Filipe IV.a Espainiakoa

Filipe IV.a Espainiakoa
	; Irudi gehiago
; Gaztela eta Leon erregea
Portugalgo monarka
; Aragoiko erregea
Sardiniako errege
Iberian Union (en) monarka
Bizitza
Jaiotza	Valladolid Royal Palace (en) , 1605eko apirilaren 8a
Herrialdea	Espainia
Bizilekua	Royal Alcazar of Madrid (en)
Heriotza	Cuarto bajo del Rey (en) , 1665eko irailaren 17a (60 urte)
Hobiratze lekua	El Escorial monasterioaren errege kripta
Familia
Aita	Filipe III.a Espainiakoa
Ama	Margarita Austriakoa
Ezkontidea(k)	Elisabet Borboikoa (1615eko azaroaren 25a, 1615eko urriaren 8a - ; Mariana Austriakoa (1649ko urriaren 7a, 1649ko azaroaren 8a -
Bikotekidea(k)	ikusi María Calderón; Tomasa Aldana (en) ; Ana Maria Uribeondo; Casilda Manrique de Luiando Hurtado de Mendoza; Catalina Manrique (en) ;
Seme-alabak	ikusi Baltasar Karlos Austriakoa; Maria Teresa Austriakoa; Margarita Austriakoa; Philip Prospero, Prince of Asturias (en) ; Karlos II.a Espainiakoa; John of Austria the Younger (en) ; Alonso Henríquez de Santo Tomás (en) ; Alonso Antonio de San Martín (mul) ; Carlos Fernando de Austria y Manrique (en) ; Juan Cossío (en) ; Fernando Tomás de Austria (en) ; Marie Margarita von Habsburg (en) ; Margarita Catalina von Habsburg (en) ; Infanta Maria Eugenia of Spain (en) ; Isabella Teresa von Habsburg (en) ; Frantzisko Fernando Isidro Austriakoa; Infanta Maria Ana Antonia of Spain (en) ; Maria von Habsburg (en) ; Ana Margarita de San José (en) ;
Haurrideak	ikusi Cardinal-Infante Ferdinand of Austria (en) ; Infante Carlos of Spain (en) ; Ana Austriakoa; Maria Ana Espainiakoa; Infante Alonso of Austria (en) ; Infanta Margarita of Spain (en) ; Infanta Maria of Austria (en) ;
Familia	ikusi Filipe II.a Espainiakoa (aitaldeko aitona); Ana Austriakoa (aitaldeko amona); Maria Anna of Bavaria (en) (amaldeko ama); Karlos II.a Austriakoa (amaldeko aitona); Filipe V.a Espainiakoa (birbiloba);
Leinua	Habsburgo Etxea
Hezkuntza
Hizkuntzak	gaztelania
Jarduerak
Jarduerak	monarka, agintaria, politikaria eta arte bildumagilea
Lantokia(k)	Madril
Jasotako sariak	ikusi Urrezko Ardi-larruaren Ordenako zalduna ; Grand Master of the Order of the Tower and Sword ;
Izengoitia(k)	O Grande, O Rei Planeta eta O Opresor
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Erromatar Eliza Katolikoa

Filipe IV.a Espainiakoa Handia^[1] edo Filipe III. Portugalgoa (Valladolid, 1605eko apirilaren 8a - Madril, 1665eko irailaren 17), ezizenez Errege-planeta, 1621-1665 bitartean Espainiako erregea eta 1621-1640 bitartean Portugalgo erregea (Filipe III.a Portugalgoa) izan zen. Bere 44 urte eta 170 eguneko erreinaldia Habsburgo leinuko luzeena izan zen eta Espainiako historiako bigarrena, Filipe V.arena eta gero.

Filipe IV.aren garaian, Europa protestantearen eta Frantzia katolikoaren aurkako guda etengabeak Espainiaren beheraldia ekarri zuen, eta betiko bukatu zen Espainiak Europan zuen nagusitasuna.

Biografia

Filipe III.a Espainiakoaren eta Margarita Austriakoaren semea zen. 1621ean, 15 urte zituela, aita hil eta Espainia eta Portugalgo errege bilakatu zen^[2].

Aginpidea bere begikoen eskuetan utzi zuen, Olivares konde-dukearengan bereziki. Hau Espainiak Europan zuen nagusigoa mantentzen saiatu zen. Garai hartan gerra ugari izan ziren: Frantzian, Valtellinako arazoa zela medio, eta Italiako Alpeetan; Flandesko gerrak ere segitzen zuen; Spinolak Breda hartu zuen; Hogeita Hamar Urteko Gerran parte hartu zuen, Nordlingengo garaipenarekin (1634) eta Rocroiko porrotarekin (1643).

