वोडेयर राजघराणें

वोडेयर राजघराणें पयलींच्या म्हैसूर संस्थानाचेर राज्य करपी एक घराणें.

ह्या घराण्याविशीं एक कथा आसा ती अशी-इ.स.१३९९ वर्सा मथुरा हांगाच्या घराण्यांतलो यादव राजदेव नांवाच्या राजाचे दोन पूत यदुराय आनी कृष्णराय हे दक्षिणेंत आयले. म्हैसूरांत येतकच तांणी भोंवतणच्या देवतांचें दर्शन घेतलें. तेन्नाच म्हैसूराचेर राज्य करपी चामराज ह्या स्थानिकराजाक मरण आयलें आनी मार नायक ह्या मनशान राजाची वसत्ता बळकावन चामराजाचे बायलेक आनी धुवेक त्रास दिवंक लागलो. चामराजाचे बायलेक जेन्ना यदुराय आनी कृष्णराय ह्या चराजपुरसांच्या आगमनाची खबर कळ्ळी तेन्ना तिणें तांचेकडे आदार मागलो.कृष्णराय आनी यदुराय हांणी तिका आदार करपाचें उतर दिवन मार नायकाचेर हल्लो केलो आनी ताका जिवो मारलो.उपरांत यदुरयान राजकन्येवांगडा लग्न केलें. यदुराय म्हैसूरचो राजा जालो.ताणें चोवीस वर्सां राज्य केलें. मेलकोटे हांगाच्या देवीच्या प्रसादान आपल्याक हें राज्य मेळ्ळें असो भावार्थ आशिल्ल्यान दोंगराचेर एक किल्लो बांदून ताका ताणें मेलकोट अशें नांव दिलें.यदुराया उपरांत ताचो व्हडलो पूत चामराज हो गादयेर बसलो. ताणें इ.स. १४२३ ते १४५९ अशीं छत्तीस वर्सां राज्य केलें.उपरांत ताचो पूत थिम्मराज वोडेयर १४५९-१४७८ आनी चामराज वोडेयर दुसरो १४७८-१५१३,चामराज वोडेयर,तिसरो १५१३-१५५३, थिम्मराज वोडेयर दुसरो १५५३-१५७२,चामराज वोडेयर,चवथो १५७२-१५७८ ह्या राजांणि राज्य केलें. पूण तांचेविशीं चड म्हायती मेळना.^[1]

हांचें उपरांत राज ववोडेयर (१५७८-१६१७)ह्या पराक्रमी आनी मुत्सद्दी राजान भोंवतणच्या मांडलिक राजांक जिखून घेतले.इ.स.१६१० वर्सा ताणें श्रीरंगपट्टम हांगाच्या विजयनगराचे राजप्रतिनिधीक धांवडावन घालून थंय आपली राजधानी व्हेली. हो राजा धर्मनिश्ट,विद्वान आनी सुसंस्कृत आशिल्लो.श्रीरंगपट्टम,म्हैसूर आनी मेलकोटे हांगाच्या देवळांचो ताणें जीर्णोध्दार केलो आनी तांच्या खर्चाखातीर जमनी लावन दिल्यो. प्रजेचें हित पळोवपी ह्या राजाक इ.स.१६१७ वर्सा मरण आयलें.^[2]

चामराज वोडेयर-पयलो(इ.स.१६१७-१६३७) ईआजो राज वोडेयर हाका मरण आयलें तेन्ना चामराज चवदा वर्सांचो आशिल्लो. देखून राज्याचो कारभार,सेनापती बेट्टेड अरसू हो पळेतालो.चामराजाचे कारकीर्दींत म्हैसूरचें राज्य चारूय वटांनी वाडलें. हो राजा सैन्याची खूब जतनाय घेतालो.त्या काळांत प्रचलित आशिल्ल्या शैव, वेश्णव आनी जैन ह्या तीनूय पंथांक ताणें आलाशिरो दिल्लो.तो स्वता शैव आनी वैश्णव ह्या दोनूय देवतांक भजतालो.ताणें श्रीरंगपट्टणालागसार कावेरी न्हंयेक आशिल्ल्या कालव्यांचें पुनरुज्जीवन केलें आनी कावेरीचेर एक पूल बांदलो.मेलकोटे हांगाच्या कल्याणी ह्या पवित्र तलावाचेर यात्रेकरूंक न्हावपाखातीर घाट बांदलो.चामराज स्वता मल्लविद्यानिपुण, उत्तम घोडेस्वार,साहित्यमोगी आनी वीणावादक आशिल्लो.ब-याचशा विद्वानांक ताणें आलाशिरो दिल्लो. चामराजान स्वता ब्रह्मोत्तरखंड हो शैव तत्वज्ञान आनी आचार हेसंबंदींचो ग्रंथ रचलो. तशेंच ताणें रामायणाची कथा चामराजोक्तिविलास ह्या नांवान कन्नड गद्यांत बरयली.

