Pikuntxe

Pikuntxe ("iparraldeko herria" esan nahi duen mapudungun hitza), espainiarrek pikon bezala ere ezagutzen dutena, maputxe hitz egiten duen txiletar herri bat zen, maputxe edo araukanoetatik iparraldera bizi zena (Itata eta Toltén ibaien artean bizi ziren maputxeei emandako izen bat) eta Choapa ibaiaren eta Diagiten hegoaldean. Txile konkistatu arte, Itata maputxeen (hegoaldean) eta Pikuntxeen (iparraldean) arteko muga naturala zen. Txile konkistatzeko inken saiakeran, haiei arrakastaz aurre egin zieten hegoaldeko herri pikuntxeek, geroago Promaukak bezala ezagutuak izan ziren.

Promauken iparraldean bizi ziren Pikuntxei Kilotanak (Aconcagua ibaiaren haranean iparraldean Choaparantz) eta Mapotxoak (Maipo ibaiaren arroan bizi zirenak) deitzen zieten espainiarrek, eta Inka Inperioaren parte ziren, lehen espainiarrak Txilera iritsi ziren garaian.

Ez ziren gaur egun arte banandutako gizarte gisa biziraun, populazioaren beherakada orokor baten ondorioz eta Txileko populazio orokorrak aldi kolonialean xurgatu zituelako.

Pikuntxe indigenak mestizaje prozesu baten ondorioz desagertu ziren, pixkanaka euren herrixkak (indioen herria) utzi eta inguruko espainiar ogasunetan ezarri zirenean. Han, Pikuntxearrak Araucaniatik (Mapuche), Chiloé-tik (Huilliche, Cunco, Chono, Poyas) eta Cuyo-tik (Huarpe) ekarritako herri indigenekin nahastu ziren. Gutxi batzuk, euren antzinako lurretatik deskonektatuak eta mestizajeak diluituak, pikuntxeek eta euren ondorengoek euren nortasun indigena galdu zuten.

Pikuntxeen oinarrizko uztak artoa eta patatak ziren eta teilatutako adobezko etxeetan bizi ziren.