Gaitasun (hezkuntza)

Honela definitzen ditu konpetentziak EAEko Heziberri 2020^[4] planak:

"Konpetentzia da eskaera konplexuei erantzuteko eta zereginak egoki burutzeko ahalmena. Trebetasun praktikoak, jakintzak, motibazioa, balio etikoak, jarrerak, emozioak eta gizartearen eta jokabidearen beste osagai batzuk elkarrekin mobilizatzea eskatzen du, ekintza ganorazkoa izan dadin (ELGA, DeSeCo, 2002)".

Eta Oinarrizko konpetentziak^[5].

Oinarrizko edo funtsezko konpetentziak dira, Europako Erkidegoen Batzordeak proposatutakoaren arabera (2006), pertsona guztiek behar dituztenak beren burua errealizatzeko eta garatzeko, bai eta herritartasun aktiborako, inklusio sozialerako eta enplegurako ere.

EAEko Heziberri 2020 dokumentazioan, honela definitzen dira: "Oinarrizko edo funtsezko konpetentziak dira pertsona guztiek beren burua garatzeko, herritar aktiboak izateko, gizarteratzeko eta lan egiteko behar dituzten konpetentziak^[6][7]

Honela definitzen dira funtsezko konpetentziak eta konpetentzia espezifikoak Espainiako LOMLOE testuinguruan^[8]:

Funtsezko konpetentziak: Ikasleek beren prestakuntza-ibilbidean arrakastaz aurrera egin ahal izateko eta erronka eta desafio global eta lokal nagusiei aurre egiteko ezinbestekotzat jotzen diren jarduerak. Etengabeko ikaskuntzarako funtsezko gaitasunei buruzko Europar Batasuneko Kontseiluaren 2018ko maiatzaren 22ko Gomendioan ezarritako funtsezko gaitasunak Espainiako hezkuntza-sistemara egokitzea.

Konpetentzia espezifikoak: Ikasleek arlo bakoitzeko oinarrizko jakintzak behar dituzten jardueretan edo egoeretan garatu ahal izan behar dituzten jarduerak. Konpetentzia espezifikoak, alde batetik, funtsezko gaitasunen eta, bestetik, arloetako oinarrizko jakintzaren eta ebaluazio-irizpideen arteko lotura-elementu dira.

Oinarrizko zehar-konpetentziak edo orokorrak^[5]:

Bizitzaren eremu eta egoera guztietako problemak (pertsonalak, sozialak, akademikoak eta laboralak) ganoraz konpontzeko balio dutenak, bai diziplina-arlo guztiekin lotutako egoeretan, bai eguneroko bizitzako egoeretan. Bizitzaren esparru eta egoera guztietan integratuz eskuratzen eta aplikatzen dira zehar-konpetentziak.

Oinarrizko diziplina baitako konpetentziak^[9]:

Bizitzaren eremu eta egoeretako problemak (pertsonalak, sozialak, akademikoak eta laboralak) ganoraz konpontzeko balio dutenak, eta, horretarako, diziplina-arlo jakin baten baliabide espezifikoak behar dituztenak.

 

Milioika datu jaso ditzakegu egunero gure zentzumenetatik. Interneten milioka datu sortzen dira minutuko. Big Data analizatzeko enpresek interneten gertatzen diren milioika datuen berri dauzkate.

Datu kopuru erraldio horretatik pertsonek eta enpresek daturik esanguratsuenak bereizteko entrenatzen dira beren bizitzan zehar. Datu gehienak baztertu beharko, daturik esanguratsuenekin aurrera egiteko. Datu interesgarrienak bilatzen ikasi behar, eta datu horiek ondo prozesatzen ikasi behar. Datu esanguratsuen multzoa da informazioa.

Prozesatututako datuak hein batean ulertzen hasten garenean lortzen da. Kausalitateak, ondorioen arrazoiak, sailkapenak, analisiak, indizeak, etiketak, laburpenak, sintesiak, eta, zer esanik ez, memorizatzea behar da ezagutza lortzeko.