राज वोडेयर दुसरो (इ.स.१६३७-१६३८) ईचामराजाक इ.स.१६३७ वर्सा मरण येतकच राज वोडेयरचो पूत राज वोडेयर दुसरो ह्या नांवान गादयेर बसलो.त्या वेळार तो पंचवीस वर्सांचो आशिल्लो.ताचो सेनापती विक्रमराय हाचें आनी राजाचें वायटपण जालें आनी राजा दुयेंत आसतना सेनापती वैद्याचेवतीन ताका वीख घालून जिवो मारलो.

रणधीर कंठीरव नरसराज वोडेयर (इ.स.१६३८-१६५९ईराज वोडेयर दुसरो हाका पूत नाशिल्ल्यान ताचे उपरांत राज वोडेयर पयलो हाचो भाव बेट्टड चामराज हाचो पूत रणधीर कंठीरव नरसराज हो गादयेर बसलो.हो खूब बळिश्ट आशिल्लो. आपले सेनापती तो सतत बदलतालो.आपले वीस वर्सांचे कारकीर्दींत ताणें धा सेनापती बदलले. राज वोडेयर हाणें सुरू केल्ले राज्यपद्दतीचो ताणें योग्य अधिका-यांची नेमणूक केली. तो खूब धर्मिकूय आशिल्लो.ताणें श्रीरंगपट्टण,म्हैसूर,मेलकोटे,नंजनगुड हांगा शिवाचीं आनी विष्णुचीं नवीं देवळां बांदलीं,पोरन्या देवळांचो जीर्णोध्दार करून तांच्या खर्चाखातीर देणग्यो दिल्यो. कलाकारांक ताणें आलाशिरो दिलो.संस्कृत आनी कन्नड भाशेंतल्या विद्वानांक ताणें सदांच उर्बा दिली.ताका धा राणयो आशिल्ल्यो पूण एकूच पूत आसिल्लो. ताकाय पिरायेच्या पांचव्या वर्सा मरण आयलें.कंठीरवाक इ.स.१६५९ वर्सा पिरायेच्या पंचेचाळिसाव्या वर्सा मरण आयलें.

देवराज वोडेयर (इ.स.१६५९-१६७३)कंठीरव नरसराज उपरांत ताचो पुतणयो,राज वोडेयरच्या सवती भावाचो पूत,देवराज हो गादयेर आयलो, तेन्ना तो बत्तीस वर्सांचो आशिल्लो.गादयेर येनाफुडें ताका दुस्मानांच्या हल्ल्यांक तोंड दिवचें पडलें. सगळ्यांत पयलीं ताणें बिदनूरच्या शिवप्पा नाईक आनी ताचो मांडलिक श्रीरंग राजा हांचो पराभव केलो.उपरांत ताणें मदुरेच्या नायक राजाक हारयलो आनी ताचोय मुलूख बळकायलो. तशेंच ह्या शत्रुंकडल्यान मेळिल्ल्या लुटींतल्या रत्नांणि ताणें आपलीं जोतीं सजयलीं आनी उरिल्ली लूट आपल्या सैनिकांक वांटली.आपल्या राज्यांतल्यान भोंवपी भोंवडेकारांक आनी यात्रेकरू लोकांक ताणें ब-योचशो सवलती उपलब्ध करून दिल्यो. तो सतत प्रजेचें हित पळयतालो देखून प्रजाय ताचेर संतुस्ट आसताली.ताचे कारकीर्दींत म्हैसूराक साम्राज्याचो दर्जो फाव जालो.

