Quousque Tandem...!

Quousque tandem....!
Datuak
Idazlea	Jorge Oteiza
Argitaratze-data	1963
Generoa	Saiakera
Jatorrizko izenburua	Quousque Tandem...!, interpretación estética del alma vasca
Hizkuntza	gaztelania
ISBN	8471480034

Quousque tandem...!, euskal arimaren interpretazio estetikoa (gaztelaniaz Quousque Tandem...!, interpretación estética del alma vasca) 1963an Jorge Oteizaren euskal arimaren interpretazio estetikoari buruzko saiakera da. Bertan, historiaurreko artea eta bere garaikoa alderatu zituen.

Izenburua latina da, Zizeronek egindako "Quousque tandem (abutere, Catilina, patientia nostra) ?" esaldi historikotik dator eta euskaraz "Noiz arte (abusatuko duzu gure pazientziaz, Katilina) ?" esanahia du, bere helburua euskal arima hiltzen ez uzteko, errespetatu eta errekuperatzeko noiz arte itxaron behar den oihukatzea zen. Liburu hau eskulturaren esperimentazioa 1959an amaitu eta handik gutxira idatzi zuen bere ondorioen berri zabaltzeko. Liburuaren azken bertsioa 2007an Jorge Oteiza Museo Fundazioak argitaratu zuen "edizio kritiko" moduan liburua eguneratzeko asmotan.^[1]

Lehenengo hitzaurrean europar eta espainiar guztiek haien jatorri euskalduna, arima euskalduna, ezagutu eta errespetatu behar dutela dio, baita euskaldunek ere.

1970ko hitzaurrean itxaropena galdua erakusten du, euskal artisten lana bideratzen saiatu izana porrota izan zela aitortzen du. Bere bizitza dirua irabazten edo artearen merkataritzan ez galdu izanaz pozten da. Jada nekatua dago, borrokan jarraitzeko gogo gutxirekin.

1993ko 6.argitalpenean liburuaren helburua lortzeko itxaropena jada galdua du, izan ere izenburuari berari jada ezertarako balio ez duen liburua azpititulua jarri zion.

• Artearen helburua artista sortzea da, artistak bere garaia ikusi eta ulertzen du artearen esperimentazioari esker, artistaren helburua gizartea zerbitzatzea da.

• Artearen historia amaiera bilatzean datza, amaierara iritsitakoan onartzen jakin behar da. Amaitzen ez den artea dekorazioa da, saltzeko bihurtutako produktua ez da benetako artea. Hutsa topatzea da artearen gailurra.

• Harrespilak Neolito garaian euskaldunek estilo amaitua, hutsa lortu zuten froga direla dio. Harrespilek paisaiari gizakiaren neurria ematen omen diote. Hutsunea topatzea beharrezkoa da arima indibidualak sortzeko, haiekin gero arima kolektiboa sortzeko. Hutsunea topatzen duenak bi arima omen ditu.

• Euskal estiloa edo arima azkarra, irrazionala eta ziurra da Oteizaren ustetan, horren adibide bertsolariak jartzen ditu. Mixel Garikoitz eta Miguel Unamuno euskal arima aurkitu zutenen adibide gisa jartzen ditu, Ignazio Loiolakoak eta Ignacio Zuloagak berriz ez omen zuten euskal estilorik bizitzaren ikuspuntu dramatikoa zutelako.

• Euskal arima galtzen ari garela, baina neolitikoa gertu dugula eta bi arimak berreskuratu ditzakegula dio (neolitikotik 80 bat amona besterik ez zaizkigu pasa). Euskara euskal arimaren funtsa, izaera dela dio, baina arima galduz gero edozein hizkuntzatan mutu izango garela.

• Euskara bera euskal arima galtzen ari dela dio. Euskaraz idatzi gabe euskal arimarekin idatzi daiteke, baina horren ordez euskaraz baina euskal arimarik gabe idazten dela. Lehenik beraz, arima euskalduna eta gero euskara berreskuratu behar da, ez alderantziz.

