de Córdoba, dado a esta ciudad por el rey santo, redimía la pena del homicidio, en ciertos casos, por 270 maravedís.
- ↑ Es principio inconcuso (indiscutido) que el peso de la moneda ha tenido que responder en todo tiempo al ‹sistema ponderal corriente› (vigente, en uso), así que al ocurrir cambio tan completo en la ‹metrología hispana›, no podía menos que modificarse también el sistema monetario a él correspondiente.
- ↑ D. Alfonso X fue el primero que ordenó la acuñación de la dobla de oro, dándole vida para varios reinados, hasta que degenerada, fue substituída por otro tipo de más crédito, en los días de los Reyes Católicos.
- ↑ Guinot, p. 218-220
- ↑ MacKay, p. 52
Véxase tamén
[editar | editar a fonte]Bibliografía
[editar | editar a fonte]- Guinot Rodríguez, Enric. La Baja Edad Media en los siglos XIV y XV. Economia y Sociedad. Madrid: Síntesis. ISBN 84-9756-116-3.
- MacKay, Angus (1981). Money, prices and politics in Fitfteenth Century Castile (en inglés). London: Royal Historical Society. ISBN 0-901050-82-2.
