[go: up one dir, main page]

Aller au contenu

Axɔsu Kilili

Bɛ̌ sín Wikipedya

GBƐ AXƆSU KILILI TƆN

Tinmɛ nyikɔ e E jɛ e tɔn : Wan jɔso kilili ma nyɔ gbigba

Dada Gbɛhɛn'azin wɛ ji mɛ ɖo lexwele 1885 ɖo kpɔjitɔ GBƐWƐNƆDONǏI e nyi Aklahunkpa nu bo jɔ ɖo AZƆNƉEKƆN kunkan mɛ e sin xomɛ, Axɔsu KILILI wa lɛ yɛhwesin bo jɛ nyi Robɛ̌ɛ. E nyi mɛ ɖo vi ko nukɔn tɔn e kpo bo ɖo gbɛ sin wɛ cobɔ Dada GBƐHƐN'AZIN yi gbeji.

Nɛ e ka ji mɛ ji gbɔn? Hwenuxo e vado jiji Axɔsuvi Kilili tɔn wu ɔ ko ɖe xwlɛ ɖɔ Vi ɖo vi kɛn mɛ wɛ e nyi. E na ɖɔ̌ɔ, Dada Gɛlɛlɛ dà Asi jɛ ɖò nukun mɛ ee ɖo Dada HWZGBƐ'AJA Kasudomɛ e nɔ ylɔ ɖɔ KPƆSI JƐƉONUKUNLƐ e we nu Vi tɔn Kowundo. Mɛ ɖokpo nɔ nyi VIƉEƉOTOTÉ bɔ mɛ we gɔɔ nɔ nyi GBƐWƐNƆDONI. VIƉEƉOTOTE wa ji vi nyɔnu ɖokpo bɔ Dada GƐLƐLƐ sunnyǐi NYIVI. GBƐWƐNƆDONI lɔlɔ mɔ wa ji vi sunnu ɖokpo. E yi do wɛn Dada GƐLƐLƐ ɖɔ : VI E NA XƆ DANXOMƐ TO E WA.

Gbɛ e Axɔsuvi KILILI zan e E na ɖɔ̌ɔ E ɖu Tɔ tɔn Dada GBƐHƐN'AZIN tɔn ɖebu, ɖo yovo flǎansěe lɛ kpla Dada yi togudo. E ɖo susu wɛ jɔlɔwɛ jɔlɔwɛ ɖi Dada GBƐHƐN'AZIN vi sunnu kpodo nyɔnu mɔ kpan kpo. E gbɔ bo zan gbɛ tɔn ɖo hlahla ji sin lexwele 1894 wa 1900. Yovo flǎansěe lɛ wa kpla ɛ yi Ahwa nukɔntɔn gbɛ ɔ bi tɔn bɔ E yi nɔ ahangbenu nu xwě ɛnɛ (1914–1918). Akɔnkpinkpan ma sisɔ ɖo nu ɖe nukɔn tɔn kpodo nu e e zɔn mɛ e wa do ganji kpan zɔn bɔ yovo lɛ ɖekɛn ɛ bo nɛɛ Nuɖeji wuntun gege. E wa lɛkɔ wa xwe bo nɔ kpɔ xa yovo toyitɔ lɛ bo wazɔ xa ye nu hwenu kpɛviɖe ɖo Sɔnba lɛ gbeji ɖo to taligbe. Bo wa lɛ kɔ wa Dɛɛ tɔn xwe ɖ'Agbomɛ, fi E nyi takwɛyitɔ aximɛ tɔn ɖe e.

Axɔsuvi glesi(1922–1925) Bɛ sin xwe 1922 tɔn ɔ mɛ kaka wa xwe 1925 tɔn ɔ, Axɔsuvi Robɛɛ wa huzu Glesi atindotɔ ɖo gleta kɔxo JIHIZIƉE tɔn kpodo TANTA kpan mɛ. Hwenɛnu ɔ, glegbo tɔn wɛ gbo atin bɔ yɔvotoyitɔ lɛ do gba xɔ gege na Hwěnu e Glenɔgan sin gbɛ tɔn ɖo nukɔnyiyi ɖo wɛ ɔ Togan lɛ jɛ mɛ e na ɖu Kɔnmadan lɛ yɔlɔ ji