चिक्क देवराज वोडेयर (इ.स.१६७३-१७०४)देवराजा उपरांत ताचो पुतणयो चिक्क देवराज राजा जालो.गादयेर बसलो तेन्ना तो अठ्ठावीस वर्सांचो आशिल्लो. आपले कारकीर्दींत ताणें मदुरेचो चोक्कनाथ नायक,सत्यमंगलम,धारापुरम ्शा राजांचो पराभव करून जैत मेळयलें.उपरांत इक्केरीच्या राजावांगडा जाल्ल्या झुजांत मात ताका यश मेळ्ळेंना.हाचे उपरांत विजापूरच्या राजावांगडा ताचीं झगडीं जायत उरलीं.

इ.स.१६७७ वर्सा शिवाजी महाराजान घाल्ले घुरयेन ताणें व्हडा धीरान तोंड दिलें आनी ताच्या सैन्याक आपल्या राज्यांतल्यान धांवडावन घालें. उपरांत ताणें स्वता मदुरेचेर चाल करून त्या राजाचे दोन किल्ले आन बरोचसो मुलूख घेतलो. इ.स.१६८२ वर्सा संभाजीराजान घाल्ली घुरी पुराय मपडून काडली.इ.स.१६८६ वर्सा ताका म्हैसूरचो सम्राट म्हणून नामना मेळ्ळी आनी पुराय दक्षिण भारताचेर तो शेक गाजोवंक लागलो. इ.स.१६८७ वर्सा तुमकूरच्या मोगल राजान म्हैसूराचेर स्वारी केली पूण ताका जैत मेळ्ळेंना.एकोजीन बंगलोर चिक्क देवरायाक विकलें.ताका लागून बंगलोर म्हैसूर राज्याचो एक वांटो जालें.

चिक्कदेवरायान गादयेर येनाफूडे मंत्र्यांचें एक मंडळ सल्लामसलती खातीर नेमलें.आपल्या राज्यांत टपालाची वेवस्था सुरू केली. तशेंच वेवस्थित राज्यकारभारा खातीर योग्य अधिका-यांची नेमणूक केली.अर्थीक वेव्हारांत बारकायेन लक्ष घालें.ताणें बरीचशी देवळां बांदलीं. तो स्वता विद्वान आनी कवी आशिल्लो. ताच्या नांवाचेर चिक्कदेवराजबिन्नपम आनी गीतगोपालम् हे दोन आनी हेर कांय ग्रंथ आसात.

कंठीरव नरसराज वोडेयर (इ.स.१७०४-१७१४) चिक्क देवरायाचो मोनो पूत ताचे उपरांत गादयेर आयलो.ताचे वतीन ताची आवय आनी प्रधान तिरुमलेंयंगार हांणी कारभार चलयलो.हो गादयेर येतकच औरंगजेबान व्हड सैन्य घेवन म्हैसूराचेर स्वारी केली तेन्ना ताणें देड कोटी रुपया दिवन कबलात केली.

दोड्डकृष्णराज वोडेयर (इ.स.१७१४-१७३२)कंठीरवाचो पूत ताचे उपरांत गादयेर आयलो.तेन्ना तो फकत बारा वर्सांचो आशिल्लो. सगळी सत्ता सेनापती आनी मुखेल सर्वाधिकारी नंजराजिय्या हांच्याव हातांत गेली.इ.स.१७२४ वर्सा अर्काटच्या नवाबान म्हैसुराचेर घुरी घालतकच एक कोटी रुपया दिवन राजान ताचेकडे कबलात केली. उपरांत पयल्या बाजीराव पेशवान म्हैसुराचेर घुरी घाली आनी तशेंच तो विद्वान आनी संगीत वाङ्मय हांचो भक्त आशिल्लो.ताणें विद्वानांक आलाशिरो दिलो आनी खुबशा देवळांक देणग्यो दिल्यो.