Ezagutza aplikatzeko gaitasuna behar da. Ezagutza aplikatzeko, trebezia handia eta jarrera egokia behar dira, eta horiek, trebezia eta jarrera, behar bezala nahastuz, lortzen da benetako gaitasuna, lortzen da jakinduria.^[10]

Gaitasun-metodologiaren baitan, ikasketa-prozesua pertsonaren bizitza osoan garatzen da eta beraz, garrantzitsua da ezagutza zehatzak bultzatzen dituen hezkuntzaz haratago, pertsonak trebezia eta ahalmen orokorragoak garatzea. Europako Erkidegoen Batzordearen arabera (2005) oinarrizko gaitasunak pertsona guztiek bere asebetetze eta garapen pertsonalerako behar dituztenak dira eta, halaber, herritar aktiboak izateko, gizarteratua egoteko edo enplegurako behar direnak. Oinarrizko hezkuntzaren ondoren, gazteek gaitasun nagusiak garatuta eduki behar dituzte, helduaroan prest izateko moduan behintzat eta horiek garatzen, mantentzen eta eguneratzen jarraitu behar dute ikaskuntza iraunkorraren testuinguruan.

Europar Batasunaren arabera hauek ziren hezkuntza-sistemak garatu behar zituen oinarrizko gaitasunak:

• Ama hizkuntzan komunikatzeko gaitasuna. (Ikus komunikazio gaitasuna).
• Atzerriko hizkuntzetan komunikatzeko gaitasuna. (Ikus komunikazio gaitasuna)
• Matematikarako gaitasuna eta zientzietarako eta teknologiarako oinarrizko gaitasuna.
• Gaitasun digitala.
• Ikasten ikasteko gaitasuna.
• Pertsonarteko gaitasuna eta herritar gaitasuna.
• Iniziatiba eta izaera ekintzailea. (Herrialde batzuetan ikasleen modu autonomoan jokatzeko gaitasuna deitu diote).
• Kontzientzia eta adierazpen kulturala.

Gaitasun espezifikoak testuinguru partikular batean aplika daitezkeenak dira eta orokorrak, berriz, testuinguru ezberdinetan aplika ditzakegunak. Bai batzuek eta bai besteek oinarrizko gaitasun izan daitezke, beti ere aurrez aipatutakoa beteko balute.

Honela definitzen zituen, geroago, oinarrizko konpetentziak EAEko Heziberri 2020^[4] planak:

"Oinarrizko konpetentziak dira pertsona guztiek behar dituztenak beren burua errealizatzeko eta garatzeko, bai eta herritartasun aktiborako, inklusio sozialerako eta enplegurako ere (Europako Erkidegoen Batzordea,2006)".

Heziberri 2020 esparruko dokumentuen artean, "Norantz doa berrikuntza?"^[11] dokumentuan konpetentziak eskola sisteman eta sistematik kanpo ere garatzen direla gogoratzen da:

"[...] Oinarrizko konpetentziak ikasgelako egoera formaletan hartzen dira, bai eta egoera informaletan (aisialdian) eta eskola-esparrutik kanpoko egoera ez-formaletan ere".

2015ko EAEko Curriculuma, 2007ko Curriculuma bezala, ikasle konpetenteak sortzeko asmoarekin egina zegoen:

 

EAEko Oinarrizko Curriculumeko Dekretuek^[12] ikasleek garatu beharreko gaitasunak bi multzotan sailkatzen zituen: Oinarrizko zehar-konpetentziak eta diziplina barruko konpetentziak^[13][14]. Heziberri 2020 Planak Dekretuak garatu egiten zituen.

