Russisk formalisma
Russisk formalisma. Ein stevna í bókmentagransking, sum kyknaði í Russlandi um 1915. Fylgismenn hennara vildu fyrst og fremst rannsaka skaldverkið sjálvt sum skaldverk, t.e. heildarnøgdina av einstøkum "snildum", sum skilja skaldsligt mál frá vanligum máli. Í andstøðu móti tí leysliga í eldri bókmentaástøði, royndu teir at fremja eina vísindaliga lýsing av skaldskapi (serliga skaldskapi í bundnum máli) sum einari serligari málnýtslu við eyðkennistáttum, sum tað bar til at eygleiða. Henda granskingin skúgvaði innihaldið í bókmentaverkunum til viks og kallaði sostatt fram harða atfinning frá marxistiskum kritikki, ið nýttu heitið formalismu sum ábreiðsluorð. Tá ið Josef Stalin hevði tryggjað sær valdið um 1929, varð formalistiska stevnan bannað í Sovjettsamveldinum og granskingarmiðdepil hennara flutti seg til Prag í 1930-árunum. Umframt ta serligu "skaldsligu málnýtsluna" (literaritet) var tað týdningarmesta hugtakið hjá stevnuni "undarliggerð": í staðin fyri at síggja bókmentirnar sum "endurspegling" av heiminum sóu Victor Shklovsky og fylgismenn hansara í formalismuni tær sum málsliga "avlaging" ella "undarliggerð" - Shklovsky nýtti russiska orðið ostranenie (fø.:tað at gera fremmant). Í tíðarskeiðinum hjá kekkisku formalismuni fór Jan Mukarovsky longri við hesum hugtakinum og kom til hugtakið at "seta í forgrundina"; hervið meinast, at serlig áherðsla verður løgd á ein tátt ella eginleika í tekstinum mótvegis øðrum minni sjónskum táttum. Sambært russisku formalismuni eru skaldverk serstøk av teirri orsøk, at tey seta sín málsliga status í forgrundina og beina á tann hátt áhugan at, hvussu tey siga okkurt, heldur enn hvat tey siga: skaldskapur í bundnum máli víkur frá gerandistalu og frá prosa við at nýta ørindislag, óvæntaðar myndburðir, stavrím og aðrar snildir til at beina áhugan at málinum sjálvum. Í rannsóknum sínum av frásøgn (frásagnarfrøði) greindu formalistarnir eisini munin á søgugongd og fápli. Umframt Shklovsky og samstarvsfelaga hansara Boris Eikhenbaum var Roman Jakobson fremstur millum russisku formalistarnar. Hann var virkin bæði í Moskva og Prag, áðrenn hann kunnaði um formalistisku teoriirnar í Amerika. Ein serligur russiskur bólkur er Bakthin-skúlin, sum teir hoyra til Mikhail Bakthin, Pavlev Medvedev og Valentin Voloshinov; hesir hugsararnir knýttu saman tættir úr formalismu og marxismu í sínum frágreiðslum um málsliga margáherðslu og dialogiskan tekst. Í 1960-árunum varnaðist Vesturheimurin av nýggjum avrikið hjá russisku formalistunum og teir fingu munandi ávirkan á hugsanirnar í strukturalismuni um bókmentir og á summi av teimum nýggjari frábrigdunum av marxistiskari bókmentagransking.