Constancia de la Mora

Constancia de la Mora

Biografía
Nacemento	(es) Constancia de la Mora Maura 28 de xaneiro de 1906 Madrid, España
Morte	26 de xaneiro de 1950 (43 anos) Guatemala
Causa da morte	accidente de autobús
Actividade
Ocupación	política, escritora
Partido político	Partido Comunista de España
Obra
Obras destacables (1939) In Place of Splendor (en)
Familia
Cónxuxe	Ignacio Hidalgo de Cisneros
Pais	Germán de la Mora y Abarca   e Constancia Maura Gamazo
Parentes	César de la Mora, tío paterno
Descrito pola fonte	Dictionary of Women Worldwide

Constancia de la Mora Maura, nada en Madrid o 28 de xaneiro de 1906 e finada en Guatemala o 26 de xaneiro de 1950, foi unha aristócrata española que apoiou firmemente a causa republicana durante a guerra civil.^[1] Casada co xefe das Forzas Aéreas Republicanas, foi a directora da Oficina de Prensa Estranxeira da República.^[2]

Nada en xaneiro de 1906 nunha familia da aristocracia, viviu os seus primeiros anos no seo da alta sociedade madrileña. O seu pai era Germán de la Mora Abarca e a súa nai Constancia Maura Gamazo, filla de Antonio Maura. Entre as irmás de Constancia estaba Marichu de la Mora, moi próxima á Falanxe^[3]

Estivo casada en primeiras nupcias co malagueño Manuel Bolín (irmán de Luís Bolín) con quen tivo unha filla e posteriormente foi a muller do xeneral da aviación republicana Ignacio Hidalgo de Cisneros e López de Montenegro.

Constancia uniu a súa sorte á da España republicana durante a guerra civil española. O seu matrimonio con Hidalgo de Cisneros, xefe das Forzas Aéreas Republicanas, envolveu á parella nunha aureola de lenda.

Foi nomeada xefa da Oficina de Prensa Estranxeira republicana. Tras a derrota da República na Guerra civil, Constancia da Moura exiliouse a México e publicou a súa autobiografía In place of Splendor (Doble esplendor, na súa tradución ao castelán); Eleanor Roosevelt presentou este libro en Nova York. Morreu aos 44 anos de idade nun accidente de tráfico en Guatemala.^[4]

As vidas de Constancia e Marichu de la Mora Maura, representan co máximo de expresividade o enfrontamento entre os dous sectores nos que se dividiu a sociedade española durante a guerra civil. E tamén o terrible contraste entre as penosas consecuencias posteriores que padeceron quen se mantiveron fieis á República fronte ao triunfo de quen se uniron ás forzas que se alzaron contra ela.

Constancia e Marichu de la Mora Maura eran irmás. Netas de Antonio Maura, seguiron con todo camiños distintos.

Constancia, que era a irmá máis vella, divorciouse aos 25 anos do seu primeiro marido, moi próximo ao grupo que preparaba a rebelión contra a República, (o seu ex cuñado, Luís Bolín, correspondente en Londres, foi quen fretou o avión Dragon Rapide que levou a Franco de Canarias a Marrocos o 18 de xullo de 1936). Foi unha das primeiras mulleres en acollerse á lei do divorcio aprobada pola República, co fin de contraer segundas nupcias con Hidalgo de Cisneros, relevante aviador republicano, que foi máis tarde xefe das Forzas Aéreas Republicanas. Constancia abrazou, xunto ao seu marido, a causa republicana durante a guerra civil, ingresando no Partido Comunista de España, e traballando na Oficina de Prensa do Ministerio de Asuntos Exteriores do Goberno republicano. Destacou na vida intelectual madrileña, da época anterior á Guerra Civil, mantendo posicións feministas e relacionándose con escritores como Juan Ramón Jiménez e Zenobia Camprubí.

Por contraste Marichu de la Mora, que era amiga persoal de José Antonio Primo de Rivera e da súa irmá Pilar, formou parte do núcleo inicial de Falanxe e durante a guerra civil contribuíu a organizar a Sección Feminina na zona sublevada.^[5]

Durante a última parte da guerra civil Constancia de la Mora viviu durante varios meses en Barcelona, acompañando ás forzas republicanas na súa retirada final cara aos Pireneos, separándose alí do seu esposo que volveu a España para contribuír á defensa do último reduto republicano. Constancia partiu cara a Estados Unidos para solicitar axuda para a República. En América fixo amizade con Eleanor Roosevelt, Ernest Hemingway, Jay Allen, Paul Elliot e Martha Gellhorn, a algún dos cales xa tratara en España. Aos 33 anos escribiu en inglés a súa autobiografía (In place of Splendor), publicada en Nova York. En 1939 instalouse en México, exiliada, onde pertenceu á Unión de Mulleres Españolas, que recollía fondos para os presos antifranquistas, e máis tarde á Xunta do Comité de Axuda aos Refuxiados. Ata que terminou a segunda guerra mundial, en 1945, non puido reunirse coa súa filla, que foi unha das nenas evacuadas a Rusia durante a Guerra Civil. E en xaneiro de 1950, a véspera de cumprir 44 anos, Constancia morreu nun accidente de tráfico en Guatemala.^[6]