चामराज वोडेयर (इ.स.१७३२-१७३४)दोड्डकृष्णराज हाका पूत नाशिल्ल्यान ताचे बायलेन चामराज ह्या सोय-याक पोसको राज्यकारभार चलोवंक सुरवात केली.पूण कांय तेंपान सेनापती बंड करून चामराजाक ताचे बायलेसयत बंदखणींत उडयलो.तेन्ना विधवा राजमाता देवजम्मन्नी हिणें आनीक एक भुरगो पोसको घेतलो आनी ताका इम्मडी कृष्णराज वोडेयर ह्या नांवान गादयेर बसयलो.

इम्मडी कृष्णराज वोडेयर (इ.स.१७३४-१७५७)हाचे कारकीर्दींत निजाम,पेशवे,फ्रेंच,इंग्रज हांणी म्हैसुराचेर खूब घुरयो घाल्यो. पूण हैदर अली ह्या सैनिकान राज्य सुरक्षित राखलें.ताचे इपरांत सेनापती जालो आनी राज्यकारभार चलोवंक लागलो. इ.स.१७६२ वर्सा ताका मरण येतकच ताचो पूत टीपू हाणें मात म्हैसुरचें राज्य बळकायलें आनी स्वता सूलतान जालो.टीपूक गादयेवयल्यान सकयल देंवोवन म्हैसूरचें राज्य घेवपाखातीर महाराणी लक्षम्मण्णीन कूब यत्न केले,तिणें खूब राजकीय डावपेंच रचले. निमाणें इंग्रजांच्या आदारान तिणें म्हैसुराचेर आपलो शेक गाजयलो.

महाराणी लक्षम्मण्णी (इ.स.१७९९-१८१०)ही महाराज कृष्णराज वोडेयर हाची कर्तबगार आनी राजकारणी बायल.राजा मरतकच राजसत्तेची आनी राजघराण्याची तिचेर जापसालदारकी पडली.तिणें राजनिश्ठ प्रधान तिरुमलराव आनी नारायणराव हांच्या आदारान मद्रासच्या इंग्लीश सत्तेकडे संधान सादलें आणी तांचेकडे जाल्ले कबलातीप्रमाण म्हैसूराचेर परतून वोडेयर राजघराण्याची सत्ता प्रस्थापित केली. फुडें धा वर्सां तिणें अज्ञान युवराजाचो कारभार व्हड हुशारेन चलयलो.इ.स.१८१० वर्सा तिका मरण चआयलें.

मुम्मडी कृष्णराज वोडेयर (इ.स.१७९९-१८३१)इ.स.१८१० वर्सा मुम्मडी कृष्णराज सोळा वर्सांचो आशिल्लो.ताचो बदिवाण पूर्णिया हो १२ वर्सां राज्यकारभार पळेतालो.ताणें म्हैसूरचो दिवाणी आनी लश्करी कारभार बरे रितीन पळयलो आनी राज्याच्या उत्पन्नांत भर घाली.कृष्णराज १७९९ वर्सा अल्पवयांत राजा जालो. इ.स.१८१० ते १८३१ मेरेन तो राजा आशिल्लो उपरांत १८३१ ते १८६७ मेरेन ताचें राज्यपद गेलें. परतून १८६७ ते १८६८ ह्या काळांत ताणें राज्य केलें.इ.स.१८६८ च्या मार्च म्हयन्यांत ताका मरण आयलें.ह्या काळांत ताणें खूब लोकोपयोगी कामां केलीं.ताणें ब-याचशा विद्वानांक आलाशिरो दिलो.ताचे कारकिर्दींत खूबशे शास्त्रीय,धर्मीक आनी वाङ्मयीन ग्रंथ बरोवप जाले. म्हैसुरांत ताणें इंग्लीश शाळा सुरू करून तिची वेवस्था इंग्रज विद्वानांकडे दिली. अशे रितीन काम करून ताणें खूब नामना जोडली.

