Historia do Ido

O Ido foi creado a principios do século XX. Houbo varios proxectos de linguas construídas que precederon á creación do Ido. Entre os precursores do dominio: Galien, Blaise Pascal, René Descartes, Gottfried Wilhelm von Leibniz, pero sobre todo Johann Martin Schleyer, inventor do volapük e L. L. Zamenhof, pai do esperanto. Houbo igualmente numerosos proxectos que seguiron á creación do ido como o italico, latin-ido, weltdeutsch...

Ao principio do século XX, a necesidade dunha lingua internacional estaba sendo considerada por numerosas personalidades, notablemente os científicos e os filósofos. Este período corresponde ao dun florecemento de novos proxectos de lingua internacional. A partir da iniciativa do matemático Léopold Leau, creouse desde o 17 de xaneiro de 1901, unha Delegación para a adopción dunha lingua auxiliar internacional co apoio de numerosos científicos. En 1906, a Delegación recibira o apoio de máis de 1.200 membros de academias e universidades de diferentes países e de máis de 300 sociedades científicas.

En maio de 1907, a delegación enviou a pregunta da Asociación internacional das Academias de Viena, que se declarou incompetente, por 12 votos contra 8 e unha abstención. En consecuencia, a delegación formou un comité de traballo cuxos membros foron elixidos por 242 votos sobre un total de 253. Este Comité abarcaba a científicos de renome, tales como o lingüista Jespersen, Schuchardt e Baudouin de Courtenay ou ata o químico Ostwald. Por cooptación, outras personalidades foron admitidas, como o matemático italiano Peano e Léopold Leau e Louis Couturat foron os secretarios do Comité.

O comité reuniuse no Collège de France durante o mes de outubro de 1907 e examinou numerosos proxectos de lingua internacional, presentados a maior parte do tempo polos seus autores. O comité chegou rapidamente á conclusión de que só existían dous proxectos de lingua internacional dignos de interese. O primeiro era o esperanto, inmutable despois do seu aparición en 1887; o segundo era o Idiom Neutral, desenvolvido pola antiga Academia do Volapük. A delegación decidiu finalmente elixir o esperanto, pero aplicándolles reformas definidas polo proxecto do "Ido".

Este proxecto, de autor anónimo no momento da súa presentación, era unha sorte de síntese entre o esperanto e o Idiom Neutral. Como indica o informe do lingüista danés Otto Jespersen, membro do comité da delegación:

Durante o último consello, o centro de discusións virou en torno ao autor do proxecto anónimo Ido que foi presentado polo Señor Couturat en lugar do autor [...] Era unha especie de esperanto que tiña en conta as obxeccións que foran feitas por todos os lados en contra da lingua de Zamenhof e mostrou ben en varios puntos o compromiso desexado entre o Esperanto e o Idiom Neutral.

É pouco probable que Wilhelm Ostwald quedase satisfeito co ido, porque se retirou da presidencia da comisión e creou en 1916 unha lingua construída: o Weltdeutsch. O 29 de setembro de 1926 no diario Vossische Zeitung, explicou a necesidade de crear unha nova lingua internacional para substituír o ido.

A paternidade do proxecto Ido é controvertida. Con todo, o testemuño do lingüista Otto Jespersen, que era membro do comité de traballo, logo da comisión permanente, estableceu claramente que se trataba de Louis de Beaufront. O filósofo francés Louis Couturat coñecía probablemente a identidade do autor do proxecto. Como o proxecto Ido tomaba o nome das súas teses de derivación, a idea de que el era o autor se estendeu.^[1]

Segundo Otto Jespersen, o proxecto Ido foi presentado á asemblea durante a última sesión por Couturat en lugar do autor. Ninguén entre os membros do comité sabía nada sobre o autor, se era Couturat, ou Leau ou algún outro membro do propio comité.^[2]

A relación entre Beaufront e o esperanto é complexa. Inicialmente, Beaufront foi favorable ao esperanto pois foi un pioneiros do esperanto en Francia e, tamén, fora recoñecido como representante de Zamenhof, que dixo:^[3]

