Azoveko itsasoa

Azoveko itsasoa
Azoveko itsasoa
Datu orokorrak
Mota	itsaso eta badia
Luzera	340 km
Zabalera	135 km
Azalera	37.600 km²
Sakonera	14,5 m
Bolumena	5,6 km³
Geografia
Koordenatuak	46°N 37°E / 46°N 37°E
Honen parte da	Itsaso Beltza
Hidrografia
Betebidea	ikusi Kalmius; Korsak river (en) ; Mokra Bilosaraika (en) ; Protoka (en) ; Q12081653 ; Domuzla (en) ; Q12106495 ; Solona (en) ; Creek Sernaya (en) ; Mokryy Yelanchik (en) ; Syuertashskaya (en) ; Ali-Bay (en) ; Balka Adzhyel's'ka (en) ; Zelyony Yar (en) ; Beysug (en) ; Chelbas (en) ; Don; Kirpili (en) ; Kuban (ibaia); Berda (en) ; Gruzsky Elanchik (en) ; Kagalnik River (en) ;
Arro hidrografikoa	Sea of Azov drainage basin (en)

Azoveko itsasoa^[1] (latinez: mare Asoviense;^[2] errusieraz: Азовское море, translit.: Azovskoye more; ukraineraz: Азовське море, Озівське море, translit.: Azovske more, Ozivske more; adigeraz: Хы мыутӏэ, Xı mıut’ə; Krimeako tatareraz: Azaq deñizi) Ekialdeko Europako barne itsasoa da, mendebaldean Krimeako penintsula duena, Ukraina iparraldean eta Errusia ekialdean. Kertx-eko itsasarteak Itsaso Beltzarekin lotzen du.

Geografia

Azoveko itsasoa ekialdeko Europan dago. Ukraina iparraldean eta mendebaldean du, Krimeako penintsula hego-mendebalean, Errusia ekialdean, eta Itsaso Beltza hegoaldean.^[3] 340 kilometroko luzera, 135 kilometroko zabalera eta 37.600 kilometro koadroko azalera ditu. Batez besteko sakonera 13 metrokoa da (sakonena 15,3 metro). Don eta Kuban ibaiak bertara isurtzen dira.

Historia

Azoveko itsasoa oso garrantzitsua izan zen antzina, kolonia grekoak hango ertzetan ezartzen hasi zirenetik. Panticapea eta Fanagoria, biak K.a. VI. mendean sortuak, eta beste kolonia batzuk Azoveko itsasorako sarrera, Kertxeko itsasarteaz, kontrolatzeko gai izan ziren. Beste aldeko sarrera Tanaisen mende zegoen, K.a. VII. mendean Don ibaiaren bokalean eraiki baitzuten.

I. eta III. mendeen artean, hiri horiek Erromaren mende zeuden ziren. Barnealdeko biztanleekin sal-erosketan ibiltzen ziren, arrain eta aleekin hornitzeko lehenik Grezia, eta gero Italia. Geroago hiri-estatu horiek guztiak hondoratu ziren eta tribu eslaviarrak finkatzen hasi ziren eskualdean.

XIII. mendean, mongolek konkistatu zuten eskualdea, eta Urrezko Hordak bereganatu. XV. mendearen erdialdean, Urrezko Horda desegin zenean, Turkiaren kontrolpean erori zen eremua. Itsasoa Turkiaren mende egon zen hirurehun bat urtez, harik eta Errusiak 1739. urtean eskualdea konkistatu zuen arte, tokian tokiko kosakoekin zuen aliantzaz baliatuz. 1774ko bake-itunaren ondoren, Azoveko itsasoa Errusiar Inperiokoa izan zen ofizialki.

Krimeako Gerran itsas-kanpaina bat gertatu zen bertan 1853 eta 1856 bitartean, alde batetik Britainia Handia eta Frantzia eta bestetik Errusiar Inperioa aurrez aurre zeudelarik.

Sobietar Batasunaren desegitearen ondoren, 2003ko abenduan, Ukraniak eta Errusiako Federazioak adostu zuten itsasoa eta Kertxeko itsasartea barne ur konpartitu gisa tratatzea.^[4]

2018ko irailean, Ukrainak jakinarazi zuen bere armadako ontziak eta lurreko indar militar gehiago sartzeko asmoa zuela Azoveko itsasoan eta kostaldean. Horrez gain, jarrera militarra okertu egin da Krimeako zubia eraiki zenetik, zubi hori baxuegia delako Panamax motako ontziak Ukrainako portura igaro ahal izateko.^[5] Irailaren amaieran, bi ontzi ukrainar Itsaso Beltzetik abiatu ziren —Odesako portutik—, Krimeako zubi azpitik pasatu ziren eta Mariupolera iritsi ziren. Tirabirak are handiagoak izan ziren 2018ko azaroan, Kertxeko itsasartean Errusiak Ukrainako armadako hiru ontzi harrapatu zituenean, Azoveko itsasoan sartzen saiatzen ari zirela.^[6]

Garraioa

Azoveko itsasoko garraioa garrantzitsua izan da XIX. mendetik hona. Mende horretako bigarren erdian, trenbideak Azov itsasoa kontinentearen barrualdearekin lotu zuenean, zerealak esportatzen hasi zen, kantitate handitan, hango portuetatik.

1913an, Errusiak esportatutako zerealen herena hortik ateratzen zen. Mariupol eta Tahanrih portuek garrantzia hartu zuten, Donetsketik hurbil egonda bertako metala eta ikatza esportatzeko.

Volga-Don ubidea irekitzean Azoveko itsasoak garrantzia izugarria hartu zuen, Don ibaian zehar Volgarekin eta, ondorioz, Mosku hiriarekin eta Kaspiar itsasoarekin lotzeko aukera eman baitzuen.

Azoveko itsasoan dauden portu nagusiak hauek dira: Berdiansk, Mariupol eta Primorsk Ukrainan, eta Rostov Don, Taganrog eta Yeisk Errusian.