चामराजेंद्र वोडेयर (इ.स.१८६८-१८९४)हो कृष्णराजाचो पोसको पूत आशिल्लो .गादयेर बसलो तेन्ना तो ल्हान आशिल्लो. फूडें अठरा वर्सांचो जातकच १८८१ वर्सासावन तो राज्यकारभार पळोवंक लागलो. इंग्रज सरकारान ताका वारस म्हणून मान्यताय दितना ताचेर खूब अटी घाल्यो. तेप्रमाण इंग्लिशांनी चडशी सगळी सत्ता आपल्या ताब्यांत दवरली.हो मात नांवापुरतो राजा उरलो.इंग्लीश सरकाराच्या अटींक अणसरून चामराजान प्रजेक उद्देशून एक जाहिरनामो काडलो आनी आपल्या कांय विश्वासू अधिका-यांक घेवन एक काउंन्सिल केलें. ताणें बारिकसाणेन लक्ष घालून राजवाड्यांतलो गैरकारभार बंद केलो आनी गुन्यांवकारांक खर ख्यास्त दिली. तशेंच ताणें युरोपियन अधिका-यांक काडून उडोवन तांच्या जाग्यार कमी पगाराचेर हिंदू अधिकारी नेमले.राज्यांत ताणें खूब सुदारणा केल्यो. शैक्षणिक सुविधा, उदका-पुरवणेची वेवस्था केली.राज्यांत दवाखाने सुरू केले. ह्या काळांत राज्याचें महसुली उत्पन्न वाडलें.

कृष्णराज वोडेयर (४ थो इ.स.१९०२-१९४०)बापूय मेलो तेन्ना कृष्णराज खूब ल्हान आशिल्लो म्हूण ताचे आवयन आठ वर्सां राज्यकारभार पळयलो.उपरांत इ.स.१९०२ वर्सासावन तो स्वता कारभार पळोवंक लागलो. ताणें शेतकी वेवसायाची सुदारणा करून शिक्षणाचोय प्रसार केलो. कावेरी वीज प्रकल्प सुरू केलो. तो स्वता दयाळू,धार्मिक आनी कर्तव्यतत्पर राजा आशिल्लो. ताणें हिंदू,किरिस्तांव,मुसलमान ह्या सगळ्यांच्या देवस्थानांक मदत केली. ताणें स्वता भारतभर तीर्थयात्रा केली. बरे तरेन राज्यकारभार करून ताका १९४० वर्सा मरण आयलें.

जयचामराज वोडेयर (इ.स.१९४०)चवथो कृष्णराज हाका पूत नाशिल्ल्यान,ताचो पुतणयो जयचामराज हो म्हैसूरचे गादयेर बसलो. हाचो जल्म १९१९ वर्सा जालो आनी शिक्षण रॉयल स्कूल,महाराजा कॉलेज हांगा जालें. हो गादयेर आयलो तेन्ना सर मिर्झा इस्माइल हो दिवाण आशिल्लो. उपरांत तीन म्हयन्यांनी तो निवृत्त जालो आनी एन्.माधवराव हो दिवाण जालो. हाचे कारकीर्दींत १९३९ ते १९४५ ह्या काळांत दुसरें महायुध्द चालू आशिल्लें.तेन्ना इंग्लीश सरकाराक हाणें खूब अर्थीक आनी सैनिकी आदार केलो. इ.स.१९४५ ते १९४९ ह्या काळांत सर समस्वामी मुदलियार हो दिवाण आशिल्लो. हाच्या काळांतूय म्हैसूर राज्यांत शैक्षणिक,उद्देगीक उदरगत चालू आशिल्ली.

१९४७ वर्सा भारताक स्वातंत्र्य मेळटकच भारतांतली सगळीं संस्थानां खालसा करपांत आयलीं. तेप्रमाण म्हैसूर स्वतंत्र राज्य स्थापन जालें. राजा जयपामराज हाची २६ जानेवारी १९५० दिसा राजमुखेल म्हणून नेमणूक जाली. उपरांत ताका राज्यपाल नेमलो.

विश्र्व हिंदू परिशदेचो तो पयलो अध्यक्ष आशिल्लो. १९७४ वर्सा ताका मरण आयलें. अशे तरेन म्हैसूराचेर राज्य करपी वोडेयर राजघराण्याचो अंमल सोंपलो.