[go: up one dir, main page]
Wikipedia

Elementu kimiko

Elementu kimiko deritzo nukleoko protoi kopuruarengatik bereizten den atomo mota bakoitzari.[1] Protoi-kopuru bera duten atomo guztiak dira elementu berarenak, adibidez, protoi bakarra duten atomo guztiak hidrogeno elementua dira, zazpi dituztenak nitrogenoa eta 26 dituztenak burdina. Elementu bereko atomoek definizioz protoi-kopuru bera duten arren, elektroi eta neutroi kopuruak aldagarriak dira.

Kimika klasikoan, elementu deitzen zitzaion substanzia sinpleagoetan deskonposatu ezin zen substantzia orori, eta esanahi hau oraindik ere erabiltzen da. Definizio honekin soilik, substantzia baten sailkapena elementu bezala behin-behinekoa zen, esaterako, kuartzoa elementutzat har zitekeen norbaitek deskonposatzea lortzen zuen arte.[2]

Taula periodikoa

aldatu
Sakontzeko, irakurri: «Taula periodikoa»

Elementu kimikoak oro har zenbaki atomiko txikienetik handienera sailkatzen dira, taula periodikoa delako diagraman. Hona hemen taula periodikoa (jakin-mina izanez gero elementu jakin bati buruz, egin klik dagokion loturan; elementu kimikoen izenak osorik datoz taularen ostean:

Taldea →
↓ Periodoa 		1 2   3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
1 1
H 		2
He
2 3
Li 		4
Be 		  5
B 		6
C 		7
N 		8
O 		9
F 		10
Ne
3 11
Na 		12
Mg 		13
Al 		14
Si 		15
P 		16
S 		17
Cl 		18
Ar
4 19
K 		20
Ca 		21
Sc 		22
Ti 		23
V 		24
Cr 		25
Mn 		26
Fe 		27
Co 		28
Ni 		29
Cu 		30
Zn 		31
Ga 		32
Ge 		33
As 		34
Se 		35
Br 		36
Kr
5 37
Rb 		38
Sr 		39
Y 		40
Zr 		41
Nb 		42
Mo 		43
Tc 		44
Ru 		45
Rh 		46
Pd 		47
Ag 		48
Cd 		49
In 		50
Sn 		51
Sb 		52
Te 		53
I 		54
Xe
6 55
Cs 		56
Ba 		* 71
Lu 		72
Hf 		73
Ta 		74
W 		75
Re 		76
Os 		77
Ir 		78
Pt 		79
Au 		80
Hg 		81
Tl 		82
Pb 		83
Bi 		84
Po 		85
At 		86
Rn
7 87
Fr 		88
Ra 		** 103
Lr 		104
Rf 		105
Db 		106
Sg 		107
Bh 		108
Hs 		109
Mt 		110
Ds 		111
Rg 		112
Cn 		113
Nh 		114
Fl 		115
Mc 		116
Lv 		117
Ts 		118
Og
* Lantanoideak 57
La 		58
Ce 		59
Pr 		60
Nd 		61
Pm 		62
Sm 		63
Eu 		64
Gd 		65
Tb 		66
Dy 		67
Ho 		68
Er 		69
Tm 		70
Yb
** Aktinidoak 89
Ac 		90
Th 		91
Pa 		92
U 		93
Np 		94
Pu 		95
Am 		96
Cm 		97
Bk 		98
Cf 		99
Es 		100
Fm 		101
Md 		102
No
Serie kimikoak (hondo kolorea):
Metal alkalino Metal lurralkalino Lantanido Aktinido Trantsizio-metal
Metal Metaloide Ez-metal Halogeno Gas noble
Agerpen naturala (gelaxkaren ertza):
Lurra baino zaharrago isotopoak dituenak (jatorrizko elementuak).
Beste elementuaren erradioaktibitate naturalaren desintregazio produktuak direnak.
Naturan aurkentzen ez direnak (elementu sintetikoak).
Aurkitu gabe.

