Sofistak

Antzinako Grezian, K.a. V. mendean hasita, sofistak, grekerazko σοφία (sophía) hitzetik (euskaraz, jakinduria), jatorrian hiritarren iritziz jakintsuak ziren (Sokrates, Zazpi Jakintsuak, esaterako) baino geroago terminoa maila altuko ikasleen maisu lanetan ibiltzen ziren haiek izendatzeko erabili zen. Maisu profesional hauen irakasgaiak denetarikoak ziren, baina politika arloan arrakasta lortzeko erabiltzen zen erretorikara zuzentzen zen gehienbat.

Pentsalari moduan euren ekarpena nabaria da etika, politika eta orohar gizarte eta giza-arazoetan. Literatura alorrean, prosa eta erretorikaren sortzaileak dira eta gramatika eta semantika alorretan aitzindariak. Ez ziren, ordea, arduratu kosmos edo munduaren sorreraz edo osaketaz, aurreko Miletoko eskolako filosofoak ez bezala eta horrela garaiko fisika eta metafisika alorretan garrantzi eskaseko pentsalariak dira.^[1]

Hasiera batean, termino neutrala izan bazen ere, denboraren poderioz konnotazio negatiboak hartu zituen kategoria bat izan zen. Platonek, esaterako, sofistak gogor kritikatu zituen. Izan ere, K.a. IV. mendean, sofista izena epaiketetan edo politika arloan hitzaldiak emateko abilezia edo erretorika irakasten zuten pertsonei eman zitzaiela, arrazonamendu faltsuak erabiliz, erretorika hutsa justizia zein injustizia defendatzeko erabil zitekeenez, terminoa inongo etikarik gabe eta irabazi materialak lortzearren bere jakinduriaz baliatzen zirenei aplikatu zitzaien. ^[2]

Ez dago adostasunik sofisten taldean bildu beharreko pertsonaiei buruz. Protagoras, sofistetan lehenengoa eta garrantzitsuena, Gorgias, Hipias, Prodiko eta Antifonte zerrenda guztietan agertzen dira. Ia guztiek Kritias politikoa eta Trasimako, Alzifron eta Alzimadante retorikoak barnehartzen dituzte. Azkenik, beste batzuek Kalikles, Eutidemo eta Dionisodoro ere jasotzen dituzte, azken hauei buruzko datuak oso eskasak badira ere. Hipias ezik, denak joniarrak dira.^[3]

Sofistak, espirituaren zientziako sortzaileak babesten dute, hitza ideien adierazpena soila izateaz gain, pentsamenduko halabeharrezko tresna ere dela. Hitzaren bitartez erakustaldiari buruzko bere interesa diskurtsoko irudien ikerketara erretorikora eramaten dute eta hizkuntzaren ikerketa zientifikora.

Sofista-Erretorikaren garapenak bere oinarri teorikoa du, beraz, pentsamenduaren barneko funtzionamenduaren eta diskurtsoaren kanpoko antolaketaren artean ezartzen duten erlazioan. Hitza, haien arabera, ez da ideiaren adierazpena soilik, arrazoiketako ezinbesteko erreminta da. Gizakia konfiguratzen du gauzekiko bere erlazioen bidez eta pertsonekiko bere komunikazioen.

Sofisten arabera, gizakia definitzen da hizkuntzagatik eta animaliengandik bereizten da. Bere natura psikofisikoaren adierazpenagatik: baldintza eta bere izaerasozialaren e fektua da. Hari esker, pertsonalki hobe daiteke eta sozialki hurbildu daiteke. Gertaera honetan oinarritzen den etorria , beraz, erretorikara heltzen den garrantzi akademikoa lortzen dituenak, duintasun soziala lortzen du.

Gizakiaren eta bere portaeretako interpretazio fisiologiko eta teologikoak bere postua uzten dio iritzi politiko eta filosofikoari. Bere hizkuntzaren balio-handitzearekin, Sofistek erlatibismo nominalistara esekitzen dute: hitzak eta gauzak identifikatzen dira. Horregatik sofistikatu bihurtzen du “ galderaren alde onak eta txarrak ezartzera, kausa batek garaitzea, sinesgarria egitea probablea, zeren eta beharrezkoa filosofiari dagokio” (A. Erregeak, Ibidem: 57). Beraz, Erretorikako garapena hazkundearen paraleloa da, gizakiari buruzko interesekoa, sozietateagatik, askatasunagatik, etikagatik eta hizkuntzagatik.

Onar daiteke, nolabait, oratoriako maisu batzuek egindako gehiegikerien ondorioz, Protágoras eta Gorgias bezala, «sofista»-terminoak esanahi peioratiboa hartu zuela.