EAEn indarrean dagoen azken dekretuak^[12] Heziberri 2020 Planaren bidez garatzeko asmoa zegoen. Heziberri 2020 Planaren aurkezpenean^[15], konpetentzien zerrenda hau argitaratu zuten:

Heziberri 2020 Plana garatzerakoan, Oinarrizko konpetentziak lau multzo nagusitan zerrendatu izan dira^[16][17][18]:

• Ikasten eta pentsatzen ikasi.
• Egiten eta ekiten ikasi.
• Elkarrekin bizikidetzan ikasten eta bizitzen ikasten.
• Izaten ikasi: ikasitakoa transferitzen, aplikatzen eta autorregulatzen ikasi.

• Funtzio anitzekoak dira, (helburu ugari lortzeko balio dute...).
• Izaera dinamiko eta mugagabea (bere hobetzeak ez du mugarik...).
• Izaera bateratzailea dute. Gaitasunak elkarri lotuta daude. Ez dira banan-banan garatzen, guztiak batera baizik.
• Funtzio askotarikoak dira (helburu ugari batera lortzeko dira).
• Bizitza osoan zehar gara daitezke ez dira eskola garaietako kontuak bakarrik. Trebeziak erabilita garatu egiten dira. Erabiltzen ez diren gaitasunak ez dira garatzen.

Ahalmenik gabeko pertsona batek ezin du ezertarako gaitasunik baina gaitasunak eskuratu ahala, garatu egiten dira ahalmenak.

• Ebaluatzeko modukoak dira, neurtzeko modukoak, baina jakina, gaitasunak ondo neurtzeko "metro" egokiaren bila luze ibili beharko da. Gaitasunak neurtzeko bidean gizarte adostasunaren beharra dago. Gai da bere gizartean gaitzat hartzen dena. Euskal gizartean, esaterako, gaitasun garrantzitsua izan daiteke Interneten ibiltzen jakitea, baina Amazoniako oihanean gaitasun hori baino, beste gaitasun batzuk beharrezkoago (botanikaz jakitea, esaterako). Beste gaitasun batzuk, ordea, unibertsalagoak dira, ikasten ikasteko gaitasuna, esaterako. Gure gizarterako zeintzuk izango diren benetan garatu beharko ditugun gaitasunak, pixkanaka-pixkanaka, guztion artean erabakitzen ibiliko gara.
• Ikus ebaluazio.
• Howard Gardnerren adimen anizkoitzaren teoriari loturik daude. Montserrat Del Pozo egilearen ikuspegitik gauza bera dira adimen anitzak eta gaitasunak.

• Konpetentzia orokorrak edo zeharkakoa eta diziplina arloko konpetentzia espezifikoak bereizten dituzten curriculum ereduak: DESeCo/OCDE, Belgika, Danimarka, Alemania, Irlanda, Grezia, Luxenburgo, Herbehereak, Austria, Portugal, Suedia, Erresuma Batua eta Euskal Curriculuma.
• Curriculum eredu mistoak, zeharkako gaitasunak eta diziplina arloak nahastuz, gaitasuna ideia nagusi bezala hartuz: Europako Batzordea, Danimarka, Austria, Portugal, Luxenburgo, Frantzia eta Espainia (LOE eta hezkuntzako eskuduntza daukaten autonomia erkidegoetako dekretuak).
• Gaitasun nagusiak eta diziplina arloak bereizten ez dituzten curriculum ereduak: Italia eta Finlandia.

Dokumentuaren helburua proiektuaren planteamendu orokorra eta aurrera eramateko ildo nagusiak aurkeztea zen, aurrerapen modura. Landutako Euskal Curriculumaren proposamena erakundeen eta hezkuntza eta gizarte eragileen esku jarriko zen, 2005-2006 ikasturtean curriculum oinarrizko eta komunari buruz hausnartzeko, baloratzeko, eta, ahal izanez gero, hitzartzeko^[19].