Así como unha vez profeticei a morte do volapük no día do seu nacemento, ata coa plena confianza e sen temor a equivocarme, profetizo a morte de calquera sistema que pretenda opoñerse ao esperanto. Vinte e cinco anos de investigación persoal sobre o tema, obrigándome a ver, só en esperanto, a solución real do problema. Desde calquera punto de vista que o consideremos, o esperanto é unha obra de lóxica e dun admirable sentido práctico. É tan plenamente coherente coa axenda real da lingua internacional que calquera novo sistema non puido igualar máis que no pastiche dun xeito evidente, ou mellor devandito, imitando-lo por completo. Así que podemos durmir en paz. Nunca teremos a necesidade de abandonar o esperanto: non se nos dará outro mellor.

En 1901, Zamenhof, fixo que Beaufront o representase perante a editorial Hachette para publicar obras en esperanto. Con todo, resentiuse cando Carlo Bourlet e Théophile avisaran a Zamenhof contra as facultades, demasiado amplas, que Beaufront concedera a Hachette pois Zamenhof quedaría definitivamente vinculado a Hachette, mentres que Beaufront, xunto co editor, terían un dereito absoluto sobre tódolos en esperanto ou relacionados, independentemente dos seus autores. Ao facer descarrilar este asunto, Cart e Bourlet destituíron a Beaufront do seu papel protagonista e evitaron que a edición en esperanto se convertese nun monopolio de Hachette.

Beaufront foi considerado como un traidor polos esperantistas debido a que se supoñía que el era o representante do esperanto cando, o derradeiro día, presentou o ido. Jespersen converteuse en presidente da Academia do Ido e, na revista Progreso, participou activamente nas discusións que pedían unha mellora constante da lingua. Pero despois duns anos, a súa actividade cesou subitamente, en parte porque non estaba contento da forma coa que Couturat e os demais querían facer evolucionar ao ido, pero sobre todo porque sospeitaba que Couturat - cuxo intrigante papel durante o período do comité non quedou claro ata despois - explotou a súa autoridade indecentemente e só era considerado unha marioneta.^[4]

O comité da delegación decidiu nomear, o 24 de outubro de 1907, unha Comisión permanente encargada "de estudar e de fixar os detalles da lingua que será adoptada".^[5] Os membros desta comisión foron Louis Couturat, Wilhelm Ostwald, Otto Jespersen, Baudouin de Courtenay e Léopold Leau. Louis de Beaufront foi ulteriormente cooptado "en razón da súa competencia especial".

A seguir, fundouse a Uniono dei a Amiki dei a Linguo Internaciona (en galego, Unión de Amigos da Lingua Internacional), que comprendía unha Academia e un Comité Directivo. Igualmente, creouse unha revista mensual, Progreso, que foi lanzada en 1908 para publicar as discusións lingüísticas e as decisións da Academia do Ido. Foron os traballos da comisión permanente os que desenvolverán a lingua que tomou o nome de "Ido" despois de que Zamenhof rexeitase tódalas denominacións que empregaban o nome "esperanto".

Para o esencial, a elaboración da lingua rematouse en 1910 coa publicación dos primeiros manuais e dicionarios de ido "conforme ás decisións tomada polo Comité e pola Comisión", tal e como o testemuña a declaración da Comisión asinada por tódolos seus membros.^[6] Acabada a súa misión, a delegación disolveuse o 31 de xullo de 1910 ,logo de fundar a Uniono pola linguo internaciona.

As principais modificacións achegadas ao esperanto na elaboración do ido son as seguintes (tal e como foron enunciadas polo Comité da Delegación):^[6][7]

1. Supresión das letras acentuadas, permitindo imprimir os textos desta lingua, conservando a ortografía fonética e restablecendo a ortografía internacional;
2. Supresión dalgúns trazos morfosintácticos (acusativos, acordo entre o nome e o adxectivo);
3. Regularización da derivación, único xeito de previr a invasión dos modismos, e proporcionar unha base sólida para o desenvolvemento do vocabulario científico e técnico, esencial para a difusión da lingua internacional no mundo científico;
4. Enriquecemento do vocabulario a través da adopción de novas raíces coidadosamente seleccionados de acordo co principio da máxima internacionalidade.