Jorge Oteiza (1908ko urriaren 21a, Orio, Gipuzkoa - 2003ko apirilaren 9a, Donostia, Gipuzkoa) nazioarteko artistak, bere lan plastikoak alde batera utzi zituenean idatzi zuen Quousque Tandem…! saiakera hau, nahiz eta antza denez zalantzan jar daitekeen teoria den. 1961 eta 1963 bitartean garatu zuen Oteizak bere obra teoriko handia, aldizkari eta bestelako argitalpen periodikotan publikatutako hainbat testuk osatuta. Testu honek 30. hamarkadatik, hau da, bere obra eskultorikoaren hasieratik, agertu zitzaizkion kezka teoriko gehienak biltzen ditu, euskal estetikaren arima kulturala aurkeztuz, ikuspegi unibertsal batetik kontenplatuta. Edukiari dagokionez dentsitate handiko lan idatzia da, egitura konplexuduna eta elementu anbiguoz betea. Artistak, diziplina eskultorikoaren arloan edukirik eta ideiarik gabe geratu ondoren, edo soilik gogo edo motibazio moralik gabe, bere karrera eskultorikoari amaiera eman zion eta nolabaiteko plastika berri bat aurkitu zuen lan honen idazketarekin. Gainera, liburuaren helburua norbanakoaren askatasuna eta hausnarketa bideratzea zen, horrela pentsamendu sistema bat eraiki zuelarik, nolabait, izadia ulertzeko sistema berri bat. Obra hau euskal intelligentsiaren erreferentziazko obra bihurtu zen, eta izugarrizko eragin eta inpaktua sorrarazi zuen hurrengoko euskal kultura eta gizartean haren euskal kultura eta identitatearen defentsaren ondorioz.

Lan idatzi honen aurrekari pertsonalak garrantzitsuak dira ondoren paperean gauzatuko zuen teoria ulertzeko. 1934an Latinoamerikarantz jo zuen, eta bertan gauzatutako ikerketa nabarmenena bertako megalitismoarena izan zen, indusketa arkeologikoetara egin zituen bisitak gehituz horrela estetika metafisikoa lantzeko asmoz. Hortik, lan teoriko bat abiatuko zen beranduago. Dena den, bertan ere bere hainbat ikerketen emaitzak idatzi zituen, Caucako Unibertsitateko aldizkarian esaterako (Amerikako artistei karta. Gerraostearen arte berriari buruz), non estetika objektiboaren bilaketaren beharra aurkezten zuen, debora eta dimentsioaren kontzeptu estetikoan zentratuz bereziki, baita espazioaren zabalpen funtzionalean ere. 1944an, Zeramika Tratatua idatzi zuen, Ameriketan bere sostengu ekonomiko nagusia izan zen diziplinaren inguruko bere jakintzak erakutsiz. Aipatutako lehena, bere obra teoriko nagusienetakoa da, eta bigarrenean aurkeztutakoa, 40. hamarkadan gauzatutako hainbat obra eskultorikotan materializatuta ikus dezakegu. 1948an Buenos Airesetik Euskal Herrira itzultzean, bere eskulturaren fase esperimentala garatuko zuen hamarkada batean zehar.

Horrela, nahiz eta obra honen bidez praktika eskultorikoa utzi idazketan sartzeko, lehen esan bezala, Oteizak ez zuen baztertu bere eskulturaren ildo kontzeptual eta morala. Horrela, bere testuei bere aurreko eskulturetara aplikatutako irakurketa eman beharko genieke. Izan ere, eskulturarekiko duen pertzepzioa ez ezik, bizitzarekiko duen pertzepzioa ere aplika dezakegu bere lengoai poetikora.

Irakurketa marjinala egiten da idazkera-estilo konplexua erabiliz, hau da, ez dira orriak kontatzen irakurleak askatasunez hautatzeko nola nahi duen irakurri Quosquom tandem…!, eta ez behartzeko era sekuentzialean, hau da tradizionalean irakurtzea orriak jarraituz. Izan ere, Vega Esquerrak esaten digun bezala, obra bere angelu guztietatik irakurtzeko beharra agertzen zaigu, bere estatua bat irakurtzen egongo bagina bezala. Horrela esaten zuen Oteizak: Atzerantz idazten dut. Aurrerantz begiratzen dut, baina atzerantz noa, atzerantz ibiliz… Lehenik liburua bukatu dut eta orain hasieran nago. Liburua badaukagunean, idazteko ordua iristen da: lehenik bukatzen da eta gero hasten da.