Elementu kimikoen laburdurak, ikurrak eta izenak

aldatu

Elementuen zerrenda, zenbaki atomikoaren arabera, bakoitza bere izen osoarekin:

Zenbaki atomikoa Izena Ikurramboloa Periodoa,
Taldea 		Masa atomikoa
(g/Mol) 		Dentsitatea
(g/cm³)
a 20 °C 		Fusioa
 (°C) 		Irakitea
 (°C) 		Aurkikuntza urtea Aurkitzailea
1 Hidrogeno H 1, 1 1.00794(7)(2) (3) (4) 0.084 g/l −259.1 −252.9 1766 Cavendish
2 Helio He 1, 18 4.002602(2)(2) (4) 0.17 g/l −272.2 −268.9 1895 Ramsay eta Cleve
3 Litio Li 2, 1 6.941(2)(2) (3) (4) (5) 0.53 180.5 1317 1817 Arfwedson
4 Berilio Be 2, 2 9.012182(3) 1.85 1278 2970 1797 Vauquelin
5 Boro B 2, 13 10.811(7)(2) (3) (4) 2.46 2300 2550 1808 Davy eta Gay-Lussac
6 Karbono C 2, 14 12.0107(8)(2) (4) 3.51 3550 4827 Historiaurrea Ezezaguna
7 Nitrogeno N 2, 15 14.0067(2)(2) (4) 1.17 g/l −209.9 −195.8 1772 Rutherford
8 Oxigeno O 2, 16 15.9994(3)(2) (4) 1.33 g/l −218.4 −182.9 1774 Priestley eta Scheele
9 Fluor F 2, 17 18.9984032(5) 1.58 g/l −219.6 −188.1 1886 Moissan
10 Neon Ne 2, 18 20.1797(6)(2) (3) 0.84 g/l −248.7 −246.1 1898 Ramsay eta Travers
11 Sodio Na 3, 1 22.98976928(2) 0.97 97.8 892 1807 Davy
12 Magnesio Mg 3, 2 24.3050(6) 1.74 648.8 1107 1755 Black
13 Aluminio Al 3, 13 26.9815386(8) 2.70 660.5 2467 1825 Oersted
14 Silizio Si 3, 14 28.0855(3)(4) 2.33 1410 2355 1824 Berzelius
15 Fosforo P 3, 15 30.973762(2) 1.82 44 (P4) 280 (P4) 1669 Brand
16 Sufre S 3, 16 32.065(5)(2) (4) 2.06 113 444.7 Historiaurrea Ezezaguna
17 Kloro Cl 3, 17 35.453(2)(2) (3) (4) 2.95 g/l −34.6 −101 1774 Scheele
18 Argon Ar 3, 18 39.948(1)(2) (4) 1.66 g/l −189.4 −185.9 1894 Ramsay eta Rayleigh
19 Potasio K 4, 1 39.0983(1) 0.86 63.7 774 1807 Davy
20 Kaltzio Ca 4, 2 40.078(4)(2) 1.54 839 1487 1808 Davy
21 Eskandio Sc 4, 3 44.955912(6) 2.99 1539 2832 1879 Nilson
22 Titanio Ti 4, 4 47.867(1) 4.51 1660 3260 1791 Gregor eta Klaproth
23 Banadio V 4, 5 50.9415(1) 6.09 1890 3380 1801 del Río
24 Kromo Cr 4, 6 51.9961(6) 7.14 1857 2482 1797 Vauquelin
25 Manganeso Mn 4, 7 54.938045(5) 7.44 1244 2097 1774 Gahn
26 Burdin Fe 4, 8 55.845(2) 7.87 1535 2750 Historiaurrea Ezezaguna
27 Kobalto Co 4, 9 58.933195(5) 8.89 1495 2870 1735 Brandt
28 Nikel Ni 4, 10 58.6934(2) 8.91 1453 2732 1751 Cronstedt
29 Kobre Cu 4, 11 63.546(3)(4) 8.92 1083.5 2595 Historiaurrea Ezezaguna
30 Zink Zn 4, 12 65.409(4) 7.14 419.6 907 Historiaurrea Ezezaguna
31 Galio Ga 4, 13 69.723(1) 5.91 29.8 2403 1875 Lecoq de Boisbaudran
32 Germanio Ge 4, 14 72.64(1) 5.32 937.4 2830 1886 Winkler
33 Artseniko As 4, 15 74.92160(2) 5.72 613 613
(sublimación)		 ca. 1250 Albertus Magnus
