Eurorrexión Galicia-Norte de Portugal

A Eurorrexión Galicia-Norte de Portugal é unha eurorrexión localizada no noroeste da Península Ibérica, e formada por Galicia e o Norte de Portugal. O territorio constituído polas dúas rexións ocupa unha superficie total duns 51.000 km², dos que 29.575 corresponden a Galicia, e 21.284 ao Norte de Portugal, e concentra unha poboación duns 6,4 millóns de habitantes, dos que 2 796 089 corresponde a Galicia, e 3 745 439 ao Norte de Portugal, o que se traduce nunha densidade de poboación de 125,8 hab./km².

No que respecta á dinámica de actividade e emprego na eurorrexión, esta concéntrase principalmente no sector servizos (57,1 %), na industria e construción (32,7 %) e no sector primario (10,2 %) (datos do IGE 2009). A Eurorrexión Galicia-Norte de Portugal configúrase actualmente como un espazo de forte interrelación social, económica e cultural, cheo de oportunidades e cun gran potencial de desenvolvemento futuro.

A Eurorrexión Galicia-Norte de Portugal constituíuse en setembro de 2008, coa constitución da Agrupación Europea de Cooperación Transfronteiriza (AECT). Foi a primeira eurorrexión da Península Ibérica, e só tiña dous referentes en Europa: a agrupación Francia-Bélxica, con sede en Lille, e Hungría-Eslovaquia, con sede na cidade húngara de Esztergom. Vigo sería o centro de operacións da terceira eurorrexión. O responsábel da Comisión para o Desenvolvemento do Norte de Portugal, Carlos Lage, comentou o "grande interese" que tiña nela o presidente da Xunta: "sería desagradábel discutir", engadiu.^[1]

As AECT teñen unha entidade xurídica propia, o que supón "unha nova etapa" e unha "vía innovadora" para a colaboración entre Galicia e Portugal, segundo afirmou o presidente da Xunta, Emilio Pérez Touriño, despois de reunirse con Carlos Lage. O organismo que até entón coordinaba as iniciativas comúns entre ambos os territorios, a Comunidade de Traballo Galicia-Norte de Portugal, creada en 1991, no tiña entidade xurídica.

A eurorrexión xestiona fondos europeos e proxectos de cooperación transfronteiriza. Ademais, levará a cabo o plan Galicia-Norte de Portugal, que conta cun orzamento de 100 millóns de euros e que xa puxo en marcha 130 proxectos.

Unha das variábeis que mellor traduce a influencia da conxuntura económica na calidade de vida da poboación é, sen dúbida, a taxa de desemprego en torno ao 11,7 % (datos do IGE 2009). Neste ámbito, ambas as dúas rexións tiñan, nesa data, niveis de desemprego menos graves que as respectivas medias nacionais.

Cabe destacar que o tráfico medio diario de vehículos pesados e lixeiros por esta zona fronteiriza supón o 49 % de todos os intercambios existentes ao longo de toda a fronteira entre España e Portugal.

En suma, este breve escenario caracterizador dos dous espazos que constitúen a Eurorrexión Galicia-Norte de Portugal asume un carácter de forte complementariedade pero, simultaneamente, converte este espazo nunha plataforma territorial fortemente competitiva nun contexto de crecente globalización e internacionalización da economía.^[2]

Na actualidade, a eurorrexión forma parte do Programa de Cooperación Transfonteiriza España-Portugal (2003-2013).

A cooperación transfronteiriza entre España e Portugal comezou o 31 de outubro de 1991 cando, impulsada pola Xunta de Galicia e a Comissão de Coordenação e Desenvolvimento Regional da Região Norte de Portugal (CCDRN), se constituíra, ao abeiro do Acordo Constitutivo, elaborado en virtude do Convenio Marco Europeo sobre Cooperación Transfronteiriza entre Comunidades e Autoridades Territoriais do Consello de Europa de 1980, con apoio das administracións da Unión Europea, España e Portugal.^[3]

O 27 de setembro de 2007, o daquela director xeral de Caixa Galicia, José Luis Méndez López falou, en Ponferrada, da posibilidade duna ampliación da Eurorrexión. Indicou que, segundo os estudos dos expertos da Caixa, a comarca do Bierzo entraría de cheo na Macrorrexión que eles contemplan que se crearía co Norte de Portugal, «desde Porto, e que incluiría Galicia, Asturias e boa parte de León». Máis que birrexionalidade «os medios están postos, falta algunha comunicación, pero cando chegue o ferrocarril de alta velocidade aquí vai contar esta zona con magníficos portos loxísticos competitivos con todo os do Canal». A súa reflexión causou a satisfacción do rexedor ponferradino, quen insistira sempre sobre a necesidade dunha relación infraestrutural e económica de Ponferrada con Vigo e o Porto: «creo que os que estades aquí veredes que se identifica co que nós sempre pensáramos», dixo o alcalde.^[4]

Posteriormente, no ano 2000, Castela e León creou unha comunidade de traballo coa rexión Centro de Portugal co mesmo propósito.^[5]

As macrorrexións, tal e como as define a propia Unión Europea, son territorios de rexións pertencentes a diferentes países asociados por un ou máis trazos ou desafíos comúns, é dicir, unha unión de rexións que se unen para facer un camiño xuntos e alcanzar obxectivos conxuntos en base a intereses e recursos comúns.