Vega Esquerrak esaten duen bezala, hermeneutika bat eraikitzen du guztia egiturekin konprenitzearen bidez. Quosque Tandem…! Hermeneutika horren eredu da. Lan hori pentsamendu- eta perspektiba-sistema askotara irekita dago, benetako funtsa estaltzen eta osatzen dute hainbat pentsaera eta diziplina moralek, politika, antropologia, artea eta linguistika bezala; benetako funts hau artearen abandonua da. Oteizaren hermeneutika negatiboa da berez. Estetika ulertzeko duen modua hermeneutika negatibo horren menpe dago; bere pentsamendu estetikoa erritmo negatibo batek baldintzatua dago, eta negatibitate horri lotuta dagoen teologia negatibo baten menpe ere.

Bereizketa bat egiten du Oteizak euskal estiloa hierarkia partikular batean sailkatzeko; euskal kultura ametsen munduarekin erlazionatzen du, atzerantz ibiliz aurrerako begirada bat izateari esker sortua, eta interpretazioa ekartzen duena, ariketa honek gure ibilera zirkulu eran izatea eragiten duelako, ulermena bilaketa baino lehen baitator; gainerakoa, pentsamendu arrazionalistarekin lotzen du.

Beraz, Oteizak bere liburua testu independenteen bidez osatzen du, eta ez du estruktura lineal bat jarraitzen baizik eta gaiak kontrajartzen ditu. Irakurketa sistema honi buruz hitz egiten digu Orrien zenbaketa marjinala, Estatua bezala irakurtzea sailean. Horretarako aipatu bezala idazleak irakurketa egiteko lau modu proposatzen ditu:

• A modua: Irakurketa arrunta.
• B modua: Irakurleari arreta deitu dionarekin hasiko da, ez du axola zerbait atzean uztea, ondoren irakurketa horrekin jarraitu dezakeelako.
• C modua: Gaiaren araberako irakurketa, aurkibidean egindako sailkapenaren arabera hautatuko du irakurleak.
• D modua: Azken sailkapenean dagoen HUTS, ALDAKETEN LEGEA ADIERAZPEN ETA CROMLECH-ean irakurri eta gero, irakurketa arrunta egiten du irakurleak.

Lehen atalarekin hasi baino lehen, liburua zeini eskainia dagoen azaltzen du: "Pascuala Iruarrizagari Itziarren amonari, nire emaztea, nire emazteari, nire gurasoei". Hitz hauek tradiziozko eta memoriazko euskal amona goraipatzeko erabiltzen ditu Oteizak.

Historia, artea eta naturaren arteko erlazioari buruz hitz egiten du Oteizak. Pasarteak ilunak dira eta irudimen plastiko eta aktibora jo behar dugu ulertzeko, honi heriotzatik itzultzea deitu zuen idazleak. Hau da, artea historiaurrearekin jaio da eta orain heriotzaren unean dago. Naturatik atera gaituen artearen aurrean gaude eta bizitza teknikorantz eraman gaitu, baina orain beharra sentitzen dugu bizitza natura horretara bueltatzea, beraz, artea bizitzaren aurka dago?

Collage-liburu bat osatzen du Oteizak, bere bizitzan beharrezkoak izan diren motiboetara joz: Azkar utzi dut… Esku hutsik geratu naiz eta batekin nire bizitza adierazi dut eta bestarekin nire tailerreko atea itxi dut. Oteizaren aukera, artearentzat lantegi-laborategia eraikitzea da, benetako propedeutiko sozial gisa, benetako artea bizitza delako.

Oteizak puntu honetan protagonismo handia emandako terminoa Estetika Negatiboa izango da, eta idazleak ideia hau instrukzio politiko eta erlijiosoarekin erlazionatu zituen. Bere ustetan negatiboa (estetika negatiboa, teologia negatiboa, politika negatiboa), ukapenak kontuan izanik sormena edukitzeko gai izatea izango zen, gauzak kanporatuz, garrantzitsua den objektua edo ekintza nabarmenduz. Honek erlazio zuzena du teologia mistikoarekin, Ezereza deritzoguna. Artea, isiltasunezko zona batean sartzen da, negatiboa dena. Ezerez horretan gizakia zer den ikasten du.

Arimaren gaiak Oteizaren lanean protagonismo handia du. Euskal arimaren interpretazio saiakera honetan, euskal herriko kultura eta bere identitatea defendatzen dira, estetika ezagutza guztiak menperatzeko zientzia gisa proposatzen da aldi berean. Bere lanean monumentu megalitikoen espiritualtasuna, batez ere Euskal Herrikoa, abangoardiako mugimenduen berrikuntzekin uztartzen jakin zuen. Bere lan pedagogikoak, baita estetikaren eta artearen teoriaren arloan egindako ekarpenak ere, ondoren hainbat eskultore belaunaldi izaten lagundu zuten.