34 Selenio Se 4, 16 78.96(3)(4) 4.82 217 685 1817 Berzelius
35 Bromo Br 4, 17 79.904(1) 3.14 −7.3 58.8 1826 Balard
36 Kripton Kr 4, 18 83.798(2)(2) (3) 3.48 g/l −156.6 −152.3 1898 Ramsay eta Travers
37 Rubidio Rb 5, 1 85.4678(3)(2) 1.53 39 688 1861 Bunsen eta Kirchhoff
38 Estrontzio Sr 5, 2 87.62(1)(2) (4) 2.63 769 1384 1790 Crawford
39 Itrio Y 5, 3 88.90585(2) 4.47 1523 3337 1794 Gadolin
40 Zirkonio Zr 5, 4 91.224(2)(2) 6.51 1852 4377 1789 Klaproth
41 Niobio Nb 5, 5 92.906 38(2) 8.58 2468 4927 1801 Hatchett
42 Molibdeno Mo 5, 6 95.94(2)(2) 10.28 2617 5560 1778 Scheele
43 Teknezio Tc 5, 7 [98.9063](1) 11.49 2172 5030 1937 Perrier eta Segrè
44 Rutenio Ru 5, 8 101.07(2)(2) 12.45 2310 3900 1844 Klaus
45 Rodio Rh 5, 9 102.90550(2) 12.41 1966 3727 1803 Wollaston
46 Paladio Pd 5, 10 106.42(1)(2) 12.02 1552 3140 1803 Wollaston
47 Zilar Ag 5, 11 107.8682(2)(2) 10.49 961.9 2212 Historiaurrea Ezezaguna
48 Kadmio Cd 5, 12 112.411(8)(2) 8.64 321 765 1817 Strohmeyer eta Hermann
49 Indio In 5, 13 114.818(3) 7.31 156.2 2080 1863 Reich eta Richter
50 Eztainu Sn 5, 14 118.710(7)(2) 7.29 232 2270 Historiaurrea Ezezaguna
51 Antimonio Sb 5, 15 121.760(1)(2) 6.69 630.7 1750 Historiaurrea Ezezaguna
52 Telurio Te 5, 16 127.60(3)(2) 6.25 449.6 990 1782 von Reichenstein
53 Iodo I 5, 17 126.90447(3) 4.94 113.5 184.4 1811 Courtois
54 Xenon Xe 5, 18 131.293(6)(2) (3) 4.49 g/l −111.9 −107 1898 Ramsay eta Travers
55 Zesio Cs 6, 1 132.9054519(2) 1.90 28.4 690 1860 Kirchhoff eta Bunsen
56 Bario Ba 6, 2 137.327(7) 3.65 725 1640 1808 Davy
57 Lantano La 6 138.90547(7)(2) 6.16 920 3454 1839 Mosander
58 Zerio Ce 6 140.116(1)(2) 6.77 798 3257 1803 von Hisinger eta Berzelius
59 Praseodimio Pr 6 140.90765(2) 6.48 931 3212 1895 von Welsbach
60 Neodimio Nd 6 144.242(3)(2) 7.00 1010 3127 1895 von Welsbach
61 Prometio Pm 6 [146.9151](1) 7.22 1080 2730 1945 Marinsky eta Glendenin
62 Samario Sm 6 150.36(2)(2) 7.54 1072 1778 1879 Lecoq de Boisbaudran
63 Europio Eu 6 151.964(1)(2) 5.25 822 1597 1901 Demarçay
64 Gadolinio Gd 6 157.25(3)(2) 7.89 1311 3233 1880 de Marignac
65 Terbio Tb 6 158.92535(2) 8.25 1360 3041 1843 Mosander
66 Disprosio Dy 6 162.500(1)(2) 8.56 1409 2335 1886 Lecoq de Boisbaudran
67 Holmio Ho 6 164.93032(2) 8.78 1470 2720 1878 Soret
68 Erbio Er 6 167.259(3)(2) 9.05 1522 2510 1842 Mosander
69 Tulio Tm 6 168.93421(2) 9.32 1545 1727 1879 Cleve
70 Iterbio Yb 6 173.04(3)(2) 6.97 824 1193 1878 de Marignac
71 Lutezio Lu 6, 3 174.967(1)(2) 9.84 1656 3315 1907 Urbain
72 Hafnio Hf 6, 4 178.49(2) 13.31 2150 5400 1923 Coster eta de Hevesy