Pablo Neruda, grande amigo seu, asistiu ao seu enterro, pronunciando un sentido discurso que comezaba:

“Constancia, tu partida nos ha caído en medio del corazón y en medio de nosotros como un rayo negro, como una sombra terrible”… Pablo Neruda (ante la tumba de Constancia en Cuernavaca, Morelos)

Por contraste, Marichu de la Mora Maura, converteuse nunha relevante política, escritora e xornalista na España posterior á guerra civil. Só era un ano máis nova que a súa irmá Constancia, e ambas recibiron idéntica educación, nos mesmos centros de ensino, pero os seus destinos foron moi distintos.

Marichu de la Mora casou en 1929 con Tomás Chávarri Lignes, sendo un dos seus fillos o director de cine Jaime Chávarri. Antes da guerra colaborou estreitamente con Pilar Primo de Rivera na organización da Sección Feminina, quen a nomeou secretaria da organización. Posteriormente foi delegada nacional de Prensa e Propaganda. Dirixiu a revista E na que colaboraron escritores e poetas falanxistas relevantes como Eugeni d'Ors, Dionisio Ridruejo, Eugenio Montes, etc. e, segundo moitos informadores, foi a muller que inspirou a Dionisio Ridruejo gran número dos seus poemas. Foi a primeira muller española con carné de xornalista. Xunto coa princesa Smijlia, promoveu en Eivisa a moda ad-lib e foi a primeira presidenta do Círculo de Escritores de Moda. Ademais de colaboradora do diario Madrid, foi subdirectora da Actualidad Española e colaborou con Semana cando era director o académico Manuel Falcón. Marichu de la Mora faleceu na súa casa de Mata do Pirón, en Segovia, o 1 de novembro de 2001, aos 94 anos de idade.^[7]

A autobiografía de Constancia de la Mora, Doble esplendor, constitúe un interesante documento sobre a historia dunha muller española na primeira metade do século XX, concretamente sobre a vida dunha muller que se rebela contra as convencións sociais propias da súa clase. Comeza unha mañá de marzo de 1931 cando unha moza da alta sociedade española que regresa a Madrid procedente de Málaga, que acababa de separarse do seu marido e viña disposta a "empezar unha nova vida", dáse conta de que España enteira se dispuña a facer algo moi parecido", ao proclamarse a República.

A primeira parte do libro describe como unha moza da aristocracia madrileña convértese nunha rebelde con simpatías republicanas, enfrontada á súa familia, refúxiase na amizade de intelectuais como Zenobia Camprubí ou Juan Ramón Jiménez, e casa polo civil cun oficial de aviación republicano.

A segunda metade do libro contén un relato minucioso da guerra civil española vista desde unha perspectiva comprometida, incluíndo sucesos de Madrid, Alacant, Valencia e Barcelona, cidades onde a autora viviu durante a guerra.

O libro é citado por autores anglosaxóns do talle de Edward Malefakis, Gabriel Jackson, Burnett Bollotten ou Hugh Thomas, pero é menos coñecido en España porque a súa primeira edición (1939) foi publicada en Estados Unidos, en inglés.^[8] Educada en Inglaterra, Constancia de la Mora falaba un bo inglés, por pasar unha longa tempada en Cambridge, pero algúns investigadores sosteñen que para escribir o libro Constancia contou coa colaboración dunha xornalista norteamericana.^[9]

In place of Splendor: the autobiography of a Spanish woman conseguiu unha grande aceptación por parte dos lectores e os críticos, e foi traducido a numerosos idiomas. Richard Collins tentou a súa adaptación cinematográfica en 1946, co mesmo título que o libro, aínda que con menos éxito.^[10]

Cando Constancia de la  Mora estableceuse en México, escribiu a versión española do libro (Doble esplendor) que foi publicada en devandito país. Tamén se fixeron traducións ao francés, alemán, italiano, checo,romanés e ruso, pero a obra tivo unha mínima difusión en España pola situación política. En 1977 fíxose unha edición española, que non se reeditou.^[11] En 2004, publicouse unha nova edición en España, con prólogo de Jorge Semprún Maura.^[12]