Historiaurreko artearen azterketa sakonean, Oteizak bilatzen ari zena aurkitu zuen: isiltasuna eta hutsunea, harrespilan irudikatuta, non elementu fisiko eta metafisikoak batzen diren. Eskultoreak bere liburuan harrespila honen azterketa sakona egin zuen, Cromlech izeneko hauek Neolito amaierako eta Brontze Aroaren garaian eraikitako hilobi eraikuntza megalitikoak dira, zirkulu batean jarritako harri lauak osatuta. Oteizak horietan kutsu mistiko eta berezia ikusi zuen, gero behin eta berriro bere artelanetan ikusiko ditugunak. Harrespila garrantzitsuenak Ingalaterran eta Frantzian aurkitzen dira gehienbat, asmo espiritual eta magikoa duten hiri modukoak. Bere ustetan, artelan guztiek espazio bat okupatzen duten formak dira. Oteizarentzat, heldutasun estetikoa zen, prozesu kultural bat izan zuena; izan ere, harrespilen etxe funtzioa eztabaidetatik kanpo zegoen. Praxiarekin bere analisi estetikoaren balioa defendatu zuen, harrespila horien izaera eraikuntza metafisiko, sinboliko eta espirituala dela baieztatzeko.

Azken atal honetan Oteizak gogoeta egiten du zer den euskalduna izatea eta zer ez. Idazlearen arabera, Zuloaga euskal margolaria ez da euskalduna, Loiolako Ignazio ez da euskal santu bat eta Unamuno idazlea ez da euskal filosofaria. Baina berriz, Barojaren idazteko era bai da euskalduna. Beraz Oteizak ondorioztatzen du autore hauek euskaldunak direla margotzeko eta antolatzeko moduarengatik, guztiek dutelako ezaugarri edo identitate komun hori, onartzen dutelako euskal jendea existitzen dela. Harresia lehen euskal kultura-mugarri gisa onartzea euskal arima pertsona bakoitzaren baieztapena da.

Oteizaren Quousque tandem…! Ensayo de interpretación estética del alma vasca liburuak, sei edizio ditu guztira. Edizio ezberdin hauekin, liburuaren forma aldatu da, Oteizak berak idatzitako oharpenak eta eskuzko zuzenketekin; eta irakurketa egiteko informazio berria lagungarria izateko ere oharretan sartu dira. Gainera, ohar pertsonal hauek Jorge Oteizak irakurtzeko moduaren elementu interesgarriak eskaintzen dizkio irakurleari, era berean, beste egileei.

• QT,1: Quousque tandem...! Ensayo de interpretación estética del alma vasca, 1ª edición, Auñamendi, colección Azkue, San Sebastián, 1963.
• QT,2: Quousque tandem...! Ensayo de interpretación estética del alma vasca, 2ª edición, Txertoa, San Sebastián, 1971.
• QT,3: Quousque tandem...! Ensayo de interpretación estética del alma vasca, 3ª edición, Txertoa, San Sebastián, 1975.
• QT,4: Quousque tandem...! Ensayo de interpretación estética del alma vasca, 4ª edición, Hordago, Zarautz, 1983.
• QT,5: Quousque tandem...! Ensayo de interpretación estética del alma vasca 5ª edición, Pamiela, Pamplona, 1993.
• QT,5 (reimpr): Quousque tandem...! Ensayo de interpretación estética del alma vasca, 5ª edición, 2ª reimpresión, Pamiela, Pamplona 1994.

Horrenbestez, Oteizak ez du historiarekiko kontzepzio lineala, eta mendebaldeko artea beste era desberdin batez planteatu zuen, hasiera eta bukaera errealitate bakar baten bi modu diren oinarritik hasita. Eta artistak, garai edo denboraldi etenetan bada ere, bi puntu horien arteko bidean dago etengabe, azkenean puntu bakarra osatzen dutenak. Bizitzarengan duen kontzepzioa ere oso berezia da. Kontuan hartuta Oteizak artea abandonatu zuela bizitzan sartzeko, horrela planteatu baitzuen eskultura utzi zuenean, bizitza hori ez da euskal artistak aurkezten duena bere planteamendu filosofikoan: planteatzen duen bizitza hau ez dago gauzen egoera naturalean oinarritua, baizik eta konklusioan, bukaeran oinarritzen dena, hasieraren osaketan, tarteko lapsusa igaro ez bada ere. Horrela, keinua oihuan bilakatzen du.