73 Tantalo Ta 6, 5 180.9479(1) 16.68 2996 5425 1802 Ekeberg
74 Wolframio W 6, 6 183.84(1) 19.26 3407 5927 1783 Elhuyar
75 Renio Re 6, 7 186.207(1) 21.03 3180 5627 1925 Noddack, Tacke eta Berg
76 Osmio Os 6, 8 190.23(3)(2) 22.61 3045 5027 1803 Tennant
77 Iridio Ir 6, 9 192.217(3) 22.65 2410 4130 1803 Tennant
78 Platino Pt 6, 10 195.084(9) 21.45 1772 3827 1557 Eskaligero
79 Urre Au 6, 11 196.966569(4) 19.32 1064.4 2940 Historiaurrea Ezezaguna
80 Merkurio Hg 6, 12 200.59(2) 13.55 −38.9 356.6 Historiaurrea Ezezaguna
81 Talio Tl 6, 13 204.3833(2) 11.85 303.6 1457 1861 Crookes
82 Berun Pb 6, 14 207.2(1)(2) (4) 11.34 327.5 1740 Historiaurrea Ezezaguna
83 Bismuto Bi 6, 15 208.98040(1) 9.80 271.4 1560 1540 Geoffroy
84 Polonio Po 6, 16 [208.9824](1) 9.20 254 962 1898 Marie eta Pierre Curie
85 Astato At 6, 17 [209.9871](1) 302 337 1940 Corson eta MacKenzie
86 Radon Rn 6, 18 [222.0176](1) 9.23 g/l −71 −61.8 1900 Dorn
87 Frantzio Fr 7, 1 [223.0197](1) 27 677 1939 Perey
88 Radio Ra 7, 2 [226.0254](1) 5.50 700 1140 1898 Marie eta Pierre Curie
89 Aktinio Ac 7 [227.0278](1) 10.07 1047 3197 1899 Debierne
90 Torio Th 7 232.03806(2)(1) (2) 11.72 1750 4787 1829 Berzelius
91 Protoaktinio Pa 7 231.03588(2)(1) 15.37 1554 4030 1917 Soddy, Cranston eta Hahn
92 Uranio U 7 238.02891(3)(1) (2) (3) 18.97 1132.4 3818 1789 Klaproth
93 Neptunio Np 7 [237.0482](1) 20.48 640 3902 1940 McMillan eta Abelson
94 Plutonio Pu 7 [244.0642](1) 19.74 641 3327 1940 Seaborg
95 Amerizio Am 7 [243.0614](1) 13.67 994 2607 1944 Seaborg
96 Kurio Cm 7 [247.0703](1) 13.51 1340 1944 Seaborg
97 Berkelio Bk 7 [247.0703](1) 13.25 986 1949 Seaborg
98 Kalifornio Cf 7 [251.0796](1) 15.1 900 1950 Seaborg
99 Einsteinio Es 7 [252.0829](1) 860 1952 Seaborg
100 Fermio Fm 7 [257.0951](1) 1952 Seaborg
101 Mendelebio Md 7 [258.0986](1) 1955 Seaborg
102 Nobelio No 7 [259.1009](1) 1958 Seaborg
103 Lawrentzio Lr 7, 3 [260.1053](1) 1961 Ghiorso
104 Rutherfordio Rf 7, 4 [261.1087](1) 1964/69 Flerov
105 Dubnio Db 7, 5 [262.1138](1) 1967/70 Flerov
106 Seaborgio Sg 7, 6 [263.1182](1) 1974 Flerov
107 Bohrio Bh 7, 7 [262.1229](1) 1976 Oganessian
108 Hassio Hs 7, 8 [265](1) 1984 GSI
109 Meitnerio Mt 7, 9 [266](1) 1982 GSI
110 Darmstadtio Ds 7, 10 [269](1) 1994 GSI
111 Roentgenio Rg 7, 11 [272](1) 1994 GSI
112 Kopernizio Cn 7, 12 [285](1) 1996 GSI
113 Nihonio Nh 7, 13 [284](1) 2004 JINR, LLNL
114 Flevorio Fl 7, 14 [289](1) 1999 JINR
115 Moskovio Mc 7, 15 [288](1) 2004 JINR, LLNL
116 Livermorio Lv 7, 16 [292](1) 1999 LBNL
117 Teneso Ts 7, 17 (1) 2009-2010 JINR
118 Oganeson Og 7, 18 (1) 2006 JINR, LLNL