1643an, Olivares kargutik kendu ondoren, erregeak berak hartu zuen gobernatzeko erantzukizuna Luis Mendez de Haro Olivaresen iloba eta Medina de las Torresko dukearen laguntzaz. 1659an Frantziaren aurkako gerra amaitu zen, Faisaien uhartean sinatu zen Pirinioetako Hitzarmenarekin.

Barne politikan, berriz, Bizkaian (Gatzaren matxinada, 1631-1634), Katalunian eta Portugalen matxinadak gertatu ziren, eta Portugalek askatasun osoa lortu zuen.

Ezkontza eta seme-alabak

1615eko abuztuaren 17an Bordelen, ordezkarien bitartez, Henrike III.a Nafarroakoaren alaba zen Elisabet Borboikoarekin ezkondu zen. Urte bereko azaroaren 25ean Konpantzian elkartu eta berriro Burgosko katedralean ezkontza errepikatu zuten. Zazpi seme-alaba izan zituzten:
- Maria Margarita (1621)
- Margarita Maria Katalina (1623)
- Maria Eugenia (1625–1627)
- Elisabet Maria Teresa (1627)
- Baltasar Karlos (1629–1646), Asturiasko printzea
- Maria Ana Antonia (1636)
- Maria Teresa (1638–1683), Luis XIV.a Frantziakoarekin ezkondu zena.
Elisabet 1644an hil ostean, 1649an Felipe bere iloba Mariana Austriakoarekin ezkondu zen. Bost seme-alaba izan zituen:
- Margarita Teresa (1651-1673), Leopoldo I.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoarekin ezkondu zena.
- Maria Ambrosia de la Concepción (1655)
- Filipe Prospero (1657-1661), Asturiasko printzea.
- Fernando Tomas (1658–1659)
- Karlos (1661–1700), oinordekoa

Sasikoak

Kontaketa desberdinek hainbat seme eta alaba sasiko zenbatzen dizkiote, maitale desberdinekin izanak.^[3]

María Calderón aktore maitaleakin seme bat izan zuen (Joan Jose 1629–1679).

Catalina Manrique Charelako markesen alabarekin izandako harremanetik, Frantzisko Fernando Isidro jaio zen, Euskal Herrian bizi eta hil zena.

Maitale euskaldunak ere izan zituen, hala nola Casilda Manrique de Luiando Hurtado de Mendoza, zeinaren semea Karlos Fernando Austriakoa (1639-1696) izan zen; eta Ana Maria Uribeondo, zeinaren semea, Fernando Valdés (1638-1702), gobernadore izan zen Novarakoa, Italian.^[4]^[5]

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2013/04/23 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Euskaltzaindia. (PDF) 186. arauaː Atzerriko pertsona-izenak. Grafia-irizpideak. Erregeerreginen eta kidekoen kasua. .
↑ Felipe IV^{[Betiko hautsitako esteka]} Artehistoria.jcyl.es
↑ (Gaztelaniaz) «Así fue la desenfrenada vida sexual de Felipe IV» Muy Interesante 2020-03-12 (Noiz kontsultatua: 2023-05-19).
↑ (Gaztelaniaz) Nuevatribuna. (2015-09-06). «Felipe IV, el putero mayor del Reino» Nuevatribuna (Noiz kontsultatua: 2023-05-19).
↑ (Gaztelaniaz) «7 hijos ilegítimos de Felipe IV» el barroquista 2015-01-31 (Noiz kontsultatua: 2023-05-19).

Kanpo estekak

Datuak: Q691402
Multimedia: Philip IV of Spain / Q691402

[1] Euskaltzaindia. (PDF) 186. arauaː Atzerriko pertsona-izenak. Grafia-irizpideak. Erregeerreginen eta kidekoen kasua. .

[2] Felipe IV^{[Betiko hautsitako esteka]} Artehistoria.jcyl.es

[3] (Gaztelaniaz) «Así fue la desenfrenada vida sexual de Felipe IV» Muy Interesante 2020-03-12 (Noiz kontsultatua: 2023-05-19).

[4] (Gaztelaniaz) Nuevatribuna. (2015-09-06). «Felipe IV, el putero mayor del Reino» Nuevatribuna (Noiz kontsultatua: 2023-05-19).

[5] (Gaztelaniaz) «7 hijos ilegítimos de Felipe IV» el barroquista 2015-01-31 (Noiz kontsultatua: 2023-05-19).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]