Hizkuntzaren filosofia

Hizkuntzaren filosofia filosofiaren adar bat da, hizkuntzaren izaeraz (ikaskuntza, sorkuntza, esanahia, erreferentziak, erabilerak, etab.) arduratzen dena, baita hizkuntzaren interpretazioaz, komunikazioaz eta itzulpenaz ere.

Lehenik eta behin, esanahia da ikerketarako lehen eremua, hau da, zer esan nahi duen esanahiak, hitzaren eta hizkuntza partikularren nozio hori nola bideratzen den, hizkuntzen eta konstante unibertsalen arteko desberdintasunak eta sortzen diren arazo praktikoak, hala nola kulturen arteko ulermena edo testuen itzulpena.

Gai horri dagokionez, hizkuntzaren eta pentsamenduaren arteko erlazioari buruzko galdera sortu da. Zenbait teorikok argudiatzen dute hizkuntza beste portaera bat dela, pentsamenduaren ondoriozkoa, eta beste bitarteko batzuekin adieraz daitekeela, hala nola irudiekin. Aitzitik, beste ikertzaile batzuek diote hitzekin pentsatzen dela, hizkuntza mental unibertsal bat dagoela edo ikasitako hizkuntzak mundua hautemateko eta, beraz, pentsatzeko modua baldintzatzen duela.

Ikerketarako hirugarren eremu bat, soziolinguistikatik hurbil dagoena, hizkuntzaren eta munduaren arteko erlazioaren azterketa da, hizkuntza naturalen gabeziak (logika eta hizkuntza formal artifizialak alternatiba gisa garatzea dakartenak), hitzaren eta haren erreferentearen arteko erlazioa, hizkuntzek kultura-taldeak nola eratzen dituzten eta semiotikarekin nola erlazionatzen diren zehazteko.

Hizkuntzak hainbat ikuskera izan ditzake, diziplina horretako filosofoen jarrera historikoak argitzen dituztenak:^[1]

• Lehenik eta behin, nabaritu ohi da hizkuntza gizarte-konbentzio soila dela, Platonek bere Cràtil elkarrizketan inauguratutako tradizioa. Zeinuaren eta adierazten duen errealitatearen arteko erlazio arbitrarioa dago, froga gisa, hizkuntza desberdinek ideia bera izendatzeko hitz desberdinak erabiltzen dituztela aipatu daiteke. Beraz, gizartearen ikuspuntutik aztertu behar da hizkuntza, bai haren erabilgarritasuna aztertzeko (sofistek egiten zuten bezala), bai kultura bakoitzak berizgarri zer duen aztertzeko erabiltzen duen hizkuntzaren arabera (Franz Boasen lerroan).
• Bestalde, filosofo batzuek diote hizkuntzak lotura naturala duela munduarekin (Heraklito), beraren forma logikoa, proposiziozkoa, baita.
• Hirugarren taldean hizkuntzaren tresna izaera defendatzen dutenak daude, hiztunen beharren arabera sortzen dena (Wilhelm von Humboldt), nahiz eta beren mugez jabetzen diren.

Hizkuntzari buruzko espekulazioa Indian hasi zen, K.a. 1500. urtearen inguruan, hitzen kategoria gramatikalari buruzko diskurtsoekin eta gramatikako lehen aginduak agertzearekin. Grezian, berriz, hizkuntzaren izaera natural edo konbentzionalari buruzko eztabaidarekin hasi zen.

Ondoren, Aristotelesekin, nominalismoari buruzko polemika hasi zen, Erdi Aro osoan garatu zena.^[2] Termino jakin baten eta bere erreferentearen arteko erlazioa, adibidez mahai batena, ez da beti argi geratzen, termino abstraktuaren eta errealitatearen arteko erlazioa. Aldi berean, hizkuntzaren balizko anbiguotasunak ebazteko logikaren sorrerarekin hizkuntza formalizatzeko lehenengo saiakerak sortzen dira. Ikerketa-ildo berri bat sortu zen: egiarekin zuen harremana.

Hizkuntza erromanikoak agertzearekin batera, itzulpenaren lehen arazo teorikoak agertu ziren, beste hizkuntza batzuetako eskuizkribu zaharrek larriagotu zituztenak, hala nola grekoa, latina, hebreera eta arabiera. Problema horiek eskuliburu filosofikoei eta testu sakratuei eragiten zieten, eta hitzen zentzu figuratu eta literalari buruzko teoria bat garatzeko balio izan zuten, eta metaforari edo hizketa-egintzei buruzko azterketa modernoetan bide eman zuten.^[3] Era berean, garai horretan sortzen dira hizkuntza unibertsal edo perfektua (esperantoa eta antzekoak) aurkitzeko (eta ondoren sortzeko) saiakerak.

Ferdinand de Saussure-ren eta XIX. mendeko konparatisten lanetik, hizkuntzalaritza zientifikoa garatzen da, hizkuntzaren filosofiak orain arte planteatutako arazoen zati bat bere eginez. Horrek esanahiaren kontzeptuan sakontzen du eta hein handi batean metafilosofia bihurtzen da, filosofiaren osagai nagusiek zer esan nahi duten planteatzen baitu. Richard Rortyk, bere hizkuntza-biraketa deiturikoarekin, dio filosofia oro, beraz, hizkuntzaren filosofia dela, hasi egiten baita aztertu behar dituen terminoak sortzeko hasten baita.^[4] Filosofia analitikoa da gai horiei pisu gehien ematen dien eskola.

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Hizkuntzaren filosofia

• José María Sánchez Carrión
• Hololinguistika
• Hizkuntza ekintza
• Esaldi gauzatzaile
• Metahizkuntza
• Komunikazio gaitasun
• HiTT