[go: up one dir, main page]
Jump to content

Dlí na hAlban

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Bosca Sonraí EagraíochtaDlí na hAlban
Sonraí
Cineálcóras dlí Cuir in eagar ar Wikidata
Gníomhaíocht
Faoi thionchar
Is é Teach na Parlaiminte sa Sean Bhaile Dhùn Èideann, Dùn Èideann, baile Chúirteanna Uachtarach na hAlban .

Is éard is Dlí na hAlban (Gaeilge ná hAlban:Lagh na h-Alba) ann córas dlí na hAlban. Is córas dlí hibrideach nó measctha é ina bhfuil gnéithe den dlí sibhialta agus den dlí coiteann, a rianaíonn a fhréamhacha go dtí roinnt foinsí stairiúla éagsúla.[1][2][3] In éineacht le dlí Shasana agus dlí Thuaisceart Éireann, tá sé ar cheann de thrí chóras dlí na Ríochta Aontaithe.[4]Mar sin féin, tá a bhunús uathúil féin, institiúidí agus nomen juris.

Is éard a bhí i gceist le Luath-Dhlí na nAlbanach roimh an 12ú haois ná traidisiúin dhlíthiúla éagsúla na ngrúpaí cultúrtha éagsúla a raibh cónaí orthu sa tír ag an am, na Gaeil sa chuid is mó den tír, leis na Breatnaigh agus na hAngla-Shacsánaigh i gceantair áirithe ó dheas den Uisge For agus leis. na Lochlannaigh sna hoileáin agus lastuaidh d' Abhainn Òiceall. Bhunaigh tabhairt isteach an fheodachais ón 12ú haois agus leathnú Ríocht na hAlban bunaíodh fréamhacha nua - aimseartha dhlí na hAlban, a raibh tionchar de réir a chéile ag traidisiúin dhlíthiúla eile air, go háirithe na hAngla - Normannaigh agus traidisiúin dlí na hEorpa. Cé go raibh tionchar indíreach éigin ag Dlí na Róimhe ar dhlí na hAlban, bhí tionchar díreach dhlí na Róimhe beag go leor go dtí timpeall an 15ú haois. Tar éis an ama seo, ba mhinic a glacadh dlí na Róimhe in argóint sa chúirt, i bhfoirm oiriúnaithe, nuair nach raibh aon riail Albanach ann chun díospóid a réiteach; agus ar an gcuma fuarthas dlí na Róimhe go páirteach i ndlí na hAlban..

Aithnítear ceithre fhoinse dlí i ndlí na hAlban: reachtaíocht, fasach dlíthiúil, scríbhinní acadúla sonracha, agus nósmhaireacht. Féadfaidh Parlaimint na hAlban agus Parlaimint na Ríochta Aontaithe reachtaíocht a bhaineann le hAlbain a rith. Tá roinnt reachtaíochta a rith Parlaimint na hAlban roimh 1707 fós bailí freisin.

Ó bhí Acht an Aontais le Sasana 1707 ann, tá reachtas roinnte ag Albain le Sasana agus an Bhreatain Bheag. Choinnigh Albain córas dlí a bhí difriúil go bunúsach ón taobh ó dheas den teorainn, ach d'imir an tAontas tionchar Sasanach ar dhlí na hAlban. Ó tháinig an RA isteach san Aontas Eorpach, tá tionchar freisin ag dlí na hAlban ar an dlí Eorpach faoi Chonarthaí an Aontais Eorpaigh, ar cheanglais an Choinbhinsiúin Eorpaigh um Chearta an Duine (a rinne comhaltaí de Chomhairle na hEorpa) agus cruthú Pharlaimint chineachta na hAlban, a fhéadfaidh reachtaíocht a rith laistigh de gach réimse nach bhfuil forchoimeádta do Westminster, mar atá sonraithe in Acht na hAlban 1998.[5]

Tá ceanglas dlíthiúil ar gach dlí déabhlóidithe Albanach freisin a choinneáil in ailíniú rialála le gach Dlí AE sa todhchaí faoi fhorálacha an Achta um Tharraingt Siar ón Aontas Eorpach (Leanúnachas) (Albain) 2020 na RA tar éis do Pharlaimint na hAlban é a rith i mí na Nollag 2020.[6] Fuair sé aontú Ríoga an 29 Eanáir 2021 agus tháinig sé i bhfeidhm an lá céanna.