Oihu hori da Oteizak aldarrikatzen duena, era berean euskal estilo bat planteatuz.Estilo horrek estetika propioa izango luke, eta ildo horretatik, izateko modu propioa. Eta Mendebaldeko artea ezgaia izan da gizakiarentzako estilo bat aurkitzen, mendebaldeko kultura amaiera bat aurkitu izan ez duelako. Euskal estiloa beraz, salbuespena izango litzateke, Mendebaldeko tendentzia orokorretik at egon delako atzean darraien bidea. Oteizak proposatutako euskal estiloa estetikaren esparrutik kontenplatua izan behar da. Dena den, estetika hau arlo antropologikoarekin erlazionatzen zuen. Jakintzaren hainbat diziplina konbinatzearen tendentzia hau artista euskaldunak bizitzarekiko zuen pertzepzio eta ulertzeko modua azalarazten digu, pentsamendu sistema bat definitzen zuena era berean.

Jesuiten katolizismoan eta estetika erlijiosoan egiten du bereizketa. Erlijiotasun hori heroikotasunarekin erlazionatzen da, baita naturarekin ere. Horrela, heroikotasuna hausnarketa jarrerarekin lotzen da eta natura mirariarekin eta estetikaren purutasunarekin. Naturaltasunaren nozio hori da artearen aurrean jartzen dena eta hura zeharkatzen duena bizitzaranzko bidean. Horrela, beraz, gertatzen da artearen suntsipena eta natura eta bizitzaren arteko lotura. Hau guztia, Heidegger filosofo alemaniarraren metafisikarekin eta Europako mistikarekin osatua. Gizakia sortua dagoen guztitik aldendu behar da, bere barnean hutsuneari sarrera emateko, jainkotasunaren bizileku dena. Historiaurreko cromlecha da euskal estiloaren sinboloa eta jatorrizko eredua.

Beraz, hutsune hori mendebaldeko filosofoen ekarpenekin bete zuen, baita budismoaren hainbat irizpideekin ere. Megalitismoa eta zen teoria uztartu nahi izan zituen arte garaikidearen ikuspegitik. Estatua horien bitartez lortu zuen hutsune espirituala betetzea eta era berean Anaximandroren apeiron terminoarekin elkarlotzea, nolabait artearen jatorria baliabide eskultoriko hauetan zentratuz. Horretarako Teitaro Suzuki japoniarraren “Introducción al budismo Zen” liburuan oinarritu zen. Era berean, mendebalde eta ekialdeko arte motak desberdintzen ditu Oteizak, non ekialdean artea filosofia erlijiosoaren zerbitzuetara mantentzen den eta mendebaldean berriz, nahiz eta funtzio berbera izan erlijioaren dogmak artean sahiestu izan direla dio. Kontuan izan behar da mendebaldeko zibilizazioa greziarren bideratutako hausnarketetan oinarritzen dela, horregatik hutsunearen kontzepzio horren desberdinak sortzen direlarik.

Desberdintasun horiek, alegia, tradizioan kokatzen dira. Izan ere, grezian oinarria duen kristautasunak “ezerez erlatiboa” bideratzen du eremu instituzionalak sekularizatzearen ondorioz. Baina eremu asiatikoan ez zen prozesu hori eman, horregatik “ezerez absolutu” gisa ulertzen dute. Kiotoko eskolaren ordezkariak, Keiji Nishitanik, adierazten du mendebaldeko zibilizazioak ez duela jakin izan desberdintzen hutsunea eta ezerezaren artean eta ekialdeko pentsamenduan oinarritu beharko ginatekeela. Arte eremura bideratua ere ikus daitezke desberdintasun hauek, non Asia eremuko pentsamendu tradizionalak erlijiotasun eta zientziarekin lotura zuzena duen, mendebaldean ez bezala. Oteizak, ezerez horretan baieztatzen du gizakiaren izatea. Zen pentsamenduan hutsunea errealitatearen parte den einean, Oteizarentzat bukaeran dago funtsa, hasierak osatzen duelarik. Irizpide hortatik ulertuta, Oteizarentzat lortu beharreko helburua izango da hutsunea, ekialdekoentzat hasiera puntua izango delarik.