...hezkuntzaren xedeek ezin dute, besterik gabe, eskolaldi osoaren irakaskuntza eta ikaskuntza prozesuetan jarraitu beharreko urrats zehatzak zehaztu, izaera globala eta orokorra dutelako. Beharrezkoa da helburu horiek ikasketa konpetentzia eta ikaskuntza eduki espezifiko bihurtzea. Baina, horretarako, beharrezkoa da erabakiak hartzeko prozesu bati jarraitzea. Lehen urratsa Hezkuntza konpetentzia orokorrak identifikatzea izango da. Hezkuntzaren xedeen lorpena are gehiago bermatuko da –derrigorrezko eskolaldian– Hezkuntza konpetentzia orokor hauek zenbat eta gehiago garatu:

• Pentsatzen eta ikasten ikastea.
• Komunikatzen ikastea (ikus komunikazio gaitasuna).
• Elkarrekin bizitzen ikastea.
• Norbera izaten ikastea.
• Egiten eta ekiten ikastea.

Hemen gutxienez Nafarroako eta EAEko curriculum dekretu berrienen laburpena txertatu beharko litzateke. honen edukia ez da guztiz zehatza, daukan informazioa zaharkituta dagoelako. Zure esku dago artikulua hobetzea, informazio hori eguneratuz. Beharbada, informazio osagarria izango duzu eztabaida orrian.

 

Konpetentea izatea egoera eta testuinguru zehatz batean eraginkortasunez aritzeko gaitasuna da; beraz, konpetente izaten ikasteko, egoerak, proiektuak, problemak, zereginak behar dira, eta testuinguru problematiko errealetan, esanguratsuetan eta egokietan egon behar dute kokatuta^[20].

Guztiak aukera eman behar du ikasleek plano guztietan ikas dezaten: plano kognitiboan, komunikatiboan, sozialean, afektiboan, ekintzailean. Baina, aldi berean, egoera edo testuinguru batean eraginkortasunez aritzeko, arazoa gainditzeko behar diren ezagutzak eta egiten jakitea eta izaten jakitea modu integratuan mobilizatu behar dituzte.

Badaude ebidentziak, –pedagogia-ikerketen ondorioz–, baieztatzeko zenbait irakaskuntza-metodologiak gehiago laguntzen dutela beste batzuek baino ikasleen konpetentziak garatzerakoan. Edukiak transmititzea ardatza zenean maiz erabiltzen zen eskola magistral estiloa, esate baterako, ez da positiboki baloratzen ikasleen konpetentzien garapena ardatza izango bada. Ikasleen konpetentziak garatzea hezkuntza-sistemaren ardatz denean, zenbait erabaki metodologiko hartu behar izaten dira. Horrela, esate baterako, hizkuntzen i(ra)kaskuntzan, ikuspegi komunikatiboarekin bat datozen metodoetarantz jotzen da. Baina irakaskuntza alor guztietan hartu behar dira erabaki metodologikoak: ikasleen parte hartze ahalik eta aktiboena sustatu behar da. Ikasleek, ikaste prozesuan, dauzkaten ahalik eta ahalmen eta konpetentzia gehien erabili beharko dituzte, hezkuntza-sistemak proposatuko dizkien erronkei aurre egiteko.

Horrela, modan jarriko dira proiektutan oinarritutako ikaskuntza, ikaskuntza dialogikoa, problemetan oinarritutako ikaskuntza, Flipped classroom metodoa, ikasketa kooperatiboa, etab.

• Oinarrizko gaitasunak, gaitasun-giltzak, funtsezko gaitasunak.
• Gaitasun orokorrak, sortzaileak, askotariko diziplinetakoak.
• Berariazko gaitasunak edo gaitasun espezifikoak.

Europako Erkidegoen Batzordearen proposamenaren arabera (2005), Oinarrizko Gaitasunak pertsona guztiek bere asebetetze eta garapen pertsonalerako behar dituztenak dira eta, halaber, herritar aktiboak izateko, gizarteratua egoteko edo enplegurako behar direnak. Oinarrizko hezkuntza eta prestakuntzaren ondoren, gazteek gaitasun nagusiak garatuta eduki beharko dituzte; horiek garatzen, mantentzen eta eguneratzen jarraitu beharko dute bizitza osoan zehar, ikaskuntza-irakaskuntza iraunkorraren testuinguruan.