Taulan ageri diren akronimoak

aldatu
  • GSI, Gesellschaft für Schwerionenforschung (Ioi Astunen Azterketarako Elkartea), Wixhausen, Darmstadt, Alemania
  • JINR, Joint Institute for Nuclear Research (Inbestigazio Nuklearrerako Instituto Batua), Dubna, Moskvá Oblast, Errusia
  • LLNL, Lawrence Livermore National Laboratory (Lawrence Livermore Laborategi Nazionala) Livermore, Kalifornia, Estatu Batuak
  • LBNL, Lawrence Berkeley National Laboratory (Lawrence Berkeley Laborategi Nazionala) Berkeley, Kalifornia, Estatu Batuak

Taulako oharrak

aldatu
  • 1. oharra: Elementu honek ez du nukleoide egonkorrik, bere kortxete arteko balioa, (adibidez, [209]), elementu horren iraupen luzeena duen isotopoaren zenbaki masikoa adierazten du.
  • 2. oharra: Zenbait fragmento geologikotan ageri diren elementuen konposizio isotopikoa taulan ageri denaren ezberdina izan liteke.
  • 3. oharra: Materialekomertzialetako konposizio isotopikoa taulan ageri denaren ezberdina izan liteke, hori dela eta, masa atomiko nahiko ezberdinak aurki litezke.
  • 4. oharra: Bere masa at mikoan zehaztasun gehiago behar duten zenbait metalen konposizio isotopikoa ezin da argitaratu.
  • 5. oharra: Saltzen den litioaren masa atomikoa 6.939 eta 6.996 artean egon liteke; etorkizunean egingo diren analisien bidez datu hau zehazten saiatuko gara.