Eraginen arteko polemika honetan sarturik, Oteizak asiatikoak arte irizpide garaikideetara bideratu beharko luketela dio. Izan ere, Oteizak zentzu honetan arteari izaera komunikatzailea atxikitzen dio. Baieztapen honen aitzindaria Kierkegaarden pentsamendu erlijiosotik barneratzen du. Esistentziaren osotasuna hartzen du kontuan, non artearen matrize-izaera nabarmentzen den gainontzeko elementu funtzionalak (erlijioa, etikoa, politikoa) gerora modu pedagogiko batez gehitzen direlarik.

Pentsalari europearren ekarpenak gauzatzerakoan, Oteizak espiritu erlijioso posmoderno batetik ulertuko du kristautasuna, bere kabuz husten den Jainkoarena hain zuzen. (Arantzazuko eskulturen bitartez ondo ulertu daitekeelarik). Nolabaiteko “nihilismo erlijioso” gisa uler dezakegu, printzipio erlijioso eta moral guztiak baztertzen direlarik. Oteizaren hitzak erabiliz, metafisikaren estetika izango da adierazi nahiko duena. Guzti honek azken batean pentsamolde berri batera eramaten du gizartea, antropologia espiritual bati lotua dagoena.

Cromlech eskulturak abiapuntu izanik purutasuna eta hutsunearen arteko sinbolismoa bideratu zuen. “Ehizlari-margolari” esentzia kontuan harturik “eskultore-artzai” izaera bereganatu zuen Oteizak artista garaikidea ulertzeko sazerdoteen ikuspegi batetik. Sagratuaren manipulazioa gauzatzearekin batera aislatua egotea lortzen du cronlech-eskulturaren erdian, hau da, profanoa den guztiaren erdian kokatzen du erlijiotasun zantzua. Hala ere, bere helburua ez da eremu hori sakralizatzea, zentro hortatik inspirazioa jasoz mundura hedatzea baizik.

Zer da artelan bat? Egitura duen gai bat da. Artea beraz, espirituaren inguruko esperientazio momentu bat besterik ez da, bere liberazioa hutsak dauden espazioetan aurkitzen delarik. Testuinguru sozial batetik ikusita, artea norbanako liberatuen komunitatea babesteko gunea da.

Artearen naturaltasun erlijiosoaren inguruko hausnarketak funtzio estetikoarekin lotzen ditu arte garaikidearen irizpide nagusi gisa. Aldi berean, lengoiaren deuseztea emango da, isiltasunera iritsi ahal izateko edota muturreko metafisikara. Ezerezaren formak, isiltasunak eta naturaltasunaren kontzeptuek eramango gaituzte espazioan kokatzen diren eskulturetako hutsuneak ulertzera. Behin artea bere gaitasun espresiboetatik at dagoenean (forma, arrazoia…), denboraz kanpo geratzen da. Azken batean, espazioak pairatzen du denboratik irtete hori eta naturaltasuna lortzea. Cromlechekin berriz ere lotura eginez, artistak errealitatera ekartzen du barne espazio horretako hutsunea. Posezioa izan duen horrekiko jakintza ematen du beraz. Beste behin, Oteizak planteatutako itzulera agertzen zaigu aurrera eramaten gaituena.

Artistaren nekealditik bizitzarako gizon berri bat sortzen da, horrela ulerturik, artea beharrezko ez den baliabidetzat bilakaturik. Bizitza bakarrik kezka izanik, ez du beste printzipioetan sostengatu beharrik. Artistaren funtzioa, beraz, errealitatearen funtzioa eta nagikeria adieraztea izango da non artea elementu zirkunstantzial bihurtzen den. Errealitatetik askatatutako elementua izango da. Prozesu hau gauzatu ondoren artearen isiltasunera iristen gara, ezerezaren gauzapena eta figuraren bitartez gauzatzen den espresioa kontuan hartuta. Beste era batera esanda, artea errealitate espiritualaren hustea izango da. Artea ezin da jomuga izan, bidea bera baizik (erlijioa bezala) non sakrifikatua eta abandonatua izan behar duen. Bestalde, artistak ikusten ez den errealitatea erakusten digu.