Os idistas atopáronse rapidamente enfrontado a un grave dilema: para algúns, a continuación dos traballos lingüísticos mellorou a calidade da lingua pero, ao mesmo tempo, deu lugar a continuos cambios que dificultaban o seu espallamento entre o prúblico en xeral. Un debate opuxo aos partidarios da estabilidade para difundir a lingua e aqueles que desexaban primeiro acabar o traballo lingüístico. É neste contexto no cal Louis Couturat defendeu na revista Progreso unha vía intermedia:

Certamente, a nosa lingua non está terminada, pero non queremos volvela empezar. Debemos construíla e desenvolvela, paso a paso, de xeito constante, de acordo con principios fixos, de feito, o noso lema é: nin o estancamento inerte nin a axitación incesante, pero progreso constante e continuo.^[8]

Finalmente, logo de moitos anos de traballo intenso decidiuse, en 1914, un período de estabilidade de dez anos para dar a coñecer a lingua.

Foi en pleno crecemento cando o movemento idista foi duramente golpeado por dous tráxicos sucesos. O 3 de agosto de 1914, Louís Couturat morreu nun accidente de coche, o mesmo día en que Alemaña lle declarou a guerra a Francia. A desaparición do defensor máis activo do ido seguido por unha explosión do nacionalismo e a destrución do primeiro conflito mundial asestou un duro golpe ao ido e a idea mesma dunha lingua internacional. O movemento idista sobreviviu realmente en países neutrais como Suíza (incluíndo a actividade de Friedrich Schneeberger, Secretario da Uniono Pola Linguo Internaciona Ido), e Suecia (con Per Ahlberg, editor da revista idista Mondo).^[9][10] A revista Progreso, da que Couturat foi o editor e o redactor, deixou de publicarse en 1914.

Logo da guerra, o movemento idista se reconstituíu lentamente. En 1918, o lingüista francés Antoine Meillet, profesor no Collège de France, eloxiou o ido e a idea dunha lingua internacional, no seu libro Les Langues dans l'Europe nouvelle:

Sería posible, con todo, para proceder de xeito lóxico e, por conseguinte, de xeito máis satisfactorio e máis clara, na formación de palabras que fai esperanto. Isto foi demostrado polos creadores do Ido, a linguaxe baseada no mesmo principio que o esperanto, pero onde os principios aplicáronse con maior rigor. Quéirase ou non destas dúas solucións propostas xa han ter un éxito duradeiro, un feito que se adquire: unha lingua artificial baseada no principio do esperanto e do Ido pode traballar. Para calquera persoa que xa sabe Inglés ou unha lingua romance, e máis para calquera persoa que sabe varios idiomas de Europa occidental, é fácil de aprender esperanto ou Ido, bastan tan só uns días para entender, algunhas semanas para practicar estas linguas.^[11]

En 1920, Schneeberger, presidente da Academia do Ido, anunciou a reanudación dos traballos da Academia.^[9] Louis de Beaufront publicou en 1925 a súa "Kompleta Gramatiko Detaloza" (Gramática completa), que aínda a principios do século XXI segue a ser unha obra de referencia sobre a gramática do ido. Moitos congresos idistas foron organizados: Viena (1921), Dessau (1922), Kassel (1923), Luxemburgo (1924), Turín (1925) e Praga (1926) e apareceron varias revistas idistas.^[10]

En 1927, algunhas serias disensións dividiron ao movemento idista. A aparición en 1922 doutra lingua auxiliar, a Lingua occidental, e o rexurdimento do dilema entre a estabilidade e o cambio debilitaron ao Ido. Os conservadores opóñense aos reformadores. Pola súa banda, Otto Jespersen, que se separou do movemento idista, publicou en 1928 o seu propio proxecto lingüístico, o Novial, e explicou as razóns da súa distanciamento do ido:

