Lingua hebrea

Hebreo עברית (ʿIvrit)
Pronuncia:	[(ʔ)ivˈʁit] - [(ʔ)ivˈɾit]
Falado en:	Israel, Cisxordania e Franxa de Gaza[1] usado globalmente como lingua litúrxica polo xudaísmo
Total de falantes:	Revivida a finais do século XIX: 9 millóns de falantes de hebreo moderno, dos cales 5 millóns son falantes nativos(2017)[2]
Familia:	Afroasiática  Semítica   Semítica central    Semítica noroeste     Cananea      Hebreo
Escrita:	Alfabeto hebreo Braille hebreo
Status oficial
Lingua oficial de:	Israel (como hebreo moderno)[3] Polonia (Recoñecida como lingua minoritaria)[4] Suráfrica[5]
Regulado por:	Academia da Lingua Hebrea האקדמיה ללשון העברית (HaAkademia LaLashon HaʿIvrit)
Códigos de lingua
ISO 639-1:	he
ISO 639-2:	heb
Mapa
Status
O hebreo está clasificado como "en estado seguro" polo Libro Vermello das Linguas Ameazadas da UNESCO[6]

Este artigo amosa escritos hebraicos. Sen o soporte axeitado, o texto pode mostrar símbolos sen sentido, coma caixas, marcas e outros.

O hebreo^[7] ou hebraico^[8][9] (en hebreo: עִבְרִית ʿIvrit) é unha lingua semítica da familia lingüística afroasiática. Historicamente, é a lingua dos israelitas e dos seus antergos, malia que a lingua non aparece co nome de hebreo no Tanakh. No Tanakh (Biblia xudía), a lingua é chamada "yehudit" (a lingua de Xudá) ou "səpaṯ kəna‘an" (a lingua de Canaan). Os exemplos máis antigos de paleohebreo datan do século -X, na forma de debuxos primitivos, mais "a cuestión da lingua usada na inscrición queda sen responder, facendo imposible probar que era hebreo e non outra lingua local".^[10]

O hebreo deixou de ser unha lingua falada nalgún momento entre os séculos I e IV^[11] e sobreviviu no período medieval só como lingua litúrxica e da literatura dos rabinos. Porén, no século XIX, foi revivida como lingua falada e da literatura, e segundo Ethnologue, hoxe é a lingua de 9 millóns de persoas en todo o mundo,^[12][13] dos cales 7 millóns son de Israel.^[14] Nos Estados Unidos está a segunda maior poboación hebreo falante, con 221.593 falantes fluídos,^[15] a maioría procedentes de Israel.

O hebreo moderno é unha das dúas linguas oficiais de Israel (a outra é o árabe), mentres que o hebreo bíblico é usado para a oración e estudo polas comunidades xudías de todo o mundo. O hebreo antigo é aínda hoxe a lingua litúrxica dos samaritanos, mentres que o hebreo ou árabe modernos é a lingua vernácula. Como lingua estranxeira, é estudada por estudantes de xudaísmo e por arqueólogos e lingüistas especializados no Oriente Medio e as súas civilizacións, así como por teólogos.

A Torah (os primeiros cinco libros da Biblia hebrea), está escrita en hebreo bíblico, lingua da cal deriva a moderna, e que os estudosos cren floreceu no século -VI, na era do exilio babilonio. Por este motivo, o hebreo é chamado polos xudeus Leshon HaKodesh (לְשׁוֹן הַקֹּדֶשׁ), "A lingua sagrada", dende tempos antigos.

A palabra moderna "hebreo" deriva da palabra "Ibri" (plural "Ibrim"), un dos moitos nomes do pobo xudeu. Tradicionalmente, enténdese como un adxectivo baseado no nome dun suposto antergo de Abraham, Eber ("Ebr" עבר en hebreo), mencionado no libro da Xénese 10:21. O nome está posiblemente baseado na raíz "ʕ-b-r" (עבר) que significa "cruzar".^[16] As interpretacións de "ʕibrim" están relacionadas con este verbo; xa que fai referencia ós hebreos como o pobo que cruzou o río Éufrates.^[17] A palabra habiru ou a asiria ebru teñen idéntico significado.^[18]

Na Biblia, a lingua hebrea é chamada Yәhudit (יהודית) porque Xudá (Yәhuda) foi o reino existente no momento da cita (finais do século -VII (Is 36, 2 Reis 18)). En Isaías 19:18, tamén é chamada "Lingua de Canaan" (שְׂפַת כְּנַעַן).

O hebreo pertence ao grupo de linguas cananeas. As linguas cananeas son unha rama da familia de linguas semíticas do noroeste.^[19]

Segundo Avraham Ben-Yosef, o hebreo floreceu como lingua falada no Reinos de Israel e Xudá durante o período de aproximadamente 1200 a 586 a.C.^[20] Os estudosos debaten o grao en que o hebreo era unha lingua vernácula falada na antigüidade despois do exilio babilónico cando a lingua internacional predominante na rexión era o arameo antigo.

