Martxo

Martxoa, halaber martia (Bizk.), batzuetan epaila, gregoriotar egutegiaren urteko hirugarren hila da eta hogeita hamaika egun ditu. Iritsi zaigun Kalendrera euskarazko egutegi antzinakoenean (1571koa), Joanes Leizarragak lehenetsi zuen Martchoa forma. Martxoaren 20 edo 21ean, ipar hemisferioan udaberria hasten da, eta hego hemisferioan udazkena.

Martxoko izena Martiusetik dator, egutegi erromatarrik zaharrenaren lehen hilabetetik. Marteri zor dio izena, gerraren jainko erromatarrari, Romulo eta Remoren arbasoa eta, beraz, Erromatarren arbaso zuzena. Bere hilabetea, Martius, gerra-denboraldiaren hasiera izan zen, eta bere omenez hilabetean ospatzen ziren festetako batzuk urrian errepikatzen ziren, jarduera horien denboraldia amaitu zenean. Martius urte zibil erromatarraren lehen hilabetea izaten jarraitu zuen K.a. 153. urtera arte, eta hilaren lehen erdiko zenbait ospakizun erlijioso urte berriko jaiak ziren jatorriz. Antzinatearen amaieran ere, hilabeteak irudikatzen zituzten mosaiko erromatarrek, batzuetan, martxoa jartzen jarraitzen zuten lehenik.

Errusian, martxoaren 1ean hasten zen urtea, XV. mendearen amaiera arte zenbakituta. Britainia Handiak eta haren koloniek martxoaren 25a erabili zuten 1752 arte, azkenean egutegi gregorianoa hartu zuten arte (Erresuma Batuko urte fiskala apirilaren 6an hasten da, egutegi juliotarreko martxoaren 25ean). Beste kultura askok, hala nola Iranen edo Etiopian, martxoan Urte Berriaren hasiera ospatzen jarraitzen dute, adibidez Noruz festa^[1].

Martxoa udaberriko lehen hilabetea da Ipar hemisferioan (Ipar Amerika, Europa, Asia eta Afrikaren zati bat) eta udazkeneko lehen hilabetea Hego hemisferioan (Hego Amerika, Afrikaren zati bat eta Ozeania).

Antzinako Erroman martxoan egiten ziren ospakizunen artean zeuden Agonium Martiale, martxoaren 1ean, 14an eta 17an; Matronalia ere martxoaren 1ean ospatzen zen, Junonalia martxoaren 7an eta Equirria martxoaren 14an. Mamuralia martxoaren 14an edo 15ean ospatzen zen, Hilaria martxoaren 15ean eta berriro ere martxoaren 22tik 28ra. Argei martxoaren 16 eta 17an ospatzen zen, Liberalia eta Bacchanalia martxoaren 17an, Quinquatria martxoaren 19tik 23ra eta Tubilustrium martxoaren 23an. Data hauek gaur egungo gregoriar egutegiari dagozkio.

• Hila

Wikiztegian orri bat dago honi buruz: martxo .