Nos últimos anos publicáronse varios libros sobre Constancia de la Mora, e tamén sobre o seu esposo Ignacio Hidalgo de Cisneros. "La roja y la falangista. Dos hermanas en la España de 36", de Inmaculada de la Fuente, que narra dúas vidas enfrontadas, as de Constancia e Marichu de la Mora Maura. "Constancia de la Mora. Esplendor y sombra de una vida española del siglo XX", de Soledad Fox Maura, tradución dunha obra editada en Estados Unidos. En realidade publicáronse en inglés dúas edicións con distinto título, "Constancia de la Mora, in war and exile", en 2007 e "A spanish woman in love and war", en 2011, ambas de Soledad Fox. "Dos aristócratas republicanos. Constancia de la Mora y Maura e Ignacio Hidalgo de Cisneros", de Arturo del Villar. “Dos mujeres modernas: Isabel Oyarzábal Smith (1879-1974) y Constancia de la Mora Maura (1906-1950)", en Memoria, escritura e voces de mulleres, Universidade de Málaga, 2011. O propio "Doble esplendor", reeditado en España en 2004. E as memorias do seu esposo Hidalgo de Cisneros, "Cambio de rumbo", publicadas no estranxeiro en dous tomos, en 1961 e 1966, que non foron reeditadas en España até 1977. Sobre o seu esposo filmouse recentemente un documental, "Camarada General", que tamén se refire a Constancia de la Mora.

Na localidade de San Juan, en Alacant, o Concello deu o nome de Constancia de la Mora a unha rúa, en conmemoración ao labor que realizou durante a Guerra Civil na evacuación e o coidado de nenos para protexerlles dos bombardeos. A homenaxe a Constancia de la Mora foi aprobado no pleno 3 de abril de 2004, e lembra a época en que Constancia se estableceu en Sant Joan ao coidado dos nenos evacuados de Madrid, que se instalaron na herdade Vila Amparo.^[13] Posteriormente, Constancia tamén instalou e atendeu en San Juan unha residencia para aviadores feridos en combate.

Cando se reeditou "Doble esplendor", Rafael Alberti dedicoulle a Constancia de la Mora un poema, no que revivía os anos de loita común pola liberdade:

"Constancia de la Mora, compañera y amiga:
tantos años pasados y aquí estás nuevamente,
aquí tu vida clara, el difícil camino
valeroso, leal y puro que elegiste.

Tantos años pasados pero que no han pasado.
Revives en tu ejemplo y contigo el de España,
aquel pueblo sencillo viril que acompañaste,
miliciana hasta el día de tu imprevista muerte.

Que no fue servidumbre a temores oscuros
la de tu corazón en las horas amargas.
Fue amor, ciega esperanza, entrega luminosa,
hasta borrar las huellas próceres de tu origen."

Connie, como era coñecida Constancia de la Mora polos seus amigos americanos, instalouse definitivamente en México, porque pola súa militancia comunista foille denegado o visado cando quixo regresar a Estados Unidos. En México traduciu a súa obra ao español, e publicouna co título "Dobre esplendor". Dedicou gran parte dos seus esforzos a apoiar aos exiliados da República e aos presos políticos que se atopaban nos cárceres españois.

O seu marido, Ignacio Hidalgo de Cisneros, reuniuse con ela en México, pero finalmente separáronse en 1941 e el regresou a Europa, onde continuou realizando unha relevante actividade política, como dirixente do Partido Comunista no exilio, até o seu falecemento en 1966.

A súa filla reuniuse con ela en México en 1945, cando terminou a segunda guerra mundial, e acompañouna até o seu falecemento. Luli Bolín de la Mora, casou en México con Severiano Caraballo, e tiveron oito fillos. Unha das fillas de Luli, María Constancia Caraballo Bolín, (Cony), neta de Connie, seguiu os pasos da súa avoa como muller rompedora e revolucionaria. Era unha muller estudosa, intelixente, filósofa, con estudos na Sorbona de París, poliglota, profesora na Universidade de Colima, integrante do Círculo de Estudo e Reflexión (CER). Tamén unha muller consciente, valente, convencida e acomodada economicamente, que, seguindo a herdanza da súa avoa, transformouse en militante revolucionaria e guerrilleira urbana ao principio dos anos setenta do século XX, sendo finalmente unha das persoas dadas por "desaparecidas", con ocasión dos seus enfrontamentos co Goberno mexicano, en decembro de 1973.^[14]

• Constancia de la Mora. Doble Esplendor. Gadir. ISBN 9788493404505.  Madrid, (2004).
• Inmaculada de la Fuente. La roja y la falangista. Dos hermanas en la España de 1936. Planeta. ISBN 9788408062608.  Barcelona, (2006).
• Soledad Fox Maura. Constancia de la Mora. Esplendor y sombra de una vida española del siglo XX. Espuela de plata. ISBN 9788496956193.  Sevilla, (2008)
• Esther Calzada del Amo. Germán Gamazo, 1840-1901: poder político y redes sociales en la Restauración. Marcial Pons Historia. ISBN 978-84-92820-38-2.  Madrid, (2011).
• Arturo del Villar. Dos aristócratas republicanos. Constancia de la Mora y Maura e Ignacio Hidalgo de Cisneros. Colectivo Republicano Tercer Milenio.  Madrid, (2012).

• Vidas Contadas en RNE.
• La forja de una rebelde Artigo de Gabriel Tortella en La Vanguardia [12]