Elementuen izenen zergatia

aldatu
  • Merkurio, izen bereko Merkurio planeta dela eta, Hg laburdura ordea Dioskoridesi zor diogu <<zilar urtar>> esaten baitzion, grekoz hydrárgyros, hydra: ‘ur’, gyros: ‘zilar’ baitira.
  • Uranio (U): izen bereko Urano planetarengatik.
  • Neptunio (Np): izen bereko Neptuno planetarengatik.
  • Plutonio (Pu): izen bereko Pluton planeta nanorengatik.
  • Zerio (Ce): izen bereko Zeres elementua baino bi urte lehenago aurkituriko aldi hartan asteroide eta orain izendatuko planeta nanorengatik.
  • Titanio (Ti): Titanen ,hau da mitologia grekoaren arabera lurraren lehen semeengatik.
  • Magnesio (Mg): Tesaliako Magnesia eskualde grekoaren omenez.
  • Eskandio (Sc) Skandia, Eskandinaviaren omenez.
  • Banadio (V): Banadis edo Vanadis jainkosa eskandinabiarraren omenez.
  • Kobre (Cu): Zipre uhartearen cuprum erro grekotik.
  • Galio (Ga): Galia, gaur egungo Frantzia gutxi gorabehera hartzen duen erromatar inperioaren eskualdearen omenez.
  • Germanio (Ge): Germania gaurko alemania hartzen zuen eskualde erromatarrarengatik.
  • Selenio (Se): grekoek Selene deitzen zuten ilargiarengatik.
  • Estrontzio (Sr):Strontian Eskoziako hiriaren omenez.
  • Itrio (Y): Ytterby Suediako herriarengatik.
  • Rutenio (Ru): Rutheniatik dator, erromatarrek errusialdeko eskualdeari ematen zioten izena da.
  • Terbio (Tb): Ytterby Suediako herriarengatik.
  • Europio (Eu): Europaren omenez.
  • Holmio (Ho): Estokolmo hiriaren omenez, latinez Holmia esaten baitzioten.
  • Tulio (Tm): Eskandinaviaren omenez Thule izena baitzuen antzina.
  • Lutezio (Lu): Paris hiriaren omenez antzinako izena Lutezia.
  • Hafnio (Hf): Copenhage hiriaren omenez latinzaleek Hafnia esaten baitzioten.
  • Polonio (Po): Marie Curieren jaioterria zen Polonia herrialdearen omenez. Marie eta Pierre Curie senar emazteek aurkitu baitzuten.
  • Frantzio (Fr): Frantzia herrialdearen omenez.
  • Amerizio (Am): Amerika kontinentea dela eta.
  • Berkelio (Bk): Berkeley kaliforniako unibertsitate esanguratsu bat dagoen herriarengatik.
  • Kalifornio (Cf): Estatu Batuetako (AEB) Kalifornia estatuarengatik..
  • Renio (Re): Rhin ibaiaren latinezko Rhenus izenarengatik.
  • Berilio (Be) beriiotik, kolore berdeko esmeralda mota bat.
  • Hidrogeno (H): grekeraz uraren sorburu, sortzaile esan nahi du.
  • Nitrogeno (N): grekeraz nitratoen sortzaile esan nahi du, nitrum erro grekotik.
  • Oxigeno (O): grekeraz Azidoen sortzaile esan nahi du, oxys, ‘azido’, errotik.
  • Kloro (Cl) chloros ‘hori berdexka’ hitz grekotik.
  • Argon (Ar) argos grekoz ‘egonean dagoena’ (Erreakzionatzea zilegi den gas noble baita).
  • Kromo (Cr): chroma, ‘kolore’, hitz grekotik.
  • Manganeso (Mn): magnes grekotik, ‘magnetiko’.
  • Bromo (Br): bromos grekeraz ‘kirats’.
  • Zink (Zn): zink alemanieraz ‘jatorri iluna’ esan nahi du.
  • Arseniko (As): arsenikon latinez auripigmentum ‘hori’.
  • Zirkonio (Zr): zargun arabiarretik ‘urre kolorekoa’.
  • Rubidio (Rb): rubidius latinez ‘gorri bizia’ (su garra bezain bizia).
  • Rodio (Rh): rhodon grekoz ‘arrosa kolorekoa’.
  • Iodo (I): iodes grekoz ‘bioleta’ kolorea.
  • Indio (In): Bere espektroan ikus litekeen ‘indigo’, ‘anil’ kolore urdinska dela eta.
  • Zesio (Cs): caesius latinez ‘oztin’ edo ‘zeru-urdin’ kolorea.
  • Disprosio (Dy): dysprositos grekoz ‘gogortu’.
  • Osmio (Os): osme grekoz ‘usai’ (OsO4 duen usai latzarengatik).
  • Iridio (Ir): Erromako zubi edo arco-iris-a dela eta.
  • Urre (Au): aurum latinez ‘egunsenti dizdirati’.
  • Talio (Tl): thallos, ‘landare zurtoin’, ‘ernamuin’ grekeraz.
  • Bismuto (Bi): alemanierako weisse massetik, euskeraz ‘masa zuria’.
  • Astato (At): astatos grekotik, euskeraz ‘ezegonkor’.
  • Radon (Rn): ingeleseko radium emanation‘emari erradiaktibo’.
  • Radio (Ra): latinezko radiusetik ‘tximist’.
  • Actinio (Ac): aktinos grekotik ‘txinparta’ edo ‘tximista’.
  • Wolframio (W): Suedierako volframetik, volf ‘otso’ eta rham ‘apar’ latinez Spuma lupi esten baitzitzaion duen erreakzioetako batengatik;