Estetika hau, dena den, egituratik ulertu beharko genezake eraikitze-sistematik baino. Estetika definitzen duen egitura horrekin, denetariko formak saia daitezke eta esperimentazio ugari egin daitezke. Oteizaren esperimentazio nagusia formen suntsipenean edo desagerpenean datza, eraikiak izan ondoren, azkenean formarik ez duen forma aurkitzeko; hau da, hutsunean forma unibertsal bat aurkitzeko. Estetika sistema gisa ikusiko bagenu ontologiarekin nahasiko genuke batzuetan, eta gizarte, kultura, politika eta artearen motor gisa asimilatuko genuke beste batzuetan, bere aplikazio plastikotik aldendu arte. Artean, beraz, estetikaren bidetik, forma guztiek bat egingo lukete, eta beren esentzia espiritualean fusionatu.

Bere eskulturen espresioa desegitearekin batera hutsunearen bitartez helduleku bat proposatzen digu, babeseko eremu bat izango litzatekeena, ikuspegi espiritual batetik noski. Nolabait, gizakion arimaren dimentsio kosmiko bat proposatzen digu Oteizak. Pentsamendu honetan oinarritua egoteak Oteizaren esentziara bideratzen gaitu behin eta berriro, hasiera berri bat non amaieraren kontzientzia erakutsi nahi duen. Filosofia fenomenologikoan oinarritutako baieztapena da honakoa.

Oteizaren hitzetan, erlijioa, metafisika eta estetika hiru zientzia desberdin dira, baina diziplina bakarrean elkartuz gero, gizakiak jainkoarekiko duen harremanean oinarritzen da. Arteak zentzu honetan, izaera salbifikoa du. Kontu estetiko hauek ulertu gabe, arteak inoiz ez zuen bere patu espirituala lortuko.

Testu guztia ulertzeko kontuan izan behar da bere ideiak ez datozela espekulazio hutsetik, harek materialekin zuen loturatik baizik non errealitatea adierazten den. Bere tendentzia batik bat, estetikoa alde batera utzi eta etnikotasuna nabarmentzea da. Era berean, Oteizak berak definitu zuen haren eskulturaren elementu formalak, kontzeptual eta espiritualak “Estetika negatibo” gisa.

Laburbilduz, metafisikaren plastika gauzatzearen irizpideetan zentratu zen Oteiza saiakera honen bitartez, non itzuleraren kontzeptuak berebiziko garrantzia izango duen. Euskal identitate bat sortu nahi izan zuen jatorria historiaurreko artean kokatuz, conlechetan hain zuzen non babes gune gisa agertzen zaigun. Era berean, bizitza beraren irakurketa bat egiten du aipatutako printzipio guztiak barneratuz eta bizitza hori arte bihurtzen du bere eskulturen bitartez.

1965ean, Ejercicios Espirituales en un Túnel idatzi zuen Oteizak. Hala ere, Francoren garaiko zentsurak debekatua izan zen, eta ez zen 1985 arte publikatu; dena den, lehendik nahiko zabalkunde handia izan zuen fotokopiatutako bertsioan, extraofizialki zabaldu egin zena, gobernuko organismoen kontroletik at. Oteizaren pentsamendu estetiko-poetikoa aurkezten duen eredu garrantzitsuenetariko bat dugu obra hau. Estetika eta arima euskaldunaren ildotik jarraituta, testu hau Oteizak euskal kultura pizteko ekintzaren erakusle da;jarrera estetiko-politiko batetik, poesia, hezkuntza, musika, hizkuntzalaritza, zinea, dantza edota kirolak bat egiten ditu. Oteizak gogoeta eta ekintza sorta bat proposatzen du, berak dioen moduan tuneletik irten eta argi ikusteko.^[2]

• ALVAREZ, S.: Jorge Oteiza: pasión y razón. Donostia, Nerea, 2003.
• ETXEBERRIA, Jon: “Experiencia y vacío: los componentes míticos y místicos en la obra de Jorge Oteiza”, Ondare, 25, 2006, 327-335 or.
• ORTIZ ECHAGÜE, J.: “Jorge Oteiza” in SANTIAGO OLMO (ed.): Abstracción y modernidad. Iruña, Nafarroako Unibertsitateko Museoa, 2015.
• VEGA ESQUERRA, A.: Quousque tandem…!. Edición crítica de la obra de Jorge Oteiza. Alzuza, Museo Oteiza Museo Fundazioa, 2007.
• Oteiza museoaren fundazioa: https://web.archive.org/web/20190429075949/https://www.museooteiza.org/jorge-oteiza/lang/eu/
• https://www.youtube.com/watch?v=PPvkIyoNqoI

• Harrespil
• Zen