2002an DeSeCoren proposamenarekin osa daiteke: Oinarrizko Gaitasuna izateko "giltza" behar dute izan eta gizarte osorako balio behar dute.

Berariazko gaitasunak edo gaitasun espezifikoak testuinguru jakin batean aplika daitezkeenak dira eta orokorrak, berriz, testuinguru ezberdinetan aplika daitezkeenak. Bai batzuk eta bai besteak oinarrizko gaitasun izan daitezke, beti ere goian aipaturikoa beteko balute. I

• Gaitasun orokorrak edo zeharkakoa eta diziplina arloko gaitasun espezifikoak bereizten dituzten curriculum ereduak: DESeCo/OCDE, Tunning, Belgika, Danimarka, Alemania, Irlanda, Grezia, Luxenburgo, Herbehereak, Austria, Portugal, Suedia, Erresuma Batua eta Euskal Curriculuma.
• Curriculum eredu mistoak, zeharkako gaitasunak eta diziplina arloak nahastuz, gaitasun nagusi bezala hartuz: Europako Batzordea, Danimarka, Austria, Portugal, Espainia (LOE), Luxenburgo, Frantzia eta Katalunia.
• Gaitasun nagusiak eta diziplina arloak bereizten ez dituzten curriculum ereduak: Italia eta Finlandia.

• Ama hizkuntzan komunikatzea. (Ikus komunikazio gaitasuna).
• Atzerriko hizkuntzetan komunikatzea. (Ikus komunikazio gaitasuna).
• Matematikarako gaitasuna eta zientzietarako eta teknologiarako oinarrizko gaitasuna.
• Gaitasun digitala.
• Ikasten ikasteko gaitasuna
• Pertsonarteko gaitasunak eta herritar gaitasuna.
• Iniziatiba eta izaera ekintzailea.
• Kontzientzia eta adierazpen kulturala.

• Hizkuntza komunikaziorako gaitasuna. (Ikus komunikazio gaitasuna).
• Matematikarako gaitasuna.
• Mundu fisikoa ezagutzeko eta harekin interakzioan aritzeko gaitasuna.
• Informazioa lantzea eta gaitasun digitala.
• Gizarte eta herritar gaitasuna.
• Kulturarako eta arterako gaitasuna.
• Ikasten ikasteko gaitasuna.
• Autonomia eta iniziatiba soziala.

• Frantsesa menderatzea, (ikus komunikazio gaitasuna).
• Atzerriko hizkuntza bat praktikatzea.
• Oinarrizko gaitasunak matematikan eta kultura zientifikoan eta teknologian.
• Informazioaren eta komunikazioaren ohiko teknikak menderatzea.
• Kultura humanistikoa.
• Gizarte eta herritar gaitasuna.
• Autonomia eta iniziatiba.

EAEko 2007ko Curriculumaren, (175/2007; 2007/11/13ko agintea, III. eranskina), 8 gaitasunak:

• Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarako gaitasuna^[22].

• Ikasten ikasteko gaitasuna.

• Matematikarako gaitasuna.

• Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna (ikus komunikazio gaitasuna)^[23].

• Informazioa tratatzeko eta teknologia digitala erabiltzeko gaitasuna. (Izen luzea laburbiltzeko, Gaitasun digital deitzen zaio).

• Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna.

• Giza eta arte-kulturarako gaitasuna.

• Norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna. (Laburbiltzeko Autonomiarako gaitasuna deitu egiten zaio).

• Pentsatzen eta ikasten ikastea.
• Komunikatzen ikastea (ikus komunikazio gaitasuna).
• Elkarrekin bizitzen ikastea.
• Norbera izaten ikastea.
• Egiten eta ekiten ikastea.