    • Tungsteno, wolframioren beste izen bat da, suedierako tung stenetik ‘harri astun’.
  • Bario (Ba): barys grekotik ‘astun’.
  • Praseodimio (Pr): grekerako bi errok osatzen dute prasios, ‘berde’, eta dídymos, ‘biki’.
  • Niobio (Nb): Niobe Tantalo (mitologia) errege mitologiko grekoaren alabarengatik.
  • Paladio (Pd): Palas Atenea jakituriaren jainkosa grekoaren omenez.
  • Prometio (Pm): Prometeo pertsonaia mitiko grekoarengatik, sua gizakiei lortu ziena.
  • Tantalo (Ta): Tantalo errege mitologiko grekoarengatik.
  • Torio (Th): Thor eskandinaviarren gudaren jainkoaren omenez.
  • Kurio (Cm): Pierre eta Marie Curie senar emazte zientzialarien omenez.
  • Einstenio (Es): Albert Einstein fisikari alemaniarraren omenez.
  • Fermio (Fm): Enrico Fermi zientzialari italiarraren omenez.
  • Mendelebio (Md): Dmitri Ivanovitx Mendeleiev zientzialari errusiarrarengatik, taula periodikoaren asmatzailea besteak beste.
  • Nobelio (No): Alfred Nobel asmatzaile suediarraren omenez.
  • Lawrencio (Lr): Ernest Orlando Lawrence fisikari amerikarrarengatik.
  • Helio (He): Helios eguzkiaren jainko grekoarengatik, eguzkiaren atmosferan lehen aldiz aurkitu zelako 1868 urteko eklipse batean harturiko argi espektro batean.
  • Litio (Li): grekotik dator lithos, ‘harri’ hitzetik.
  • Boro (B): arabieratik datorren buraqetik, aldi berean Burah pertsatik eta azkenik Bor turkieraz.
  • Karbono (C): Ikatzetik datorkio izena latinez carbo baita.
  • Fluor (F): fluere latinezkotik ‘jariatu’.
  • Neon (Ne): neos grekotik, ‘berri’.
  • Sodio (Na): latinezko sodanumtik, ‘sosa’. Na zeinua latinezko natriumetik datorkio ‘sodio nitrato’.
  • Aluminio (Al): latinezko alumenetik, aluminioa duen gatz mota bat.
  • Silizio (Si): silex latinezkotik silize mineralarengatik.
  • Fosforo (P): phosphoros grekotik, ‘argiaren eramale’ esan nahi du ilunpean argia baitario oxigenoarekin pixkana erretzen baita.
  • Sufre (S) latinezko sulphurium sanskritoko śulvārirekin erlazionatua, oso antzina ezagutzen da.
  • Potasio (K): ingeleratik dator, pot ashesetik ‘errautsa’, zenbait landareren errautsa potasio asko baitu. K ikurra latinetik datorkio baita ere kaliumetik hain zuzen, potasio hidroxidoaren izena baitzen.
  • Kalzio (Ca): calx grekotik, ‘kareharri’. Kareharria Ca2CO3-ak osatzen baitu.
  • Burdin (Fe): latineko ferrum-etik datorkio zeinua.
  • Kobalto (Co): zenbaitek dio kobalos grekotik datorrela ‘meatze’. Beste batzuk berriz germaniar mitologiako izpiritu gaizto batetatik datorrela diote.
  • Nikel (Ni): suedierako koppar nickel espresiotik dator alemanezko kupfer nickelletik, ‘Nick deabruaren kobre’ esan nahi du eta kobre faltsua adierazteko erabiltzen zen, kobrezko meatzetan azaltzen baita.
  • Kripton (Kr): kryptos grekotik, ‘izkutuko’, ‘sekretu’.
  • Molibdeno (Mo): molybdos grekotik, ‘berun’ berunezko menarekin konfunditu baitzuten hasieran.
  • Teknezio (Tc): technetos grekotik, ‘artifizial’ sintetizatu zen lehenetarikoa izan zelako.
  • Zilar (Ag): latinezko argéntum-etik datorkio zeinua.
  • Kadmio (Cd): cadmia latinotik datorkio Zink karbonatoaren izena kadmio gehiena zinka refinatzerakoan lortzen da eta.
  • Eztainu (Sn): latinezko stannum-etik.
  • Antimonio (Sb): latinezko antimoniumetik. Sb zeinua ere latinetik datorkio stibium-etik.
  • Teluro (Te): tel-lus latinezkotik, ‘lur’.
  • Xenon (Xe): grekeratik dator xenon, ‘atzerritar’,‘arraro’ esan nahi du.
  • Lantano (La): lanzanein grekotik, ‘izkutuan egon’.
  • Neodimio (Nd): grekeratik neos-dýdimos, ‘biki berria’ lantanoarengatik.
  • Berun (Pb): zeinua latinezko plumbum izenetik datorkio.
  • Protaktinio (Pa): Izena grekeratik dator protos ‘lehen’ eta actinium ‘errainu’ erroetatik.

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ (Ingelesez) Chemical element. IUPAC.
  2. ↑ (Gaztelaniaz) Asimov, Isaac. (1965). Breve historia de la química. Titivillus, 35 or..

Kanpo estekak

aldatu


"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Elementu_kimiko&oldid=9225315"(e)tik eskuratuta