Albain mar dhlínse ar leith

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tá an Ríocht Aontaithe, ar bhonn breithiúnach, comhdhéanta de thrí dhlínse : Sasana agus an Bhreatain Bheag, Albain, agus Tuaisceart Éireann.[4] Tá difríochtaí tábhachtacha idir dlí na hAlban, dlí Shasana agus dlí Thuaisceart Éireann i réimsí ar nós dlí réadmhaoine, dlí coiriúil, dlí iontaobhais,[7] dlí oidhreachta, dlí na fianaise agus an dlí teaghlaigh fad is atá cosúlachtaí níos mó i réimsí leasa na Ríochta Aontaithe uile. amhail dlí tráchtála, cearta tomhaltóirí,[8] cánachas, dlí fostaíochta agus rialacháin sláinte agus sábháilteachta.[9]

I measc samplaí de dhifríochtaí idir na dlínsí tá aois na hinniúlachta dlíthiúla (16 bliana d’aois in Albain ach 18 mbliana d’aois i Sasana agus sa Bhreatain Bheag),[10][11] agus an fhíric nach raibh cothromas riamh ina bhrainse ar leith de dhlí na hAlban.[12] I measc roinnt samplaí sa dlí coiriúil tá:

  • Giúiréithe 15 chomhalta a úsáid le haghaidh trialacha coiriúla in Albain (i gcomparáid le giúiréithe 12 chomhalta i Sasana agus sa Bhreatain Bheag) a chinneann i gcónaí trí thromlach simplí.[13]
  • Níl an ceart ag an gcúisí i dtriail choiriúil toghadh idir breitheamh nó triail ghiúiré.[13]
  • na Tá an "tríú fíorasc" de " neamhchruthaithe " ar fáil dóibh ag breithiúna agus giúiréithe trialacha coiriúla.[14][15]

Tá difríochtaí freisin sa téarmaíocht a úsáidtear idir na dlínsí. Mar shampla, in Albain níl aon cúirteanna dúiche nó Cúirt na Corónach, ach tá cúirteanna na ngiúistísí síochána, cúirteanna na sirriamí agus an Coláiste Breithiúnais. Soláthraíonn Seirbhís an Aturnae Stáit an tseirbhís ionchúisimh phoiblí neamhspleách d'Albain cosúil le Seirbhís Ionchúiseamh na Corónach i Sasana agus sa Bhreatain Bheag agus an tSeirbhís Ionchúiseamh Poiblí i dTuaisceart Éireann.

Stair

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Is féidir dlí na hAlban a rianú go dtí a thús tosaigh mar roinnt córas saincheaptha éagsúil i measc chultúir luatha na hAlban go dtí a ról nua-aimseartha mar cheann de thrí dhlínse dlí na Ríochta Aontaithe. Chruthaigh foinsí stairiúla éagsúla dhlí na hAlban, lena n-áirítear nósmhaireacht, dlí feodach, dlí canónach, sibhialtach ius commune agus dlí Shasana, córas dlí hibrideach nó measctha .

Tuairimeach den chuid is mó is ea nádúr dhlí na hAlban roimh an 12ú haois, ach is dócha gur meascán de thraidisiúin dhlíthiúla éagsúla a bhí ann a léirigh na cultúir éagsúla a raibh cónaí orthu ar an talamh ag an am, lena n-áirítear nósanna Gaelacha, Breatnaise, Lochlannacha agus Angla-Shacsanach.[16] Tá fianaise ann a thabharfadh le tuiscint go raibh nós na nGael fós le sonrú i ndlíthe an phósta sa 17ú haois ar an nGidhealtacht agus sna hOileáin, contrártha le prionsabail reiligiúnacha Chaitliceacha.[17] Trí Ríocht na hAlban a bhunú agus trí na cultúir máguaird, a smachtú le Cath Carham, bunaíodh teorainneacha dlí chomhaimseartha Mhórthír na hAlban.[18] Cuireadh Na h-Eileanan Siar leis tar éis Blàr na Learga sa bhliain 1263, agus na hOileáin <i>Na h-Eileanan a Tuath</i> a fuarthas sa bhliain 1469, rud a chríochnaigh mar dhlínse dhlíthiúil na hAlban inniu.[19]

Ón 12ú haois tugadh isteach an feodachas de réir a chéile go hAlbain agus bhunaigh sé tionacht talún feodach thar go leor áiteanna sa deisceart agus san oirthear, a scaipeadh ó thuaidh sa deireadh..[20][21] De réir mar a thosaigh an feodachas ag forbairt in Albain thosaigh córais luathchúirte ag forbairt, lena n-áirítear foirmeacha luatha de Chúirteanna Sirriam .