 

 

Ikasleen edukien jabetza baloratzetik ikasleen konpetentziak baloratzera igarotzeko bidean ibili da, azken urteotan, Europako hezkuntza sistema^[28].

Dena den, ikasleei banatzen zaizkien kalifikazio-boletinetan, oraindik ere, edukien eta jarreren balorazioak maiz agertzen dira eta konpetentziak maiz ez dira aipatu ere egiten. Pixkanaka-pixkanaka edukien ebaluazioa ardatz izatetik konpetentzien ebaluazioa egitera igarotzeko asmoa dago Europa osoan.

Ikastetxeetan irakasleek ikasleen gaitasunak ebaluatzeko ahaleginak egin dituzte azken urteotan. Ezkerreko irudian irakasle talde batek prestatutako kalkulu orria ikasleen zenbait konpetentzietan erakutsitako maila baloratzeko.

Europako hezkuntza sistemetan eta munduko sistema aurreratuenetan, ebaluazio-probak diseinatu egin izan dira ikasleen konpetentzien jabetze-maila ebaluatzeko. PISA probak, TIMSS, PIRLS probak... EAEn ISEI-IVEIk diseinatu ditu urtetan diagnosi-ebaluazio probak^[29]. Nafarroan ere antzeko diagnosi-ebaluazioak egiten dira Gobernuko Hezkuntza Sailetik^[30].

1. ↑ Gaitasun izena erabiltzen zen, behin eta berriro, esate baterako 175/2007 Dekretuan. Ikus Eusko Jaurlaritza. Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila. Berritzegune Nagusia: Oinarrizko gaitasunak EAEko hezkuntza sisteman.
2. ↑ Konpetentzia izena hobetsi dute, esate baterako, 236/2015, 2037/2015 eta 127/2016 Dekretuetan. Baina gaitasun hitza ez dute baztertu. Ikus, esate baterako, Eusko Jaurlaritza. Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila. 236/2015 Dekretua, abenduaren 22koa, Oinarrizko Hezkuntzaren curriculuma zehaztu eta Euskal Autonomia Erkidegoan ezartzen duena.

• (Gaztelaniaz) GONZÁLEZ, D., SÁNCHEZ, C., y SÁNCHEZ, L.: «El diseño curricular por competencias en la educación médica.» Educación Médica Superior 17(4), , 2003.
• (Gaztelaniaz) POZO, J. I., Aprendices y Maestros, Alianza editorial, Madrid, 1999.
• (Gaztelaniaz) SEP, Plan y Programas de Estudio: Educación Básica. Primaria, 2008.
• (Gaztelaniaz) Perrenoud, Philippe. “Construir las competencias, ¿es darle la espalda a los saberes?” Red U. Revista de Docencia Universitaria, número monográfico II “Formación centrada en competencias (II)”, 2008.
• (Espainiako) MINISTERIO DE EDUCACIÓN, CULTURA Y DEPORTE. Orden ECD/65/2015, de 21 de enero, por la que se describen las relaciones entre las competencias, los contenidos y los criterios de evaluación de la educación primaria, la educación secundaria obligatoria y el bachillerato.
• Sergio Tobón. La formación basada en competencias en la educ. superior. Bogotá. 2008.
• TOBÓN, S., PIMIENTA, J., y GARCÍA, F., J. A., Secuencias didácticas: aprendizaje y evaluación de competencias, Pearson, México, 2010.

• Adimen anizkunaren teoria.
• Ebaluazio (hezkuntza).
• Ikuspegi komunikatiboa.
• Komunikazio gaitasuna.
• Konpetentzia digitala.
• Problemetan Oinarritutako Ikaskuntza.
• Proiektuetan Oinarritutako Ikaskuntza.

• Adimen anizkunaren teoria.
• Ikuspegi komunikatiboa.
• Edukietan oinarrituriko hizkuntzen irakaskuntza.
• Europar Hizkuntzen Erreferentzia Esparru Bateratua.
• (Gaztelaniaz) Delors txostena.