A nova lingua, xa que foi modificada durante os debates de Progreso ata que se volveu máis e máis distante do proxecto orixinal de Beaufront, demostrou ser unha linguaxe moi flexible e rico, superior ao esperanto en moitos aspectos, aínda que non do todo satisfactoria como xa terei a oportunidade de mostrar nun capítulo especial. O seu principal inconveniente para min é que os seus fundadores non tiveron como lema Lasciate ogni Esperanto voi ch'entrate,Tradución do italiano: "Abandonade todo Esperanto os que entrades". Alusión ao lema que adorna a entrada ao inferno na obra de Dante: Abandonade toda esperanza os que entrades pero hai que recoñecer que os responsables do ido demostraron que case todos tomaron a palabra "progreso" en serio e están dispostos a continuar agora o desenvolvemento ata o perfeccionamento da LLE [Lingua Internacional], sen pensar que a última palabra díxose xa sobre este tema.^[12]

O Novial, que contén moitas características de Ido á vez que elimina os elementos máis rechamantes do Esperanto (por exemplo, os finais en -ou dos substantivos, os adxectivos en -a ou a conxugación, en -is, -as, -vos) atraeu a un número de idistas como Ahlberg, cuxo diario idista Mondo converteuse en revista novialista.

O congreso idista de Zúric de 1928 marca o comezo da reunificación do movemento idista. L'Uniono pola Linguo internaciona Ido é reactivada. A revista Progreso reaparece a partir de 1931 e continúa sen interrupción ata hoxe en día. O secretario e redactor Matejka declara respecto diso:

Con esta decisión, o traballo iniciouse durante o recente congreso de Sopron, unha nova era para o noso movemento. O espertar de Progreso é algo máis que un símbolo ou unha homenaxe aos seus inesquecibles fundadores, o que demostra o compromiso dos nosos líderes para continuar o traballo do noso mestre Couturat e proporcionar unha tribuna digna deste nome para as discusións libres e o perfeccionamento constante.^[13]

O primeiro número do novo Progreso contiña artigos a algúns dos fundadores do ido como Wilhelm Ostwald ou Léopold Leau e houbo debates sobre a oportunidade de realizar novos cambios, ata que en 1934 houbo un novo período de estabilidade durante unha década. Mais, a situación internacional volveu ser desfavorable para os idiomas internacionais, pola aumento do fascismo e o nazismo así como do stalinismo, seguido pola Segunda guerra mundial e a primeira preocupación do movemento idista foi conseguir sobrevivir aos problemas políticos.^[10]

O movemento idista sobreviviu á Segunda guerra mundial e a revista Progreso nunca deixou de aparecer. Respecto ao traballo lingüístico foise renovando, aínda que a un ritmo lento; o esencial da lingua estaba fixado e o principal obxectivo radicaba na adopción de novas palabras e ao seguimento da evolución da ciencia e a tecnoloxía.

A maior parte dos artigos de Progreso falaban sobre temas diversos, non só lingüísticos, e foi aparecendo unha importante produción poética en Ido de varios autores, entre os que destaca o belga Andreas Juste, que se converteu no principal autor do movemento idista entre os anos 1960-1998 non só pola importancia da súa produción literaria en Ido, senón tamén polo dinamismo que incorporou ao movemento. Os fondos de Andreas Juste inclúen unha biblioteca especializada con máis de 250 libros sobre o ido ou en ido e moitos textos en Ido^[14] que dende o ano 2009, é mantida pola asociación Juste & Co.^[14]

En 2009, o movemento idista está presente en Internet. Existen moitos sitios web,^[15] e moitas listas de discusión en ido ou sobre o ido están activas e, mesmo existe unha versión da Wikipedia en ido. As revistas idistas Progreso, Kuriero Internaciona e Ido-Saluto aparecen regularmente. Os reencontros idistas teñen lugar cada ano. É, xunto con Interlingua, a segunda lingua auxiliar máis falada.

• Muuses, Wilhelmus (1950). Interlingvistiko kaj Esperantologio (en esperanto). Purmerend: J. Muusses. 

• Wikipedia en ido