As macrorrexións son unha innovación na arquitectura da Europa a 27 (agora xa a 28). A día de hoxe están constituídas só dúas, unha nas rexións do mar Báltico, denominada "Báltico", na que participan oito estados membros da UE, e outra na conca do río Danubio, chamada "Danubio", con seis estados membros involucrados, aínda que outra estrutura deste tipo prepárase tamén para unir forzas en torno ao mar do Norte e o Canal da Mancha.^[6]

O 17 de setembro de 2010, o presidente da Comisión de Coordinación e Desenvolvemento Rexional da Rexión Norte de Portugal (CCDR-N), Carlos Cardoso Lage, o presidente da Xunta de Galicia, Alberto Núñez Feijóo e o presidente da Xunta de Castela e León, Juan Vicente Herrera, asinaron en Valladolid o convenio polo que se constitúe a Macrorrexión "Rexións do Sudoeste Europeo (RESOE)", a primeira deste tipo que se pon en marcha no territorio ibérico.^[7]

Portugal e España analizarían, no seguinte cumio bilateral luso-español, en decembro, en Elvas, a creación da primeira macrorrexión ibérica, un espazo de nove millóns de habitantes que abre novas perspectivas de negocio e investigación científica. O paso seguinte sería o recoñecemento, por parte dos dous gobernos, da importancia estratéxica deste novo modelo de cooperación, que xorde das experiencias bilaterais e transfronteirizas. A idea que subxace nesta iniciativa ibérica non é da creación de novos organismos, senón a de complementar ás comunidades de traballo xa existentes. Se os dous Estados estiveran de acordo na importancia da constitución da macrorrexión do Suroeste Europeo (como así sucedeu), a proposta sería presentada á instancias comunitarias.^[8]

Na perspectiva portuguesa, a macrorrexión sería unha nova oportunidade para estreitar relacións e contactos coas rexións veciñas. «O Norte é a maior rexión exportadora de Portugal, e necesita articularse máis con outras rexións», afirmou o responsábel da CCDR-N, engadindo que «o movemento da cooperación transfronteiriza xa está en marcha; cómpre intensificalo». Se até o de agora as relacións con Galicia privilexiaran a beira marítima e con Castela e León as potencialidades da conca hidrográfica común do Douro, a macrorrexión, ao promover lazos tripartidos, abre novas oportunidades de negocio e de desenvolvemento, segundo Carlos Lage.^[8]

A industria do automóbil, as universidades e a investigación, o fomento do emprego, a protección e aproveitamento do patrimonio ambiental e a promoción da cultura e o turismo son as áreas fundamentais que se inclúen no documento de constitución desta unión de forzas de Galicia, Castela e León e a Rexión Norte de Portugal.^[6]

As tres rexións da nova RESOE constitúen un espazo que reúne a máis de nove millóns de habitantes repartidos entre os tres territorios, cunha extensión superior aos 145.000 km², nos que se asentan unha vintena de universidades e sete aeroportos de diferente tamaño, como recursos potenciais de desenvolvemento económico.^[6]

A nova macrorrexión nacía aberta á incorporación doutras autonomías —no caso de España— e rexións do resto de Europa que compartan intereses estratéxicos, xa que neste tipo de estrutura non é necesario que se comparta fronteira, como ocorre no caso das eurorrexións.^[6]

A ampliación da nova macrorrexión tivo unha xestación longa. Cerca de tres anos despois do anuncio do proxecto, a idea da ampliación da macrorrexión europea recuperou o 25 de setembro de 2013 o impulso que perdera desde 2010. Os presidentes da Comissão de Coordenação e Desenvolvimento Regional do Norte (CCDRN), Emídio Gomes, o presidente da Xunta de Castela e León, Juan Vicente Herrera, e o vicepresidente do goberno galego, Alfonso Rueda, reuníronse en Salamanca para reanimar a macrorrexión do Suroeste Europeo.^[9]