O hebreo extinguiuse como lingua coloquial na Antigüidade tardía, mais seguiu usándose como lingua literaria, especialmente en España, como lingua de comercio entre xudeus de diferentes linguas nativas, e como lingua litúrxica do xudaísmo, evolucionando varios dialectos do hebreo medieval literario, ata o seu renacemento como lingua falada a finais do século XIX.^[21][22]

En xullo de 2008, o arqueólogo israelí Yossi Garfinkel descubriu un fragmento de cerámica en Khirbet Qeiyafa que, segundo el, podería ser a primeira escritura hebrea descuberta ata agora, datada de hai uns 3.000 anos.^[23] O arqueólogo da Universidade Hebrea Amihai Mazar dixo que a inscrición era "protocananea", mais advertiu que "a diferenciación entre as escrituras e as linguas propias dese período segue sen estar clara", polo que suxeriu que chamar ao texto hebreo podería considerarse como ir demasiado lonxe.^[24]

O calendario de Gezer tamén se remonta ao século -X, a comezos do período monárquico, a época tradicional do reinado de David e Salomón. Clasificado como hebreo bíblico arcaico, o calendario presenta unha lista de estacións e actividades agrícolas relacionadas. O calendario de Gezer (nomeado así pola cidade en cuxa proximidade se atopou) está escrito nunha antiga escritura semítica, semellante ao fenicio que, a través dos gregos e etruscos, máis tarde se converteron no alfabeto latino. O calendario de Gezer escríbese sen ningunha vogal, e non usa consoantes para implicar vogais mesmo nos lugares nos que a ortografía hebrea posterior as require.

Na rexión atopáronse numerosas táboas máis antigas con escrituras semellantes escritas noutras linguas semíticas, por exemplo, a protosinaítica. Crese que as formas orixinais da escritura se remontan aos xeróglifos exipcios, aínda que os valores fonéticos están inspirados no principio acrófónico. O devanceiro común do hebreo e do fenicio chámase cananeo, e foi o primeiro en usar un alfabeto semítico distinto do exipcio. Un documento antigo é a famosa estela de Mesha, escrita no dialecto moabita; a inscrición de Siloé, atopada preto de Xerusalén, é un exemplo temperán do hebreo. As mostras menos antigas do hebreo arcaico inclúen o ostracon atopado preto de Laquis, que describe os acontecementos que precederon á captura final de Xerusalén por Nabucodonosor II e a catividade babilónica do 586 a.C.

O hebreo estándar, tal como foi desenvolvido por Eliezer Ben-Yehuda, baseouse na ortografía mishnaica e na pronuncia do hebreo sefardí. Porén, os primeiros falantes do hebreo moderno tiñan o yiddish como lingua materna e a miúdo introducían calcos procedentes do yiddish e correspondencias fonosemánticas de palabras internacionais.

Malia usar a pronuncia do hebreo sefardí como a súa base principal, o hebreo israelí moderno adaptouse á fonoloxía do hebreo asquenací nalgúns aspectos, principalmente os seguintes:

• a eliminación da articulación farínxea nas letras chet (ח) e ayin (ע) pola maioría dos falantes de hebreo .
• a conversión de (ר) /r/ dun flap alveolar [ɾ] nunha fricativa uvular sonora [ʁ] ou trilo uvular [ʀ], pola maioría dos falantes, como na maioría das variedades de alemán estándar ou yiddish. véxase r gutural
• a pronuncia (por moitos falantes) de tzere < ֵ > como [eɪ] nalgúns contextos (sifréj e téjša no canto do sefardí sifré e tésha)
• a eliminación parcial de Shva < ְ > (zmán no canto de zĕman sefardí)^[25]
• na fala popular, penúltimo acento nos nomes propios (Dvóra no canto de Dĕvorá; Yehúda no canto de Yĕhudá) e algunhas outras palabras^[26]
• do mesmo xeito na fala popular, penúltimo acento nas formas verbais cun sufixo de segunda persoa do plural (katávtem "escribiches" no canto de kĕtavtém).^[27]

O vocabulario do hebreo israelí é moito máis amplo que o de períodos anteriores. Segundo Ghil'ad Zuckermann:

O número de palabras hebreas bíblicas testemuñadas é de 8198, das cales unhas 2000 son hapax legomena (o número de raíces hebreas bíblicas, nas que se basean moitas destas palabras, é de 2099). O número de palabras hebreas rabínicas certificadas é inferior a 20.000, das cales (i) 7879 son rabínicas por excelencia, é dicir, non apareceron no Antigo Testamento (o número de novas raíces hebreas rabínicas é de 805); (ii) arredor de 6000 son un subconxunto do hebreo bíblico; e (iii) varios miles son palabras arameas que poden ter unha forma hebrea. O hebreo medieval engadiu 6421 palabras ao hebreo (moderno). O número aproximado de novos elementos léxicos en israelí é de 17.000 (cf. 14.762 en Even-Shoshan 1970 [...]). Coa inclusión de termos estranxeiros e técnicos [...], o número total de palabras israelís, incluídas palabras de orixe bíblica, rabínica e medieval, supera as 60.000.^[28]:64–65

En Israel, o hebreo moderno ensínase no presente en institucións chamadas Ulpanim (singular: Ulpan). Hai Ulpanim, propiedade do goberno e privado, que ofrece cursos en liña e programas presenciais.