Faoi Raibeart I na h-Alba tháinig méadú ar thábhacht Pharlaimint na hAlban de réir mar a ghlaoigh sé parlaimintí níos minice, agus mar gheall ar a comhdhéanamh, cuireadh níos mó ionadaíochta ó na bardaí agus ó na húinéirí talún beaga san áireamh..[22] Sa bhliain 1399 bhunaigh an Chomhairle Ghinearálta gur cheart don Rí parlaimint a thionól uair amháin sa bhliain ar a laghad ar feadh na dtrí bliana atá le teacht ionas "that his subjects are served by the law”.[22] [23] Sa bhliain 1318 d'achtaigh parlaimint ag Sgàin cód dlí a tharraing ar chleachtais níos sine, ach bhí an lámh in uachtar freisin ag imeachtaí reatha agus a dhírigh ar chúrsaí míleata agus ar sheoladh Chogadh Saoirse na hAlban.[24]

Ón 14ú haois, tá samplaí againn fós de luathlitríocht dlí na hAlban, mar an Regiam Majestatem (ar nós imeachta sna cúirteanna ríoga) agus an Quoniam Attachiamenta (ar nós imeachta ag cúirteanna an mbarún).[25] Bhí forálacha ó dhlí na Róimhe ag an dá théacs thábhachtach seo, agus iad á gcóipeáil, agus cuireadh isteach nó forbraíodh an ius commune, rud a thaispeánann an tionchar a bhí ag an dá fhoinse seo ar dhlí na hAlban.[26]

Ó réimeas an Rí Séamas I go dtí an Rí Séamas V thosaigh gairm an dlí ag forbairt agus lárnaíodh riarachán an cheartais choiriúil agus shibhialta.[27] Glaodh ar Pharlaimint na hAlban de ghnáth ar bhonn bliantúil, le linn na tréimhse seo agus rinneadh a ballraíocht a shainiú tuilleadh.[28] Rianaíonn éabhlóid na Cúirte Seisiúin nua-aimseartha a stair chomh maith go dtí an 15ú haois agus go luath sa 16ú haois nuair a bunaíodh sainghrúpa comhairleoirí don Rí, ag teacht chun cinn ó Chomhairle an Rí a dhéileáil le riaradh an cheartais amháin. Sa bhliain 1528, socraíodh go raibh na Tiarnaí Comhairle nár ceapadh ar an gcomhlacht seo le cur as an lucht éisteachta agus ba é an comhlacht seo freisin a bhí ina Choláiste Dlí agus Cirt ceithre bliana ina dhiaidh sin sa bhliain 1532..[29]

Bhunaigh an Réabhlóid Ghlórmhar 1688 agus an Claim of Right 1689 (Éileamh Cirt 1689) Flaitheas Parlaiminteach in Albain, agus chumasc Achtanna an Aontais 1707 Ríocht na hAlban agus Ríocht Shasana chun Ríocht nua na Breataine Móire a chruthú. Dhearbhaigh Airteagal 19 den Acht údarás leanúnach an Choláiste Breithiúnais, na Cúirte Seisiúin agus na Cúirte Breithiúnais in Albain.[30] Chomhcheangail Airteagal 3, áfach, Eastáit na hAlban le Parlaimint Shasana chun Parlaimint na Breataine Móire a bhunú, agus a suíomh i bPálás Westminster, Londain. Faoi théarmaí Acht an Aontais, choinnigh Albain a córais dlí, oideachais agus Eaglaise féin (polaití Preispitéireach Eaglais na hAlban), ar leithligh ón gcuid eile den tír.