Finalmente, o 9 de maio de 2014 prodúcese a primeira ampliación da macrorrexión RESOE coa incorporación de dous socios máis, Asturias e a Rexión Centro de Portugal, nun acto no que se asinou, no Porto, o memorando que formalizou ditas incorporacións. No acto tomaron a palabra o presidente da Xunta de Galicia, Alberto Núñez Feijóo; o presidente da Xunta de Castela e León, Juan Vicente Herrera, os presidentes das Comisións de Coordinación e Desenvolvemento Rexional (CCDR) das rexións Norte e Centro de Portugal, Emídio Gomes e Pedro Saraiva, e o presidente do Principado de Asturias, Javier Fernández Fernández. Con estas dúas incorporacións a macrorrexión conta xa con once millóns de habitantes, máis que ningunha outra comunidade da Península Ibérica, e ocupa o 30 % do seu territorio.^[5][10][11]

Neste acto o presidente da Xunta de Galicia, Alberto Núñez Feijóo, subliñou «a aposta da macrorrexión por impulsar a cooperación para se erixir en referencia do crecemento intelixente, sostíbel e integrador» que preconiza a Unión Europea. O xefe do executivo galego destacou que a ampliación da macrorrexión prodúcese «no momento preciso», xa que ten lugar cando comeza a programarse o destino dos fondos europeos até o 2020. As cinco rexións que rubricaron o acordo no Porto comparten dificultades como a caída da natalidade, o envellecemento e a perda de poboación. Feijóo sinalou, ao respecto deste grave problema demográfico, que «desde esta macrorrexión estamos convencidos de que temos que levalo, en primeiro lugar ás axendas nacionais dos nosos países e, simultaneamente, as axendas europeas, tanto no Comité das Rexións^[12] como na propia Comisión Europea».^[10]

Pola súa parte, o presidente asturiano no seu discurso manifestou que a a macrorrexión así conformada constitúe unha alianza para «alentar o progreso das nosas rexións dentro da Unión Europea» e para «lograr melloras para os nosos cidadáns; a pesar de que este é un desafío que afecta a partes importantes do territorio, segundo Fernández «nin as institucións nacionais nin as europeas deron até agora unha resposta suficiente». O memorando de adhesión de Asturias destaca tres ámbitos de actuación prioritarios: transportes e loxística, competitividade industrial mediante o impulso da investigación e o desenvolvemento (I+D) nos procesos industriais, e investigación e excelencia universitaria, defendendo a creación dunha área de excelencia dentro do Espazo Europeo de Educación Superior que implique ás universidades da macrorrexión. Tamén alentarán a colaboración entre as universidades e as empresas, con prioridade para a cooperación tecnolóxica e o desenvolvemento de actividades de I+D+i.

Sobre a mellora das comunicacións, o presidente asturiano destacou que a construción do Corredor Atlántico^[13] «ten que ser prioritaria, porque falamos dunha infraestrutura vertebral para a península Ibérica e para a propia Unión Europea»; unha obra que, advertiu, «só cumprirá a súa finalidade de se completa co despregue das infraestruturas previstas no Noroeste peninsular».^[5]

A macrorrexión RESOE amplíase nun momento en que as tres comunidades autónomas españolas concernidas deixarán de ser para a UE obxectivo número 1, o que significa a perda de axudas comunitarias como as percibidas até agora. O novo escenario orzamentario prima as alianzas territoriais para optar aos fondos destinados a fomentar a economía produtiva e xeradora de emprego. A Comisión Europea formulou favorecer estas fórmulas de cooperación interterritorial cunha nova liña de subvencións e propiciar unha maior racionalidade no gasto público.^[5]

Mapas indicando a situación xeográfica dos territorios que forman na actualidade a macrorrexión:

• Palmeiro Piñeiro, José Luis & Pazos Otón, Miguel (2008): "La Eurorregión Galicia-norte de Portugal: una aproximación a la movilidad en el contexto ibérico" in Estudios Geográficos, 69, Nº 264, paxs. 215-245. PDF

• Eurorrexión
• Macrorrexión
• Comunidade de Traballo Galicia-Norte de Portugal

• Especialistas galegos e portugueses debateram a Euro-Região Galiza-Norte de Portugal Externato Infante D. Henrique, de Ruílhe – Braga (en portugués) Consultada o12/1/20912.
• Eurorregión Galicia-Norte de Portugal en Cluster da madeira de Galicia (en castelán)
• ¿Crisis en la Eurorregión? Artigo de Emilio Pérez Touriño no xornal El País 10/10/2010. (en castelán) Consultada o 13/1/2012.
• Touriño aboga por un estatuto para la Eurorregión Galicia-Norte de Portugal que incorpore a Asturias y parte de Castilla^{[Ligazón morta]} terranoticias (en castelán) Consultada o 13/1/2012.
• Novo disco dos Milladoiro é o hino da euroregião Arquivado 12 de maio de 2014 en Wayback Machine. (en portugués)
• As possibilidades competitivas da Euro-região Galiza/Norte de Portugal Vídeo da UVIGO. Presenta: José Alberto Rio Fernandes, Profesor da Universidade do Porto. Relatorio: Luís Braga da Cruz, Presidente do Consello Social da Fundación CEER e da Fundaçao Serralves. (en portugués)