O hebreo moderno é a lingua oficial principal do Estado de Israel. No ano 2013, había uns 9 millóns de falantes de hebreo en todo o mundo,^[12] dos cales 7 millóns fálano con soltura.^[29][14][30]

No 2013, o 90% dos xudeus israelís eran competentes en hebreo e o 70% eran altamente competentes.^[31] Un 60% dos árabes israelís tamén eran competentes en hebreo,^[31] e o 30% afirmou ter un dominio máis alto do hebreo ca do árabe.^[32] En total, preto do 53% da poboación israelí fala o hebreo como lingua nativa,^[33] mentres que a maioría do resto fálao con soltura. En 2013, o hebreo era a lingua nativa do 49% dos israelís maiores de 20 anos, sendo o ruso, o árabe, o francés, o inglés, o yiddish e o xudeoespañol as linguas nativas da maioría do resto. Aproximadamente o 26% dos inmigrantes procedentes da antiga Unión Soviética dos anos 90 e o 12% dos árabes dixeron falar mal ou nada de hebreo.^[31][34]

Tomáronse medidas para manter o hebreo como lingua principal de uso e evitar a incorporación a grande escala de palabras inglesas ao vocabulario hebreo. A Academia da Lingua Hebrea e a Universidade Hebrea de Xerusalén inventan unhas 2.000 palabras hebreas novas cada ano para conceptos modernos ao atopar unha palabra hebrea orixinal que capte o significado, sendo a alternativa a incorporar máis palabras en inglés ao vocabulario hebreo. O cidade de Haifa prohibiu aos funcionarios o uso de palabras en inglés nos documentos oficiais e loita para que as empresas non utilicen só sinais en inglés para comercializar os seus servizos.^[35] En 2012, propúxose un proxecto de lei na Knesset para a preservación da lingua hebrea, que inclúe a estipulación de que toda a sinalización en Israel debe estar ante todo en hebreo, así como con todos os discursos de funcionarios israelís no estranxeiro. O autor do proxecto de lei, Akram Hasson, afirmou que o proxecto foi proposto como unha resposta á "perda de prestixio" do hebreo e a que as novas xeracións incorporan cada vez máis palabras en inglés no seu vocabulario.^[36]

O hebreo é unha das linguas que a constitución de Suráfrica chama a ser respectadas no seu uso con fins relixiosos.^[5] Ademais, o hebreo é unha lingua oficial da minoría nacional en Polonia, dende o 6 de xaneiro de 2005.^[4]

Existe unha versión da Wikipedia en  Lingua hebrea

• Wikipedia en hebreo
• Recuperación da lingua hebrea

• Hoffman, Joel M, In the Beginning: A Short History of the Hebrew Language. Nova York: NYU Press. ISBN 0-8147-3654-8.
• Izre'el, Shlomo, "The emergence of Spoken Israeli Hebrew", in: Benjamin Hary (ed.), The Corpus of Spoken Israeli Hebrew (CoSIH): Working Papers I (2001)
• Kuzar, Ron, Hebrew and Zionism: A Discourse Analytic Cultural Study. Berlín & Nova York: Mouton de Gruyter 2001. ISBN 3-11-016993-2, ISBN 3-11-016992-4.
• Laufer, Asher. "Hebrew", in: Handbook of the International Phonetic Association. Cambridge University Press 1999. ISBN 0-521-65236-7, ISBN 0-521-63751-1.
• Sáenz-Badillos, Angel, 1993 A History of the Hebrew Language (trans. John Elwolde). Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 0-521-55634-1
• Zuckermann, Ghil'ad, 2003. Language Contact and Lexical Enrichment in Israeli Hebrew. Palgrave Macmillan. (ISBN 9781403917232 / ISBN 9781403938695)

Xeral

• Historia da Lingua Hebrea Antiga e Moderna por David Steinberg (en inglés)
• Short Historia da Lingua Hebrea de Chaim Menachem Rabin (en inglés)

Cursos, tutoriais, dicionarios

• Curso Completo de Hebreo Moderno Transliterado Arquivado 21 de agosto de 2021 en Wayback Machine. (con listaxe de raíces verbais e derivados verbais) (en inglés)
• Hebreo moderno para principiantes na Universidade de Texas (en inglés)
• Dicionario virtual Morfix
• Lingua hebrea, alfabeto e pronunciación