Thairis sin, ní raibh Parlaimint na Breataine Móire srianta ó thaobh dlíthe a athrú a bhaineann le cearta poiblí, le beartas agus le rialtas sibhialta, ach maidir le ceart príobháideach, níor ceadaíodh ach athruithe chun áisiúlacht fhollasach na n-ábhar laistigh d'Albain a fheabhsú. Ansin d'athbheochan Ré na hEagnaíochta Albanach dlí na hAlban mar dhisciplín a mhúin ollscoil. Thug aistriú na cumhachta reachtaíochta go Londain agus tabhairt isteach achomharc i gcásanna sibhialta ach ní cásanna coiriúla chuig Teach na dTiarnaí (anois, trí achomharc chuig Chúirt Uachtarach nua na Ríochta Aontaithe) tuilleadh tionchair ó Shasana. Thosaigh Achtanna na Parlaiminte ag cruthú reachtanna dlí aontaithe a bhí i bhfeidhm i Sasana agus in Albain araon, go háirithe nuair a measadh go raibh gá le comhréireacht ar chúiseanna pragmatacha (amhail an Sale of Goods Act 1893). D’ardaigh cinntí achomhairc ó bhreithiúna Sasanacha imní faoin achomharc seo chuig córas eachtrach, agus i ndeireadh an 19ú haois cheadaigh Achtanna do cheapadh <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Scottish_Lords_of_Appeal_in_Ordinary" rel="mw:ExtLink" title="Scottish Lords of Appeal in Ordinary" class="mw-redirect cx-link" data-linkid="1428">Scottish Lords of Appeal in Ordinary</a>. Ag an am céanna, bhí sé soiléir i sraith cásanna nach raibh aon achomharc ón Ard - Chúirt Achomhairc chuig Teach na dTiarnaí. Sa lá atá inniu ann is gnách go mbíonn ar a laghad dhá bhreitheamh Albanach ag Cúirt Uachtarach na Ríochta Aontaithe chun a chinntiú go gcuirtear roinnt taithí Albanach i bhfeidhm ar achomhairc na hAlban.[31]

Lean dlí na hAlban ag athrú agus ag forbairt sa 20ú haois, agus tháinig an t-athrú is suntasaí faoi dhílárú agus faoi athchóiriú Pharlaimint na hAlban .

Naisc sheachtracha

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Tagairtí

[cuir in eagar | athraigh foinse]
  1. ↑ Palmer, p. 201
  2. ↑ Tetley, Part I
  3. ↑ Thomson, pp.51-91
  4. ↑ 4.0 4.1 Stair, General Legal Concepts (Reissue), para. 4 (Online) Retrieved 2011-11-29
  5. ↑ Sch. 5 Scotland Act 1998
  6. ↑ "MSPs pass Brexit bill to 'keep pace' with EU laws". BBC News (23 December 2020). Dáta rochtana: 26 December 2020.
  7. ↑ Gretton & Steven, p. 318
  8. ↑ Davidson, p. 2
  9. ↑ Davidson, p. 56
  10. ↑ Age of Legal Capacity (Scotland) Act 1991 (c. 50), opsi.gov.uk
  11. ↑ “Under Scots Law (in contrast to the law in E&W), young people have full (or 'active') legal capacity at 16 years”. Keele University. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2007-03-25.
  12. ↑ Stair, vol. 22, para. 399: "Equity in Scots law. As will appear, the historical place of equity in the development of Scots law is no mere replication of the English position. No separate equity court appeared in Scotland. The Scottish commentators were given to searching for parallels to contemporary Scottish arrangements in the texts of Roman law. 'Equity' does not obviously exist as a distinct branch of law at the present day. Nevertheless, the status of equity as a source of law is nowadays much the same in Scotland as it is in England and Wales."
  13. ↑ 13.0 13.1 Jones, p. 46
  14. ↑ Jones, p. 47
  15. ↑ Bray (2005). "Not Proven: Introducing a Third Verdict". University of Chicago Law Review 72 (4): 1299–1329. 
  16. ↑ Scottish Legal History: A Research Guide, Georgetown Law Library, Retrieved 2011-10-22
  17. ↑ Stair, vol. 22, para. 504 (Online) Retrieved 2011-10-26
  18. ↑ Reid, I. Introduction and Property, p. 15
  19. ↑ Reid, I. Introduction and Property, p. 16
  20. ↑ Stair, vol. 22, para. 505 (Online) Retrieved 2011-10-26
  21. ↑ Reid, I. Introduction and Property, p. 20
  22. ↑ 22.0 22.1 Reid, I. Introduction and Property, p. 38
  23. ↑ Legislation - Records of the Parliaments of Scotland, 1399/1/13. Translation: "Item, it is ordained that each year the king shall hold a parliament so that his subjects are served by the law, which shall begin on the morning after All Hallows' day [2 November], for the next three years."
  24. ↑ Reid, I. Introduction and Property, p. 40
  25. ↑ Stair, vol. 22, para. 512 (Online) Retrieved 2011-10-26
  26. ↑ Reid, I. Introduction and Property, p. 46
  27. ↑ Reid, I. Introduction and Property, p. 52
  28. ↑ Reid, I. Introduction and Property, p. 54
  29. ↑ Stair, vol. 22, para. 515 (Online) Retrieved 2011-10-26
  30. ↑ See Act of Union 1707, Wikisource
  31. ↑ Profiles: UK Supreme Justices, BBC News, 30 September 2009
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=Dlí_na_hAlban&oldid=1171191"